Παλιά επαγγέλματα, επαγγέλματα που χάνονται…

 

 

Του Νίκου Τσούλια

 

    Τα επαγγέλματα δεν αποτελούν απλά και μόνο εκφράσεις του καταμερισμού εργασίας και οικονομικές δραστηριότητες αλλά αποκτούν ένα σημαντικό κοινωνικό περιεχόμενο και συνθέτουν στοιχεία του τρόπου ζωής και της κουλτούρας των ανθρώπων. Είναι «σημάδια» πολιτισμού. Είναι κομμάτια αυθεντικά της ζωής μας· στην περίπτωση βέβαια που αποτελούν επιλογή μας και ασκούνται με υπευθυνότητα και με αγάπη.

    Αλλά για ποια χαμένα επαγγέλματα να μιλήσεις, όταν στην εποχή μας ξεθωριάζουν το ένα μετά το άλλο και οδηγούνται βίαια στο πεδίο του παρελθόντος και της αφήγησης. Και πώς να μιλήσεις γι’ αυτό που έρχεται όλο και πιο γρήγορα, τη ρομποτική και τις μεγάλες επαναστάσεις της πληροφορικής, της βιοτεχνολογίας, της μηχανικής γενετικής κλπ, που κουβαλούν μαζί τους εκτεταμένες ανατροπές στον κόσμο της εργασίας;

    Ωστόσο, έχει νόημα και αξία η αναφορά σε αυτό που έφυγε και φεύγει, γιατί δεν είναι απλά κομμάτι του παρελθόντος αλλά μονοπάτι που οδήγησε στο σήμερα και ανοίγει τους δρόμους για το αύριο. Υπάρχει και κάτι άλλο. Ιστορία δεν είναι μόνο η καταγραφή των μεγάλων γεγονότων και προσώπων αλλά και όλα εκείνα τα βασικά στοιχεία της καθημερινής ζωής των ανθρώπων τα οποία τους χαρακτήρισαν, τους εξασφάλισαν τις βιοποριστικές πηγές και τους προσέδωσαν δημιουργικότητα και εκφραστικότητα.

    Δύσκολα γίνεται περιοδολόγηση της εξέλιξης των επαγγελμάτων. Δεν μπορεί να γίνει με χρονικούς ούτε με γεωγραφικούς προσδιορισμούς, αφού υπάρχει έντονη διαφοροποίηση στις διάφορες κοινωνίες και στους διάφορους πολιτισμούς. Άλλωστε, οι άνθρωποι και η παγκόσμια κοινότητα σχηματικά αναφέρονται σε ενιαία περίοδο, αφού τα διάφορα τμήματά τους ζουν σε φοβερά μεγάλες αποκλίσεις ανάλογα με την οικονομική κυρίως κατάστασή τους.

    Για τη χώρα μας, η μεγάλη τομή στην εξέλιξη των επαγγελμάτων υπήρξε η μακρά περίοδος αστικοποίησης του πληθυσμού (κυρίως στις δεκαετίες 1960 – 1980) και η μετανάστευση μεγάλου μέρους του στο εξωτερικό (1960-1970). Σε αυτό το διάστημα έχουμε συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού και υπερδιόγκωση του τριτογενούς τομέα παραγωγής και κυρίως των δημόσιων υπηρεσιών, του τουρισμού και της ναυτιλίας. Ο εκμηχανισμός της αγροτικής παραγωγής και η βιομηχανική και κυρίως η βιοτεχνική ανάπτυξη διαμόρφωσαν ένα άλλο τοπίο στους εργασιακούς χώρους. Ο μαζικός αυτός μετασχηματισμός του πληθυσμού μας επέφερε σοβαρές αλλαγές στην επαγγελματική δραστηριότητα.

    Μια σειρά επαγγελμάτων – που αποτελούσαν την ευρεία ομάδα των γυρολόγων και των πλανόδιων πωλητών – αλλά και όλο το φάσμα των τεχνιτών, που αναπτύχθηκε στην ύπαιθρο και στην αγροτική οικονομία, είδε τον ορίζοντα του μέλλοντός της να στενεύει πολύ γρήγορα. Σαγματοποιοί, αγροφύλακες, πεταλωτές, καλαθοποιοί, κτενάδες, καροτσέρηδες, τσαγκάρηδες, γανωματήδες, παγωτατζήδες, καρεκλάδες, πραματευτάδες με κάθε λογής εμπορεύματα, υφασματέμποροι με άλογα ή με γαϊδούρια, ασβεστοποιοί, αγωγιάτες, χαμάληδες κλπ κυρίως στα χωριά και στα ημιαστικά μέρη της χώρας χάνονταν μαζί με τους ανθρώπους της γενιάς που τα ασκούσε. Η τέχνη τους δεν μεταβιβαζόταν πλέον, ενώ τα παιδιά τους βλέποντας το γκρίζο μέλλον των πατεράδων τους έπαιρναν των ομματιών τους, για άλλη γη, για άλλα μέρη. Λινοτύπες, πιεστές, τυπογράφοι, λατερνατζήδες, γαλατάδες, νερουλάδες, λούστροι, εφημεριδοπώλες κλπ στις πόλεις σε επόμενη φάση από αυτή που αναφέρθηκε παραπάνω άρχισαν να βλέπουν την τεχνολογία να τους αντικαθιστά και να τους περιθωριοποιεί.

    Οι επερχόμενες ευρείες και έντονες αλλαγές που επιφέρει η νέα τεχνολογική επανάσταση θα ανατρέψουν βασικά σημερινά επαγγέλματα και δύσκολα μπορεί να προσεγγιστεί και να αναλυθεί το αυριανό εργασιακό τοπίο. Οι αλλαγές βέβαια έχουν ως νομιμοποίησή τους την πρόοδο και την επαγγελία ότι δημιουργούν ένα καλύτερο περιβάλλον για τον άνθρωπο. Περιλαμβάνουν όμως και θύματα, επαγγελματίες και οικογένειες που δεν μπορούν να ενσωματωθούν στο καινούργιο, που βιώνουν οικονομική αποστέρηση και κοινωνική περιθωριοποίηση και νιώθουν ψυχική και συναισθηματική απογοήτευση.

    Παλιότερα οι αλλαγές γίνονταν σε χρονική έκταση αρκετών γενεών, ενώ τώρα γίνονται και εντός μιας γενιάς. Ακόμα και ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων στην εκπαίδευση δεν γίνεται πλέον με τις βεβαιότητες που γίνονταν μέχρι τώρα. Είναι ολοφάνερο ότι ο επαγγελματικός καταμερισμός γίνεται όλο και πιο ασταθής και ως εκ τούτου είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε πάντα ανοιχτά τα μάτια του στοχασμού και της έρευνας.