Ο ρόλος των «κοινωνικών μέσων δικτύωσης»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μανχάταν, Νέα Υόρκη

 

Του Νίκου Τσούλια

     Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης (social media) αποτελούν εδώ και χρόνια την αιχμή του δόρατος των νέων τεχνολογιών και της επακόλουθης σύγχρονης επικοινωνίας μεταξύ των πολιτών και κυρίως μεταξύ των νέων. Και από ό,τι διαφαίνεται το μέλλον μάλλον θα τους ανήκει, γιατί κάθε τεχνολογικό μέσο που αποκτά ευρεία κοινωνική και πολιτισμική χρήση δημιουργεί «νέες εποχές» στην ιστορία του ανθρώπου. Όλο και περισσότεροι χρήστες σ’ όλο τον κόσμο ασχολούνται για πολύ χρόνο της καθημερινότητάς τους στα online μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, YouTube κ.α.) και στις μηχανές αναζήτησης (Google, Bing κ.α.). Έχει συμβεί μάλιστα και μια αξιοσημείωτη ανατροπή. Τα μέσα αυτά έχουν καταστεί οι κύριες πηγές ενημέρωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας εκτοπίζοντας τα παραδοσιακά Μ.Μ.Ε.

     Και εξ αυτών των χαρακτηριστικών σημείων είναι αναγκαίο ζήτημα η ανάλυση του ρόλου των «κοινωνικών μέσων δικτύωσης». Οι μέχρι τώρα προσεγγίσεις εστιάζουν στις θετικές προοπτικές αυτών των μέσων και τονίζουν τον καταλυτικό ρόλο σε μια σειρά κοινωνικών εξεγέρσεων όπως στην Αίγυπτο, στη Συρία, στην Τουρκία κλπ. Επιπλέον, επισημαίνουν μια κοινά διαπιστωμένη εικόνα, την εικόνα της φοβερής ευκολίας με την οποία επικοινωνούν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων αίροντας χωρικές και χρονικές δεσμεύσεις του παραδοσιακού τοπίου της βιομηχανικής εποχής.

     Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο φαίνονται. Πριν δώσουμε κάποιες λιγότερο θεατές όψεις των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, οφείλουμε να αναρωτηθούμε με δεδομένο ότι έχουμε κατακτήσει στοιχεία κριτικής σκέψης. Είναι δυνατόν κάποιο τεχνολογικό μέσο που δημιουργήθηκε και κυρίως ελέγχεται από ισχυρά οικονομικά κέντρα να λειτουργεί με βάση τις κοινωνικές ανάγκες και προτεραιότητες; Δεν θα πρέπει να είμαστε πιο επιφυλακτικοί στις αναλύσεις μας και να διεισδύουμε με στοχαστική διάθεση στον πυρήνα των θεμάτων μεγάλης κοινωνικής διάστασης;

     Χωρίς να διαμορφώνουμε μια αντίληψη «άσπρου – μαύρου», πρέπει να καταγράψουμε μερικά δεδομένα προερχόμενα από απολύτως έγκυρη πηγή. Αντιγράφουμε την είδηση από το Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (Α.Μ.Π.Ε.). «Τα διαδικτυακά μέσα μπορούν να χειραγωγηθούν κατάλληλα, έτσι ώστε να επηρεάσουν τεχνηέντως τις πολιτικές εξελίξεις, ακόμα και το αποτέλεσμα των εκλογών. Αυτό είναι το βασικό μήνυμα μιας νέας επιστημονικής εργασίας τού ελληνικής καταγωγής καθηγητή της επιστήμης των υπολογιστών Παναγιώτη Μεταξά, η οποία δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του κορυφαίου επιστημονικού περιοδικού «Science». Η μελέτη, με τίτλο «Τα κοινωνικά μέσα και οι εκλογές», έγινε σε συνεργασία με την επίκουρη καθηγήτρια επιστήμης των υπολογιστών, Ένι Μουσταφαράτζ, του Κολλεγίου Wellesley στη Μασαχουσέτη, όπου διδάσκει και ο Π. Μεταξάς. Οι δύο ερευνητές περιγράφουν ορισμένες μεθόδους με τις οποίες οι κάθε είδους πολιτικοί προπαγανδιστές, οι κακόβουλοι αποστολείς μαζικής ηλεκτρονικής αλληλογραφίας (spam) και οι χάκερ χρησιμοποιούν τις λεγόμενες «βόμβες Google» και «βόμβες Twitter». Πρόκειται για ειδικά προγράμματα λογισμικού που σκοπίμως παραμορφώνουν τα αποτελέσματα των μηχανών αναζήτησης και κατακλύζουν τα κοινωνικά μέσα με κατευθυνόμενα μηνύματα. Με αυτό τον τρόπο, καταβάλλουν συνειδητές προσπάθειες να επηρεαστεί η γνώμη των εκλογέων για τους υποψήφιους ή γενικότερα για ένα πολιτικό κόμμα».

     Επομένως και παραπληροφόρηση και προπαγάνδα και πολιτικές σκοπιμότητες και φενακισμένες κοινωνικές καταγραφές και ψευδή στοιχεία μπορούν να προωθηθούν από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, χωρίς οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να αξιολογήσουν τι είναι αυθεντικό και τι κίβδηλο. Πώς μπορούμε λοιπόν να προσεγγίσουμε την όλη κατάσταση και να σημειώσουμε τις κοινωνικές άρα και τις πολιτικές τάσεις;

     Φυσικά η στρέβλωση της κοινωνικής εικόνας σε διάφορα ζητήματα δεν είναι απλό ζήτημα. Στην ουσία η όλη προσπάθεια ελέγχου και καναλιζαρίσματος των κοινωνικών εξελίξεων αποτελεί πλήγμα στην έννοια της δημοκρατίας, αφού διαμορφώνεται μια μαζικής κλίμακας χειραγώγηση του ανθρώπου. Η προπαγάνδα περιλαμβάνει πλείστα όσα ζητήματα: ηθικά, προβλήματα υγείας, στοιχεία περιβάλλοντος και εμπορίου και κατανάλωσης, εθνικά προβλήματα κλπ. Το Α.Μ.Π.Ε. σημειώνει ακόμα και τα εξής. «Το ελληνικό Διαδίκτυο περιλαμβάνει δεκάδες ιστολόγια (blogs) που έχουν φτιαχτεί μόνο και μόνο για να εκμεταλλεύονται τις διαφημίσεις από τις μηχανές αναζήτησης . Επειδή, λοιπόν, αυτά τα blogs δεν ανήκουν σε δημοσιογράφους που κάνουν έρευνα για να γράφουν άρθρα, απλώς αντιγράφουν άρθρα και φήμες χωρίς αξιολόγηση. Το αποτέλεσμα είναι αυτά τα «άρθρα» να εμφανίζονται στη κορυφή των αναζητήσεων μας και να δημιουργούν την αίσθηση ότι «βούιξε το Ίντερνετ». Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτά δεν είναι όντως αντιπροσωπευτικά».

     Αλλά ποια μπορεί να είναι η λύση στο όλο πρόβλημα, αφού τα «κοινωνικά μέσα δικτύωσης» δεν είναι μόνο μια απτή πραγματικότητα αλλά στο μέλλον θα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία και επιρροή; Η άποψή μου είναι ότι καθίσταται αναγκαίο όσο ποτέ άλλοτε η κατάκτηση κριτικής σκέψης, για να μπορούμε να ξεχωρίζουμε την «ήρα από το στάρι», για να κάνουμε στην άκρη τα σκύβαλα. Και το δρόμο προς την όποια κατάκτηση της κριτικής σκέψης μόνο η ισχυρή γενική παιδεία – που θα μάθει στον νέο να αξιολογεί, να κρίνει, να αμφισβητεί, να τεκμηριώνει – και η καλλιέργεια του ελεύθερου πνεύματος μπορούν να ανοίξουν και να διασφαλίσουν.

 

  

Natura morta con libri, lettera e tulipano (1640), by Charles Emmanuel Biset