Όταν το μάθημα αφορά τους μαθητές…

Καράς Χρίστος (1930 )

Τρεις Χάριτες, 1974

Η περίπτωση ενός κεφαλαίου της Βιολογίας της Α΄ Λυκείου

Του Νίκου Τσούλια

Δεύτερη χρονιά εφέτος που διδάσκεται η Βιολογία στην Α΄ Λυκείου και συνεχίστηκε και αυτή τη χρονιά το παράδοξο, ένα παράδοξο που επιζητεί διασταλτικά να ανατρέψει προκαταλήψεις και υποκριτικές στάσεις που συχνά παίρνουν και το σχήμα μιας δήθεν ηθικής συμπεριφοράς. Το μάθημα αυτό με ένα μέρος της διδακτέας ύλης του … άθελά του θέτει ένα σημαντικό ζήτημα προς συζήτηση, το αναπαραγωγικό σύστημα και μέσω αυτού μερικές όψεις της σεξουαλικής ζωής μας. Και αυτή η συζήτηση επεκτείνεται υποχρεωτικά σε δύο συναφή μείζονα ζητήματα: τη σχέση του ανθρώπου με το σώμα του, τη σχέση του ανθρώπου με τη ζωή του.

Ας γίνω συγκεκριμένος. Στη διδασκαλία αυτού του κεφαλαίου του αναπαραγωγικού συστήματος – στα άλλα κεφάλαια ισχύει ό,τι ισχύει για τα υπόλοιπα μαθήματα – οι μαθητές δείχνουν ένα ζωηρό ενδιαφέρον και η προσήλωσή τους είναι εντυπωσιακή. Δεν έχω ξαναδεί τέτοια αφοσίωση στα τόσα χρόνια που διδάσκω. Υπάρχει η απόλυτη σιωπή. Εκτιμώ ότι όλες οι αισθήσεις τους και άπασα η συνείδησή τους είναι «εκεί» ενεργές και τεταμένες. Μιλάω με την πιο σιγανή φωνή, ίσα που ψιθυρίζω, μόλις που ακούγομαι κι’ όμως η προσοχή των μαθητών είναι ακόμα πιο απόλυτη!

Προφανώς δεν γίνεται κανενός είδους σεξουαλική αγωγή. Και αυτό για δύο βασικούς λόγους. α) Το αναλυτικό πρόγραμμα και τα σχολικά εγχειρίδια δεν έχουν καμία αναφορά και επομένως δεν μπορεί να αναπτυχθεί κάτι έξω από τις θεσμικές μας προβλεπόμενες αναφορές. β) Δεν υπάρχουν κατάλληλα εκπαιδευμένοι εκπαιδευτικοί γι’ αυτό το έργο. Απλώς γίνονται προεκτάσεις στα σημεία εκείνα του βιβλίου – μερικά εκ των οποίων είναι πράγματι αξιόλογα – στα οποία μπορεί κάποιος να φανεί χρήσιμος.

Αυτή την ιδιαίτερα σημαντική στάση των μαθητών την είχα γνωρίσει πρώτη φορά κατά τη διαδικασία ενημερωτικών μαθημάτων που γίνονταν κατά τη δεκαετία του 1980 στα λύκεια όλης της χώρας υπό τη σκιά της απειλής του AIDS. Τότε αρκετοί εκπαιδευτικοί είχαμε παρακολουθήσει σχετικά σεμινάρια και με τη στήριξη ειδικών γιατρών και ψυχολόγων κάναμε ενημέρωση σ’ όλες τους μαθητές. Και τότε ήταν τόσο εντυπωσιακή η προσήλωση, η σοβαρότητα και η ωριμότητα των μαθητών που είχε αιφνιδιάσει θετικά όλους μας. Έφυγε ο φόβος για την απειλή του AIDS και το όλο εγχείρημα σταμάτησε.

Ας επανέλθουμε στο σήμερα. Είναι φανερό ότι υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στην σεξουαλική αγωγή των νέων μας. Συχνά κάνουμε αναφορές στις άλλες χώρες της Ευρώπης με τις οποίες θέλουμε να έχουμε μια κοινή πορεία. Στις περισσότερες χώρες, λοιπόν, έχουμε τη σεξουαλική αγωγή από τις μικρές ηλικίες του Δημοτικού και η όλη λειτουργία έχει μόνο θετικά αποτελέσματα. Αναρωτιόμαστε άραγε από πού οι νέοι μας και τα παιδιά μας θα μάθουν μερικά τουλάχιστον βασικά πράγματα ως προς τη σεξουαλική τους ζωή; Ποιες μπορεί να είναι οι πηγές; το διαδίκτυο; τα πορνογραφικά περιοδικά; ή, μήπως, όποιος …προλάβει; Έχω ρωτήσει τους περσινούς μαθητές για την εμπειρία τους σ’ αυτό το κεφάλαιο και όλοι μού έχουν αναφέρει μόνο θετικές επιδράσεις στον τομέα των γνώσεών τους και των συμπεριφορών τους.

Αφού αναγκαστικά μέσα από τις ερωτήσεις και το κλίμα της σχολικής αίθουσας τίθενται όψεις μιας άτυπης και επιμέρους σεξουαλικής αγωγής, θέτω κάποιες βασικές παραδοχές: α) Το σεξ δεν μπορεί να προσεγγιστεί ως ένα αυτό καθ’ εαυτό ζήτημα. Είναι μέρος του συναισθηματικού μας κόσμου, του κόσμου της αγάπης και του έρωτα και εντός αυτών των κόσμων λειτουργεί και αποκτά την αξία του και το νόημά του. β) Η καλή σεξουαλική δραστηριότητα του ανθρώπου είναι σημαντικότατος παράγοντας για τη συναισθηματική του ωρίμανση και για την ψυχική και την πνευματική του υγεία και ευεξία. γ) Η εμπορευματοποίηση του σεξ έχει προκαλέσει ένα πολιτισμικό σοκ στη συναισθηματική καλλιέργεια του ανθρώπου και οφείλουμε να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα απόρριψης του χυδαίου και εν πολλοίς τηλεοπτικοποιημένου σχετικού «τοπίου».

Ο μεγάλος στοχαστής Μπ. Ράσσελ είχε διατυπώσει μια άποψη που ισχυριζόταν ότι το σχολείο έχει καταφέρει να εκδιώξει τη χρήσιμη γνώση από την εκπαίδευση των παιδιών. Και έχει απόλυτο δίκιο. Γιατί για πολλά πράγματα θεωρητικολογούμε σε ένα απόλυτα ανούσιο σκηνικό. Γιατί η κοινωνικοποίηση των νέων οφείλει να είναι επί των θεμελιωδών ζητημάτων της ζωής. Γιατί η σεξουαλική αγωγή δεν έχει να κάνει με κανενός είδους ανηθικότητα, που κάποιοι έτσι νομίζουν ή θέλουν έτσι να νομίζουν. Γιατί ανηθικότητα είναι η έλλειψη γνώσης και μάλιστα η σκόπιμη έλλειψη της χρήσιμης γνώσης. Γιατί ανηθικότητα είναι να αφήνεις υπονοούμενα ότι η σεξουαλική αγωγή είναι μη σωστό θέμα ή, πιο ορθά, ανήθικο θέμα!

Αναρωτιέμαι: είναι δυνατόν το σχολείο να μην ανταποκρίνεται στις ουσιώδεις ανάγκες των παιδιών και των νέων; Αναρωτιέμαι: ποιος μπορεί να είναι ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης όταν αφίσταται των βασικών στοιχείων της ζωής; Αναρωτιέμαι: θέλουμε πράγματι να διαπαιδαγωγήσουμε τους εφήβους επί του βασικού πεδίου της σημερινής πραγματικότητας; Αναρωτιέμαι: τι εξυπηρετεί μια κίβδηλη ηθική βικτωριανού τύπου και αφήνουμε το τόσο ουσιώδες ζήτημα της σεξουαλικής αγωγής πεδίο ελεύθερο στην άγνοια, στην προκατάληψη, στη χυδαιότητα, στην υποκρισία και στην εμπορευματοποίηση. Μπορεί τότε η εκπαίδευση να είναι εκπαίδευση;

 

Lawrence Alma-Tadema (1836-1912) alma5