Ποια είναι η εικόνα της ζωής;

Charles Webster Hawthorne (1872-1930), By the Window, 1912.

 

 

Του Νίκου Τσούλια

 

      Η επιστήμη την έχει προσδιορίσει ικανοποιητικά – η Βιολογία της έχει δώσει το πιο συγκεκριμένο περιεχόμενο που μπορεί μια Θετική επιστήμη –, αλλά ο άνθρωπος και η φιλοσοφία εξακολουθούν να έχουν απορίες και ερωτήματα, αβεβαιότητες και απροσδιοριστίες γι’ αυτήν. Και όμως κι οι δύο πλευρές έχουν δίκιο στο ζήτημα: ποια είναι η εικόνα της ζωής.

      Η εξήγηση γι’ αυτή την αμφισημία είναι απλή. Τα κριτήρια που βάζει η επιστήμη για να αποσαφηνίσει την έννοια ενός γεγονότος ή ενός φαινομένου δεν είναι τα ίδια με αυτά που απαιτεί ο στοχασμός του ανθρώπου, είτε του απλού ανθρώπου είτε του διανοητή / φιλοσόφου. Και αυτό το στερέωμα των αμφισημιών αφορά τελικά όλες τις βασικές έννοιες της σκέψης μας: το είναι, το ον, τον χρόνο, το γίγνεσθαι, το άπειρο, το μη ον, τη ζωή ακόμα και την έννοια του ίδιου του ανθρώπου.

      Η επιστήμη μέσω της Βιολογίας αλλά και μέσω του νέου και πιο εργαλειακού κλάδου της Βιοτεχνολογίας χειρίζεται το φαινόμενο της ζωής δίκην παρατηρητή – παρατηρούμενου και ισχυρίζεται μερικές απλές και ορθολογικές θεωρήσεις. α) Η ζωή στη Γη συνδέεται με την ύπαρξη του κυττάρου ή των κυττάρων. β) Η αναπαραγωγική δύναμη της ζωής στηρίζεται στην αυτοαντιγραφική δυνατότητα του DNA, του μορίου της ζωής. γ) Το φαινόμενο της ζωής είναι διαρκώς εξελισσόμενο και γενικά κατευθύνεται χωρίς συγκεκριμένο σκοπό αλλά με όψη προς τη δημιουργία όλο και πιο πολύπλοκων συστημάτων.

      Πέραν τούτων, αν εξετάσουμε το συνολικό στερέωμα της ζωής, θα δούμε ότι ενώ φωτιζόμαστε όλο και πιο πολύ από τη διαρκή παραγωγή γνώσης, την ίδια στιγμή προκαλούνται όλο και περισσότερες απορίες και ενστάσεις, σαν τη θρυαλλίδα της φλόγας που έχει τη σκιά της μέσα στην ίδια τη φλόγα. Παρατηρούμε τις διάφορες και άπειρες μορφές της ζωής και χανόμαστε σε ένα απίστευτο χάος μορφών και λειτουργιών, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ισχυρά στοιχεία βαθιάς ενότητας μεταξύ όλων αυτών των μορφών, και στο γενετικό επίπεδο και στο βιοχημικό και στο κυτταρικό και στο οικολογικό!

      Έτσι, ο απλός άνθρωπος θα διατυπώνει ερωτήματα των τύπων: Τι σχέση έχει η ζωή μου με τη ζωή ενός βακτηρίου ή ενός μύκητα; Γιατί να υπάρχουν τα παράσιτα και να μπορούν να υπονομεύουν τη ζωή μας και την ύπαρξή μας; Εδώ βέβαια υπεισέρχεται μια εγωιστική ανθρωποκεντρική αντίληψη – που σαφώς έχει τη μορφή γενικής προκατάληψης – ότι η φύση (και η ζωή) έχουν νόημα και αξία μόνο όταν υπηρετούν τον άνθρωπο ή έστω δεν τον υπονομεύουν παραλείποντας μια πολύ απλή αλήθεια – που ακόμα και αν τη γνωρίζουμε δεν θέλουμε να την αποδεχόμαστε – ότι είμαστε ένα δημιούργημα της Φύσης όπως όλα τα άλλα και μάλιστα δημιούργημα της τελευταίας στιγμής όσον αφορά την παρουσία μας στη Γη.

      Αλλά τι μπορεί να προσλαμβάνει από το εξειδικευμένο και εν πολλοίς κωδικοποιημένο λεξιλόγιο της επιστήμης ένας άνθρωπος που είναι απλός μέτοχος της Γενικής Παιδείας; Και έτι περαιτέρω, πώς μπορεί να ικανοποιηθεί ο βαθύς στοχασμός ενός διανοητή όταν μαζί με τον προσδιορισμό της εικόνας της ζωής, επιζητεί ταυτόχρονα και το νόημά της; Άλλωστε, ξέρουμε ότι η επιστημονική γλώσσα δεν μπορεί πάντα να είναι γενική / καθολική γλώσσα – και αυτό όχι με την έννοια της μη πλήρους κατανόησής της… -, γιατί χρησιμοποιεί εργαλειακό λόγο ή τον μαθηματικό λογισμό ή το πείραμα και την παρατήρηση που υπερβαίνουν αλλά και παράλληλα υπολείπονται των απαιτήσεων της σκέψης και της υπαρξιακής αγωνίας του ανθρώπου.

      Έτσι, για παράδειγμα, όταν η επιστήμη θεωρεί ότι ο βασικός τροφοδότης της ζωής είναι ο Ήλιος και ότι αν έπαυε για ένα άλφα χρονικό διάστημα να στέλνει την ενέργειά του στον πλανήτη μας, θα σταματούσε κάθε πνοή και κάθε έκφραση της ζωής, μπορεί να θεωρείται απόλυτα ορθή άποψη αλλά για τον απλό άνθρωπο θα ήταν πιο ευπρόσδεκτη μια μεταφυσική και ίσως και θεολογική ερμηνεία για ένα τέτοιο σενάριο καταστροφής παρά μια τόσο απλή και φυσική εξήγηση. Δεν μπορεί να δεχτεί δηλαδή ότι είναι τόσο απλά τα πράγματα για ό,τι έχει στο μυαλό του και για ό,τι φαντασιώνεται και ονειρεύεται…

      Κατόπιν όλων τούτων, πιστεύω ότι για να προσδιοριστεί με γεύση γενικής και μάλλον καθολικής ικανοποίησης η εικόνα της ζωής θα πρέπει να προσεγγίσουμε και μερικά συναφή ερωτήματα. Έχει κάποιο συγκεκριμένο σκοπό το όλο φαινόμενο της ζωής; Έχει νόημα η ζωή του ανθρώπου; Τι υπάρχει μετά τη ζωή, που βιώνουμε; Και επειδή το τελευταίο ερώτημα θεωρείται ως το απόλυτο ερώτημα, το ερώτημα που δεν θα απαντηθεί ποτέ, «υπονομεύει» ουσιαστικά τη δυνατότητα να απαντηθούν και τα υπόλοιπα ή να απαντιούνται με σοβαρές εκκρεμότητες και εγγενείς απορίες.

     Ο άνθρωπος από τη στιγμή που ο στοχασμός του θέτει με τον πιο επιτακτικό και συνάμα αυθεντικό τρόπο ερωτήματα και απορίες επιζητεί το ίδιο ενεργά τις απαντήσεις τους ή έστω κάποιες ερμηνείες τους. Έτσι θα είναι όλη η ζωή του, έτσι θα δημιουργεί τον κόσμο του και τον εαυτό του την ίδια στιγμή που θα τους ανακαλύπτει με τη γνώση του…

 

Factory Worker Girl on an Amsterdam Canal – Isaac Israels , c . 1893