Το σώμα μας πλήττεται…

 

Young Spartans Exercising by Edgar Degas (1834-1917).

 

Του Νίκου Τσούλια

Και πλήττεται από παντού και ποικιλοτρόπως. Και οι αμφισβητήσεις και οι ενστάσεις δεν προέρχονται από την προαγωγή των πολιτισμικών – πνευματικών σχέσεων του ανθρώπου, αλλά από εκείνες τις πηγές που επιχειρούν την απομείωσή του και την αποδόμησή του. Αλλά το σώμα μας δεν μπορεί να διαχωριστεί από το πνεύμα μας. Είναι ενιαία και αδιαίρετα και συνθέτουν το είναι μας.

Πρώτη και καλύτερη το χορό τον άνοιξαν η θρησκεία, η οποία θέτει ευθέως σε κατώτερη μοίρα το σώμα από την ψυχή. «Το μεν πνεύμα πρόθυμο, η δε σαρξ ασθενής», η έκφραση αυτή απηχεί και συμπυκνώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο το θεωρητικό της επίγραμμα, στο οποίο η κατάταξη είναι απόλυτα ιεραρχική και δογματική. Αλλά η θεώρηση φτάνει και σε σημεία βαρβαρότητας. Το σώμα ενοχοποιείται. Θεωρείται η πηγή της αμαρτίας! Το έδαφος είχε προετοιμαστεί από τον δυισμό ύλης και πνεύματος, σώματος και ψυχής. Αλλά εδώ οι έννοιες και οι λέξεις αντί να έλθουν στην σκέψη του ανθρώπου για να τον βοηθήσουν στην κατανόηση του Κόσμου και του εαυτού του, επινοούνται και χρησιμοποιούνται για να συσκοτίσουν την ανθρώπινη σκέψη και να αλλοιώσουν το είναι μας. Γιατί, πώς μπορεί να νοηθεί η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο σώμα μας και στο πνεύμα μας και πώς τεμαχίζεται μια αδιαίρετη (που δεν μπορεί να νοηθεί αλλιώς) ενότητα του ανθρώπινου είναι;

Ας παρακολουθήσουμε την οντογένεσή μας. Από εκείνη την όμορφη συνάντηση των δύο γεννητικών κυττάρων ξεκινάει ένα γοητευτικό και θαυμαστό ταξίδι μέσα από το οποίο αναδυόμαστε ως ανθρώπινα όντα, χωρίς κάποια μεταφυσική παρέμβαση. Και αυτή η σωματικο – πνευματική οντότητα δεν μπορεί να επιμεριστεί. Αν εμείς το κάνουμε μέσα από τον κόσμο της γλώσσας, δε σημαίνει ότι είναι έτσι πράγματι. Πόσες και πόσες λανθασμένες επινοήσεις δεν έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος στη πορεία της εξέλιξής του και του χρόνου;

Υπάρχει και κοινωνικο – πολιτισμική και ιδεολογική αμφισβήτηση του σώματός μας. Το σώμα εντάσσεται στην υπηρεσία των νόμων της ιστορίας και γίνεται μέρος μιας «μάζας», που ως μάζα θα επιτελέσει τον ιστορικό ρόλο του ανθρώπου, δηλαδή την τελείωσή του. Το σώμα καναλιζάρεται από τα πολιτισμικά πρότυπα. Πριν ακόμα κατανοήσουμε τον εαυτό μας και το σώμα μας, έχουμε ήδη διαμορφώσει τα στερεότυπά του μέσα από την κοινωνική κατασκευή του ανθρώπου του σημερινού καταναλωτικού πρότυπου. Σήμερα δε που ο γενικός πολιτισμικός κομφορμισμός αλλά και εικόνα – είδωλο του μανεκέν της τηλεοπτικής (και όχι μόνο) υποκουλτούρας έχουν γενικευτεί και τείνουν ενοχοποιούν κάθε απόκλιση απ’ αυτά, ο άνθρωπος εμφανίζεται να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την προσέγγιση της ευτυχίας.

Έτσι, οι πρωταγωνιστές σε μια ταινία θα είναι πάντα όμορφοι και καλλίγραμμοι και το «αντικείμενο» του έρωτα και του πόθου θα αντιστοιχεί στην εικόνα – είδωλο της πολιτισμικής μαζικής βιομηχανίας. Η συνταγή είναι απλή. Για να κάνεις κάποιον / κάποια να ονειρευτεί και να μετασχηματίσει τη φαντασίωση σε μια διαρκώς φευγαλέα και απροσέγγιστη «πραγματικότητα», πρέπει να εξιδανικεύσεις το πρότυπο και να το κάνεις να είναι ασύλληπτο στην «πραγματικότητα» του κάθε ανθρώπου. Κάπως έτσι οι άνθρωποι θα σχηματίζουν μια λοβοτομημένη δυνατότητα για την προσέγγιση της ευτυχίας και ταυτόχρονα θα νιώθουν ότι η ευτυχία έχει να κάνει με τις επινοήσεις μιας χειραγωγικής αισθητικής και όχι με τις πραγματικές ανάγκες και δυνατότητες του ανθρώπου, κάθε ανθρώπου.

Αλλά η κοινωνικο – πολιτισμική όψη έχει και άλλη συνιστώσα αντιπαράλληλη με την προηγούμενη αλλά και αυτή πανίσχυρη και κραταιά. Ο καταναλωτικός ευδαιμονισμός θεωρεί τον άνθρωπο ως καταναλωτική μονάδα. Υπάρχουμε για να καταναλώνουμε (!). Δεν υπάρχουν μόνο ή και κυρίως οι πραγματικές ανάγκες, είναι και οι κατασκευασμένες. Έτσι ακόμα και το θέμα της διατροφής δεν είναι απλά και μόνο μια βιολογική ανάγκη, αλλά είναι κυρίως μα πολιτισμική συμπεριφορά με καταναλωτική βουλιμική διάθεση. «Καταναλώστε για φαγητό, για ντύσιμο, για καλλυντικά, επινοείστε συνταγές επί συνταγών, και υιοθετείστε τις αλυσίδες αδυνατίσματος», είναι η πιο ισχυρή επιταγή του Δυτικού πολιτισμού. Και παρόλο που στον ίδιο πολιτισμό, η κρατούσα θρησκεία του ενοχοποιεί το σώμα, όπως προαναφέρθηκε, η αντίφαση δε καταγράφεται και πολύ περισσότερο δεν βιώνεται ως αντίφαση αλλά ως μια παράλληλη θεώρηση και πρακτική. Έτσι εξυπηρετούνται από τον ίδιο πολιτισμό και οι δύο τάσεις: και η ενοχοποίηση του σώματος (της θρησκευτικής εκδοχής) και η προαγωγή της χυδαίας υλικότητας του σώματος αλλά και της πλήρους εμπορευματοποίησής του (της καταναλωτικής – αγοραίας – εκδοχής).

Υπάρχει και η βιολογική όψη, που φαίνεται να την αγνοούμε παντελώς. Το ανθρώπινο σώμα, ο άνθρωπος είναι δημιούργημα μιας μακρόχρονης εξέλιξης, μιας εξέλιξης που θα συνεχίζεται με τους δικούς της αργόσυρτους και πάντως μη ιστορικοφανείς ρυθμούς και που θα κατατείνει στην μελλοντική υπέρβαση της αφεντιάς μας, του σημερινού Homo Sapiens Sapiens. Και τελικά η βιολογική μας οντότητα «απαιτεί» έναν άνθρωπο όρθιο, έναν άνθρωπο που θα περπατάει. Η καθιστική ζωή – που ίσως να αφορά και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας – σε βάθος χρόνου μετασχηματίζει τα χαρακτηριστικά μας και αυτός ο φοβερά αργός αλλά υπαρκτός μετασχηματισμός έχει τις συνέπειές του στον καθένα μας.

Υπάρχει και άλλη πλευρά της βιολογικής όψης. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο μιλάμε για ψυχοσωματικές λειτουργίες του ανθρώπου και για ακόμα περισσότερες ψυχοσωματικές ασθένειες. Είναι γέννημα αυτής της ιστορικότητάς μας; Μάλλον όχι, απλά ανακαλύπτουμε κάτι που υπήρχε και το οποίο εμείς το προσδιορίζαμε διαφορετικά. Ακόμα και με τους σαθρούς – κατά τη γνώμη μου – παραδοσιακούς και πλασματικούς εννοιολογικούς προσδιορισμούς του επιμερισμού σώματος και πνεύματος, πώς θα μπορούσε να συρθεί η διαχωριστική γραμμή; Απλώς αποδεχόμαστε σταδιακά κατά την ανάπτυξή μας ως δεδομένο το κυρίαρχο στερεότυπο για το σώμα μας, το οποίο στη συνέχεια ως στερεότυπο δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί.

Αλλά η πορεία του ανθρώπου για κοινωνική χειραφέτηση συνδέεται, εκτός των άλλων, και με τη βιολογική και ανθρωπολογική αυτογνωσία του. Και εδώ δύο στοιχεία είναι προαπαιτούμενα: η βαθιά επίγνωση του σώματός μας ως βιολογικής και κοινωνικής «δομής» και η άμετρη αγάπη μας για το σώμα μας.