Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 1947

http://klassikoperiptosi.blogspot.com/2014/01/1947-2014.html

 

 

 

του Βασιλείου Τράντου

(Αναμνήσεις από… το παρόν και το μέλλον)

Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος του 1946–1949 ξέσπασε την εποχή που άρχισε να κάνει την εμφάνισή του στο διεθνές περιβάλλον ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στα δύο «στρατόπεδα» του πλανήτη: στη Δύση (με ηγετική δύναμη τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής) και στην Ανατολή (με ηγετική δύναμη τη Σοβιετική Ένωση). Η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είδαν τον ελληνικό Εμφύλιο μέσα από το πρίσμα του Ψυχρού Πολέμου, ότι δηλαδή η Σοβιετική Ένωση υποκινούσε και υποστήριζε το ΚΚΕ και τον Δημοκρατικό Στρατό των ανταρτών με στόχο να αποσταθεροποιήσει την ελληνική κυβέρνηση, και με απώτερο, ενδεχομένως, σκοπό να εγκαθιδρύσει φιλοσοβιετική κυβέρνηση στην Ελλάδα.

Οι Βρετανοί έκαναν αυτή τη διαπίστωση, αλλά ταυτόχρονα δεν ήταν σε θέση να συνεχίσουν την οικονομική στήριξη της ελληνικής κυβέρνησης στον εμφύλιο πόλεμο. Από τις αρχές του 1947 η κυβέρνηση της Αγγλίας δεν έκρυβε πλέον την αδυναμία της να αντεπεξέλθει στις δαπάνες που απαιτούνταν για τη χρηματοδότηση της ελληνικής κυβέρνησης στον αγώνα της κατά των ανταρτών. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτο ότι πολύ σύντομα θα προέκυπτε η ανάγκη για αλλαγή «σκυτάλης». Η μόνη δύναμη του Δυτικού στρατοπέδου που θα μπορούσε να διαδεχτεί τους Άγγλους στον ρόλο του «προστάτη» και χρηματοδότη της σπαρασσόμενης από τον εμφύλιο πόλεμο Ελλάδας ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Και η υπερατλαντική υπερδύναμη άρχισε να προετοιμάζεται για τον ρόλο αυτό. Τον Δεκέμβριο του 1946 ο πρωθυπουργός Κων. Τσαλδάρης πραγματοποίησε σύντομη επίσκεψη στις ΗΠΑ, όπου συναντήθηκε με τον Αμερικανό πρόεδρο Χάρυ Τρούμαν και ζήτησε οικονομική και στρατιωτική βοήθεια, προκειμένου να αποτραπεί η κατάρρευση της χώρας. Όπως αποδείχτηκε σύντομα, το πρώτο –ύστερα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο– ταξίδι πρωθυπουργού της Ελλάδας στην έδρα της υπεραντλαντικής δύναμης απέβη καθοριστικό για τις κατοπινές εξελίξεις.

Στις 18 Ιανουαρίου 1947 η κυβέρνηση των ΗΠΑ έστειλε στην Αθήνα τον δικηγόρο και πολιτικό Πωλ Α. Πόρτερ, με τον βαθμό του πρέσβη, επικεφαλής μιας ομάδας ειδικών (της Αποστολής Οικονομικής Έρευνας), για να μελετήσει την ελληνική Οικονομία και να συντάξει σχετική Έκθεση για τους τρόπους με τους οποίους θα έπρεπε να παρέμβουν οι ΗΠΑ στο «ελληνικό πρόβλημα». Παράλληλα, βέβαια, στην Ελλάδα βρισκόταν ήδη από της 4 Απριλίου 1946 ο Αμερικανός εμπειρογνώμονας Γκάρντνερ Πάττερσον ως οικονομικός σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης. Η Αποστολή Οικονομικής Έρευνας υπό τον Πωλ Πόρτερ έγινε από την πρώτη στιγμή μια υπερκυβέρνηση της Ελλάδας. Είχε πρόσβαση στα υπουργεία και σε κάθε δημόσια υπηρεσία, με δικαίωμα να εξετάζει και να ελέγχει ακόμα και τους απόρρητους φακέλους.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1947, ύστερα από έναν μήνα παραμονής στην Ελλάδα, ο Πωλ Πόρτερ έστειλε επιστολή προς τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουίλλιαμ Λ. Κλέιτον με τις πρώτες εντυπώσεις του˙ εκεί, μεταξύ άλλων, ο Πόρτερ έγραφε: «[…] Εδώ δεν υπάρχει κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μία χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα. Σε ολόκληρη τη χώρα, από τη μία άκρη στην άλλη, κυριαρχεί μία γκρίζα ανυπεράσπιστη, βαθιά έλλειψη πίστης για το μέλλον, μία έλλειψη πίστης που οδηγεί σε πλήρη απραξία στο παρόν. Οι άνθρωποι έχουν παραλύσει από την αβεβαιότητα και τον φόβο, οι επιχειρηματίες δεν επενδύουν, οι καταστηματάρχες δεν αποθηκεύουν προμήθειες. Η δημόσια διοίκηση είναι υπερβολικά διευρυμένη. Οι χαμηλοί μισθοί προσαυξάνονται βάσει ενός εντελώς συγκεχυμένου συστήματος επιδομάτων, χάρη στα οποία μερικοί δημόσιοι υπάλληλοι κερδίζουν μέχρι και τέσσερις φορές περισσότερο από τον βασικό μισθό. Δεν έχω ξαναδεί διοικητική δομή τόσο απαράδεκτη. Δεν είναι δυνατόν να βασιστεί κανείς ότι θα φέρει εις πέρας ακόμη και τις πιο απλές λειτουργίες μίας κυβέρνησης: την είσπραξη των φόρων, την εφαρμογή οικονομικών κανόνων, την επισκευή δρόμων. Συνεπώς η δραστική μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης αποτελεί συνθήκη εκ των ουκ άνευ για την επίτευξη οποιουδήποτε αποτελέσματος στην Ελλάδα. […] Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδας. Στόχος της είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομιών μίας μικρής κλίκας που αποτελεί την αόρατη εξουσία. […] Τα ναυτιλιακά συμφέροντα βρίσκονται σε ιδιαιτέρως σκανδαλώδη θέση. Σήμερα η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρίσκεται σε άνθηση και οι εφοπλιστές καρπώνονται τα κέρδη. Όμως η χρεοκοπημένη ελληνική κυβέρνηση δεν απολαμβάνει κανένα όφελος από όλο αυτό τον πλούτο. Οι αποδοχές των ναυτικών εξακολουθούν να εισρέουν στη χώρα, αλλά τα κέρδη των πλοιοκτητών παραμένουν, στην πλειονότητά τους, στο εξωτερικό. […] Αίσθησή μου είναι ότι το ελληνικό κράτος, έχοντας υποβάλει αίτηση βοήθειας και εποπτείας, έχει θέσει όρια στην ίδια του την εθνική κυριαρχία».

Η Έκθεση που ο Πωλ Πόρτερ κατέθεσε και ο ίδιος ανέλυσε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ στις 28 Μαρτίου 1947 ήταν καταπέλτης για το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο της Ελλάδας: διεφθαρμένοι πολιτικοί, κερδοσκόποι επιχειρηματίες (οι περισσότεροι πρώην μαυραγορίτες επί Κατοχής), ανοργάνωτη Δημόσια Διοίκηση, κοινωνικά ανάλγητη οικονομική ολιγαρχία που ζούσε με προκλητική πολυτέλεια, ενώ η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού υπέφερε από ανέχεια. Έγραφε, μεταξύ άλλων, ο Αμερικανός αξιωματούχος στην Έκθεσή του: «[…] Υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία εις το βιοτικόν επίπεδον και τα εισοδήματα ανά την Ελλάδα. Οι κερδίζοντες, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι και οι μαυραγορίτες, ζουν μέσα εις τον πλούτο και τη χλιδή, αλλά το πρόβλημα αυτό καμία κυβέρνηση δεν το αντιμετώπισε αποτελεσματικώς. Εν τω μεταξύ οι λαϊκές μάζες περνούν μιαν άθλια ζωή. Οι κερδίζοντες είναι σχετικώς ολίγοι και ο συνολικός πλούτος των, περιερχόμενος εις το σύνολο του πληθυσμού θα επέφερε ελαχίστη βελτίωση των γενικών συνθηκών διαβίωσης. Αλλά ο πολυτελής τρόπος της ζωής αυτών εν μέσω της φτώχειας, συντείνει εις το να εξοργίζει τις μάζες και να υπογραμμίζει τη δυστυχία των φτωχών. […] Σημαντικά ποσά ξένου συναλλάγματος εσπαταλήθησαν κατά το παρελθόν έτος [1946] εις εισαγωγάς ειδών πολυτελείας, εις πώλησιν χρυσών λιρών από το κράτος και εις πράξεις επί του νομίσματος εις την μαύρην  αγοράν. […] Οι κυβερνητικοί παράγοντες και ο λαός δεν πιστεύουν ότι η Ελλάδα ημπορεί να σωθεί μόνη της, αλλά ότι πρέπει να σωθεί από εξωτερική βοήθεια, και αυτό οδηγεί σε μια τρομακτική αδράνεια. Πρόκειται για μια νοσηρή ψυχολογική κατάσταση, η οποία εμποδίζει την Ελλάδα να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της. […] Ένας τρόπος αντιμετωπίσεως των προβλημάτων θα ήτο να υπάρξουν, εκτός από μίαν συμβουλευτικήν αποστολήν αντιπροσωπεύουσαν τας Ηνωμένας Πολιτείας, αρκετοί Αμερικανοί και άλλοι ξένοι τεχνικοί, χρησιμοποιούμενοι ως άτομα από την ελληνικήν κυβέρνησιν εις επικαίρους κρατικάς θέσεις. Πρέπει να εγκατασταθή Διεύθυνση Εξωτερικού Εμπορίου υπό την αρχηγίαν ξένου τεχνικού. […] Η Αμερικανική Αποστολή πρέπει να δύναται να εξασφαλίζη διά διαφόρων τρόπων ότι γίνεται η καλύτερα δυνατή χρήση της αμερικανικής βοηθείας. Θα πρέπει να έχη την εξουσίαν ως τελευταίον μέτρον να διακόπτη ή να περιορίζη την οικονομικήν βοήθειαν όχι μόνο γενικώς, αλλά και εις την περίπτωσιν οιουδήποτε σχεδίου ή ενεργείας, οσάκις καθίσταται προφανές ότι οι όροι της βοηθείας δεν ετηρήθησαν. Ή Αμερικανική Αποστολή θα πρέπει να συμμετέχη εις την ανάπτυξιν της πολιτικής εσόδων και εξόδων (της ελληνικής κυβερνήσεως). Θα απαιτηθή η εκ μέρους της έγκρισις του προϋπολογισμού πριν ούτος τεθή εν ισχύι. Το πρόγραμμα εισαγωγών το όποιον θα ετοιμάζεται υπό την επίβλεψιν της Διευθύνσεως Εξωτερικού Εμπορίου θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνον μετά την έγκρισιν υπό της Αποστολής».

Τον Σεπτέμβριο του 1947 το αμερικανικό περιοδικό «Collier’s» δημοσίευσε υπό μορφή εντυπώσεων τις απόψεις του Πωλ Πόρτερ για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά σημεία αυτών των εντυπώσεων είναι τα πιο κάτω: «[…] Απ’ ό, τι μπόρεσα να διαπιστώσω, η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει καμιάν άλλη πολιτική πρακτική από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια, ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδος. […] Στόχος της είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομιών μίας μικρής κλίκας εμπόρων και Τραπεζιτών, οι οποίοι αποτελούν την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα. Η κλίκα αυτή είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει με κάθε μέσο τα οικονομικά της συμφέροντα και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το τι μπορεί να στοιχίσει αυτό στην οικονομία της χώρας. Τα μέλη αυτής της κλίκας επιθυμούν να διατηρήσουν άθικτο ένα φορολογικό σύστημα που τους ευνοεί, με αληθινά σκανδαλώδη τρόπο. Αντιτίθενται στον έλεγχο συναλλάγματος, γιατί αυτό θα τους εμποδίσει να εξάγουν τα κέρδη τους στις τράπεζες του Καΐρου και της Αργεντινής. Δεν διανοήθηκαν ποτέ να επενδύσουν τα κέρδη τους στη δική τους χώρα για να βοηθήσουν στην αναστήλωση της εθνικής οικονομίας. Τα συμφέροντα των εφοπλιστών προστατεύονται επίσης με σκανδαλώδη τρόπο. Η ελληνική εμπορική ναυτιλία ανθεί στην εποχή μας και οι εφοπλιστές κερδίζουν τεράστια ποσά, αλλά το χρεοκοπημένο ελληνικό κράτος δεν αποκομίζει κανένα όφελος απ’ αυτό. Οι μισθοί των ναυτικών γυρίζουν στην Ελλάδα, αλλά οι εφοπλιστές ασφαλίζουν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους στις ξένες χώρες. Κάθε επιχείρηση θα έπρεπε να πληρώνει μια σημαντική εισφορά στο κράτος, κάτω από την προστασία του οποίου λειτουργεί. Αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για την περίπτωση των εφοπλιστών, που τα μεγαλύτερα κέρδη τους προέρχονται από τα «Λίμπερτι», τα οποία τους παραχώρησε η Αμερικανική Ναυτική Αποστολή με την εγγύηση του ελληνικού κράτους. Η ομάδα πίεσης της καλής κοινωνίας –οι κομψοί κοσμοπολίτες που έχουν την έδρα τους στις Κάννες, στο Σαιν Μόριτς και στην αθηναϊκή πλατεία Κολωνακίου– θα ενεργοποιηθεί. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι άνθρωποι πολύ γοητευτικοί, που μιλάνε πολύ καλά τ’ αγγλικά. Είναι πάντοτε πρόθυμοι, όταν πρόκειται να εξυπηρετήσουν την αμερικανική αποστολή για τα δικά τους συμφέροντα. Θυμάμαι ακόμα ένα από τα πιο επίσημα γεύματα ενός από τους σημαντικότερους Τραπεζίτες, που με είχε καλέσει στη βίλα του των Αθηνών. Είχε τρεις σερβιτόρους με λιβρέα, μια ποικιλία απ’ τα πιο φίνα κρασιά και φαγητά διάφορα, περίφημα γαρνιρισμένα. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, ένας από τους αντιπροσώπους της κλίκας που ανέφερα άρχισε να εξυμνεί τις ομορφιές της ζωής κοντά στη θάλασσα, καθώς και τις χαρές των αριστοκρατικών σπορ. Η αντίθεση ανάμεσα στο γεύμα αυτό και στα παιδιά που πεθαίνουν από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας είναι πραγματικά τρομερή».

Η Αποστολή Οικονομικής Έρευνας του Πωλ Πόρτερ τελικά γνωμάτευσε ευνοϊκά για την αμερικανική παρέμβαση στην Ελλάδα, αλλά ταυτόχρονα επεσήμανε ότι το πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας έπρεπε να αποτελέσει την αφετηρία για βαθιές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να υπάρξει ένα βιώσιμο πολιτικό και οικονομικό σύστημα στη μικρή βαλκανική χώρα που αιμορραγούσε από τον εμφύλιο πόλεμο. Για το λόγο αυτό ο Πωλ Πόρτερ εισηγούνταν ότι δεν έπρεπε η διαχείριση της οικονομικής βοήθειας να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια της ελληνικής κυβέρνησης (είχαν σχηματιστεί 7 κυβερνήσεις μέσα σε 2 χρόνια). Κάτι τέτοιο –κατά τη γνώμη του Αμερικανού αξιωματούχου– θα προκαλούσε νέο κύκλο κατασπατάλησης πόρων και θα ευνοούσε τον πλουτισμό ορισμένων ομάδων από επιτήδειους και κερδοσκόπους. Έτσι, ο Πωλ Πόρτερ πρότεινε να εγκαθιδρυθεί από την Αμερικανική Αποστολή ασφυκτικός έλεγχος σε όλη την κλίμακα των πολιτικών και διοικητικών οργάνων του ελληνικού κράτους, δηλαδή ουσιαστική κηδεμονία συνολικά του ελληνικού καθεστώτος.

=================================

Απόσπασμα από το βιβλίο του Βασιλείου Τράντου «Πολιτική Ιστορία του Σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, 1828–2016».

Βρετανοί στρατιώτες στα Δεκεμβριανά γεγονότα στην Αθήνα (6 Δεκεμβρίου 1944)

 

Η εφημερίδα του ΚΚΕ Ριζοσπάστης καλεί τον ελληνικό λαό να απέχει από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 (φύλλο29ης Μαρτίου 1946).