Ψίθυροι από τα ερείπια

Του Νίκου Τσούλια

      Περπατάς ανάμεσά τους και νιώθεις την παρουσία απόντων ανθρώπων. Ψυχανεμίζεσαι με έναν μεταφυσικό τρόπο και αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχουν εικόνες που ζητάνε επιτακτικά ανασύσταση. Τα ερείπια ως απομεινάρια του Όλου σε προσκαλούν να συμπληρώσεις την αφήγησή τους. Το αισθάνεσαι ότι εδώ το παρελθόν δεν είναι μόνο παρελθόν˙ εδώ η «σκουληκότρυπα» σε ρουφάει από μόνη της για να σε πάει πίσω στο χρόνο, η φαντασία σου ονειρεύεται μόνο τα περασμένα.

      Στη χαλασματοχώρα βλέπεις αλλεπάλληλους πίνακες ζωγραφικής, όπου τον υπαινιγμό δεν τον κρύβει η δημιουργία αλλά η καταστροφή και είναι δική σου πρόκληση να επαναφέρεις στην τάξη την απώλεια και να επανασχηματίσες την αρτιότητα των πραγμάτων. Κάθε σπίτι και ένας κόσμος, κάθε γωνιά και μια ζωή. Αν για λίγο να σταθείς σιωπηλός και στοχαστικός, θα νιώσεις χαρές και πανηγύρια, γιορτές και νταβαντούρια, τσακωμούς και στεναχώριες, ερωτόλογα και χαϊδολογήματα, παιδικά τσιρίγματα και συζυγικούς καυγάδες, χορούς και οινοποσίες, συμβουλές και εξομολογήσεις, συζητήσεις και σχεδιασμούς… Ό,τι μπορεί να συμβεί στη ζωή των ανθρώπων είναι εδώ. Εξατμισμένα όλα τα γεγονότα κάπου εδώ περιτριγυρίζουν και δεν λένε να φύγουν όπως οι δημιουργοί τους.

      Τα χαλάσματα είναι σύμβολα μνήμης, αντιστέκονται στο χρόνο. Είναι αγάλματα νοσταλγίας, γίνονται μάρτυρες της συντριβής του χρόνου. Εδώ η υποκειμενικότητα καλείται από την αντικειμενικότητα να έχει αυτή τον πρώτο λόγο, να πάρει πρώτη ύλη από το «αντικειμενικό» και να αναπλάσει καταπώς αυτή θέλει την πραγματικότητα. Εδώ η φαντασία μπορεί να ανασχηματίσει καλύτερα από το όποιο σκίρτημα της λογικής την εικόνα της μικρής ιστορίας. Οι περιορισμοί έχουν αρθεί. Οι «κλωστές» που σε κρατάνε με τα γεγονότα δεν σε δεσμεύουν˙ είναι αφορμές για να εξιστορήσεις τη δική του αφήγηση, να θέσεις το λόγο στην υπηρεσία του μύθου.

      Τεχνοτροπείς πάνω στη ζωή. Γίνεσαι ο δημιουργός της δεύτερης φοράς. Αναζητείς τους παλιούς περπατημένους δρόμους και ξέρεις ότι και οι καινούργιοι δρόμοι που θα ανοίξεις θα βγάλουν στην ίδια κατάληξη, γιατί ξέρεις ότι οι ζωές των ανθρώπων είναι παράλληλες πορείες. Χρησιμοποιείς παλιά υλικά με καινούργια ματιά στη θεώρηση των πραγμάτων και το μίγμα θα δώσει μια νέα ανάγνωση της ιστορίας. «Πιάνεις» τον εαυτό σου να είναι σε θέση αφηγητή για μια αλυσίδα γεγονότων που δεν την ξέρεις αλλά είσαι σχεδόν βέβαιος ότι την ανασυσταίνεις με μεγάλη πιστότητα.

     Όχι, δεν αντιγράφεις κάτι προκατασκευασμένο στη σκέψη σου. Βλέπεις και παρατηρείς, στοχάζεσαι και ονειρεύεσαι και οι προτάσεις και οι λέξεις έρχονται μόνες τους, σμήνος μελισσών σε πυκνούς ανθότοπους. Αποκωδικοποιείς πράγματα και γεγονότα. Μια σπασμένη σκάλα, ένα μπαταρισμένο τραπέζι, ένα ρημαγμένο ερμάρι στον τοίχο, μια αφίσα ή ένας φθηνός πίνακας ζωγραφικής, ένα εγκαταλελειμμένο τετράδιο, ένα φθαρμένο βιβλίο, ένα στραπατσαρισμένο κουζινικό σού βάζουν τις πρώτες λέξεις στο στόμα και εσύ πιάνεις τον εαυτό σου να συνεχίζει χωρίς σταματημό. Το «Μια φορά κι έναν καιρό» εδώ δεν είναι του μακρινού παραμυθιού το στερεότυπο˙ είναι η πραγματική φράση κάθε τροχιάς της ζωής.

      Ναι, εδώ έχουμε «πυκνώματα ζωής» και όπως τα σώματα στο σύμπαν είναι «πυκνώματα ενέργειας» και στρεβλώνουν το χώρο και καμπυλώνουν το φως (και την πληροφορία), έτσι κι εδώ αυτά τα ρημαγμένα αντικείμενα είναι πυκνώματα της ζωής και της ανθρώπινης ιστορίας και καμπυλώνουν τη σκέψη και την αφήγησή μας. Ένας παρατηρητής αρκεί, για να φέρει τη χρονομηχανή της σκέψης του και όλα θα βρεθούν ξανά πίσω στο παρελθόν, στο καινούργιο παρελθόν. Και έτσι θα γίνεται κάθε φορά που ένας επισκέπτης κάτσει απλά και μόνο για λίγο και ρίξει τη δική του ματιά. Όλα θα έλθουν μόνα τους. Γι’ αυτό και κολλάει εδώ, γιατί νιώθει τη μαγεία των πραγμάτων που μιλάνε και φλυαρούνε και σταματημό δεν έχουν…

      Ψίθυροι από τα ερείπια: από πού έρχονται; Είναι των χαλασμάτων οι φωνές των φαντασμάτων που δεν μπορούν να ακουστούν ή της δικής σου ψυχής και του προσωπικού συναισθηματικού κόσμου σου οι επινοήσεις που δεν μπορούν να εκφραστούν αν δεν προκληθούν από των ματιών την εικόνα; Ή μήπως είναι συνδημιούργημα και των δύο πλευρών, του αντικειμενικού και του υποκειμενικού; Και αν τελικά ταξιδεύουμε μαζί, πρόσωπα και πράγματα, πραγματικότητα και φαντασία, γεγονότα και ερμηνείες, από πού αρχίζει η δική μας επικράτεια και πού τελειώνει; Ή μήπως δεν έχει νόημα το ερώτημα;