Παλιά σχολικές “εικόνες”

 

      Ερημωμένο Δημοτικό σχολείο στο χωριό Αυγή της Ηλείας, ένα από τα πολλά αντίστοιχα σ’ όλη τη χώρα μας. Παιδικές φωνές δεν ακούγονται εδώ και πολλά χρόνια. Η ερήμωση βασιλεύει εκεί που γενιές και γενιές ανθρώπων και εκατοντάδες παιδιά γνώριζαν της εκπαίδευσης τα αγαθά. Πάνε τα παιχνίδια και τα τρεξίματα μέσα σ’ όλο το χωριό, πάνε τα όνειρα και οι φιλοδοξίες των μικρών βλαστών. Τώρα οι ηλικιωμένοι απόφοιτοι του σχολείου περνάνε και κοιτάζουν με νοσταλγία και στεναχώρια την εικόνα. Η ζωή προχωράει, αλλά η ερήμωση πάντα πληγώνει.

      Η μίξη παλιών και καινούργιων εικόνων, το ανακάτεμα του παρελθόντος και του παρόντος, τα παιχνίδια με το χρόνο είναι συστατικό στοιχείο της σκέψης μας. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να ανακόψει τη διαρκή προσφυγή στη διαδρομή της ζωής μας. Είναι ο κόσμος της μνήμης κόσμος του εαυτού μας. Είναι μια ανάγκη νοσταλγίας, είναι τα όνειρα που έχουν στραμμένο το βλέμμα τους προς τα πίσω. Όχι, κανένας δεν θέλει να γυρίσει πίσω. Και αυτό όχι γιατί δεν μπορεί να γίνει.

     Μια ενδεχόμενη επιστροφή στο παρελθόν θα ήταν εφιαλτική. Η ματιά που ρίχνουμε σ’ αυτό είναι ματιά με τη σφραγίδα του παρόντος. Το παρελθόν έχει ομορφιά μόνο μέσα από τις εικόνες της μνήμης, μέσα από τις αναζητήσεις του στοχασμού, με φόντο και κίνητρο τη γλυκιά αίσθηση της νοσταλγίας. Η ζωή είναι εξέλιξη. Είναι διαρκής πορεία προς το μέλλον, προς το άγνωστο. Η ζωή μας είναι μια μοναχική γραμμική πορεία μέσα στις κυκλικές διαδρομές της φύσης, καταπώς προσδιόριζε η Χάνα Άρεντ.

Εικόνα – σύμβολο γενιών και γενιών… 

      Καλό είναι τα παιδιά του “σήμερα” να κρατάνε κάπου κάπου βιβλία – σύμβολα του “χθες”. Ενιαίο είναι το ταξίδι της γνώσης και της εκπαίδευσης. Το νήμα του διαβάσματος είναι η ιστορία του ανθρώπου και τα βιβλία – ιδιαίτερα του Δημοτικού Σχολείου – είναι μήτρες διαρκούς αναπαραγωγής του ταξιδιού μας. Κάποια άλλα παιδιά του μέλλοντος θα κρατάνε τα σημερινά βιβλία.

 

      Γνωστό το σκηνικό: μαυροπίνακας, ξύλινα θρανία, ψηλή έδρα, χάρτης της πατρίδας, αριθμητήριο, πλάκες. Είναι σκηνικό φτιαχτό φυσικά. Δεν πειράζει. Το σκίρτημα της μνήμης εμείς θέλουμε να διεγείρει. Τα υπόλοιπα είναι υπόθεση προσωπική. Συνειρμοί και ερμηνείες, στοχασμοί και φαντασιώσεις θα προκαλέσουν απανωτές εκρήξεις νοσταλγίας.

                                                    

      Αυτές οι πένες είναι πανάκριβες του παλιού καιρού. Είναι στυλ. Η παλιά δική μας δεν ήταν «επώνυμη». Ήταν και κακότεχνη, γρατζουνούσε το χαρτί του τετραδίου και η απειλή της τιμωρίας ερχόταν με βεβαιότητες…

      Εικόνα τετράδιου δεκαετιών και δεκαετιών. Ντυμένο με τη «θρυλική» μπλε κόλα, με την ετικέτα εκεί που έπρεπε, καθαρό και όχι τσαλακώματα στις γωνίες του. Εδώ κρινόταν η επιμέλεια αλλά και η πειθαρχία σε μεγάλο βαθμό των μικρών. Η καλλιγραφία ήταν σε πρώτη ζήτηση. Πού να ξέραμε τότε ότι το μέλλον έφερνε έτοιμη καλλιγραφία με τον ερχομό του κομπιούτερ….

 

      Η προπαίδεια πολλαπλασιασμού ήταν το “ευαγγέλιο” της αριθμητικής. Τη λέγαμε φωναχτά όταν πηγαίναμε στα χωράφια ή στο μαγαζί για ψώνια. Αν δεν την μάθαινες νεράκι, οι ξυλόβεργες περίμεναν στη γωνία για να σπάσουν σε χέρια παιδικά αλλά δουλεμένα. Οι εικόνες στα τετράδια ήταν μια όαση για το μάτι μας και για την  ψυχή μας. Τότε οι εικόνες ήταν και λιγοστές. Όχι, δεν είχε ακόμα ακουστεί τίποτα περί τηλεόρασης στα χωριά.

      Η κουκουβάγια μας, το πουλί της σοφίας. Δεν την πειράζαμε όπως τα άλλα πουλιά. Κάτι είχε φωλιάσει μέσα μας ότι είναι διαφορετική, ίσως και ιερή. Ο Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων (Όταν Έχω Διάβασμα Βαριέμαι) ήταν ο τροφοδότης μας, η διαρκής πηγή των σχολείων στον αιώνα τον άπαντα. Πού να φανταστούμε ότι θα σταματούσε το ταξίδι του στη δεκαετία του 2010.

      Σχολείο εκείνης της εποχής χωρίς φυτολόγιο δεν μπορούσε να υπάρξει, αγροτικός γαρ ο περισσότερος πληθυσμός της χώρας μας. Μέσα στη φύση ζούσαμε. Δεν ήταν δυνατόν να μη γνωρίζουμε το περιβάλλον μας, τα φυτά μας. Άλλωστε ήταν η πιο εύκολη υπόθεση του σχολείου, ακόμα και οι “κακοί μαθητές” έδιναν τα ρέστα τους.

      Προάγγελος  του tablet και του ipad; Γιατί να μην παίξουμε με των εικόνων του χρόνου τα σχήματα; Πλάκες, μάλλον ως κομμάτια του μαυροπίνακα επινοήθηκαν, να γράφεις και να ξαναγράφεις χωρίς τελειωμό, χωρίς την ανάγκη να αγοράζεις από το μπακάλικο γραφική ύλη. Σιγά – σιγά θα εμφανιστεί το μπικ και θα γυρίσει η σελίδα της γραφής μέχρι σήμερα. Και ο ψηφιακός κόσμος θα κάνει ανατροπές, κάνοντας τις παλιές εικόνες της “πλάκας” των ταμπλόϊντ να μετασχηματίζουν το όλο σκηνικό της γραφής σε άυλα πλαίσια…

      Ένα μικρό μουσείο της παλιάς σχολικής ζωής. Όχι, αυτές οι σάκες ήταν σε χέρια πολύ λίγων παιδιών, κάποιων πλουσιόπαιδων. Οι περισσότερες τσάντες ήταν υφασμάτινες και αυτοσχέδιες. Ήταν η εποχή της μεγαλύτερης δυνατής οικογενειακής αυτάρκειας. Πού να βρεθούν λεφτά για τέτοιες πολυτέλειες. Τα χρήματα ίσα – ίσα που έφταναν – αν έφταναν – για παπούτσια. Οι μαθητικές ποδιές είναι σύμβολο δεκαετιών πολλών. Καταργήθηκαν τη δεκαετία του 1980. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι οι πολλές συζητήσεις, αντεγκλήσεις και αντιπαραθέσεις (μέχρι και ιδεολογικού χαρακτήρα…) που συνόδευσαν την κατάργησή της. Η γνωστή νοοτροπία μας να αρπαζόμαστε για το παραμικρό, ακόμα και για το πιο επουσιώδες.

 

      Ίσως το πιο αγαπημένο ποίημα του παιδόκοσμου. Έδινε και έπαιρνε ακόμα και στα παιχνίδια. Οι τότε καιροί απαιτούσαν να αποστηθίζεις, να ξέρεις απέξω νεράκι ποιήματα και ποιήματα. Τότε το φεγγάρι ήταν σύντροφος του ανθρώπου των ανέφελων νυχτών. Πού να ξέραμε τότε ότι στο μέλλον δεν θα κοιτάζουμε στον ουρανό, δεν θα βλέπουμε το φεγγαράκι!

Οι κρυφές μας παρανομίες. Τα διακινούσαμε κρυφά. Τα διαβάζαμε ξανά και ξανά. Τα κρύβαμε στα στρώματα των κρεβατιών ή μάλλον στις φτερίνες των καλυβιών. Δεν υπήρχε αγόρι που δεν ονειρευόταν αυτούς τους ήρωες, που δεν είχε “σκοτώσει” τους Ναζιστές ή τους παράνομους της Δύσης

 

                                                                                                      

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.

 

 

 

 

      Η πιο ξεχωριστή παιδική ασχολία των παλιών εποχών. Τα Κάλαντα δεν ήταν η χαρά απλά και μόνο ενός πανίσχυρου εθίμου. Ήταν σταθερή πηγή εσόδων για τον παιδικό κουμπαρά. Και όταν το φιλοδώρημα δεν ήταν χρήμα – πενταροδεκάρες δηλαδή – και τη θέση του έπαιρνε κάποιο γλυκό ή καρύδια, τότε η απογοήτευση φώλιαζε για τα καλά στα παιδικά πρόσωπα.

      Η εικόνα της προόδου ξεκινούσε από κάποιες πολυτέλειες και το ραδιόφωνο ήταν στην πρώτη γραμμή τους. Λίγα τα σπιτικά που το είχαν. Αργότερα όταν θα κάνει την εμφάνισή του το τρανζίστορ, θα πληθύνουν και οι ραδιοφωνικές ψυχαγωγίες. Για τα παιδιά το ποδόσφαιρο της Κυριακής θα είναι μια από τις πιο κύριες όψεις ευτυχίας.

      Έχουμε μπει στη δεκαετία του 1970 και τα χαμόγελα των παιδιών είναι χαμόγελα προόδου και ανάπτυξης. Ο φωτεινός ορίζοντας θα εξαφανίσει σιγά – σιγά και το σκηνικό των παλιών θρανίων του σχολείου.

 

      Οι παρελάσεις δεν ήταν μόνο μια εκπαιδευτική εκδήλωση, ήταν κοινωνικό φαινόμενο που τόνωνε το εθνικό φρόνημα και τιμούσε τους εθνικούς ήρωες. Ο καταναλωτισμός που θα αμβλύνει την αναγκαιότητα στην ιστορική προσφυγή θα έλθει αργότερα.

      Να και μια αυθεντική εικόνα της σιδηράς πειθαρχίας εκείνων των καιρών. Ο μαθητής είναι προφανώς τιμωρημένος και λέει το μάθημα στεκόμενος στο ένα πόδι. Καλά, αυτή η τιμωρία δεν ήταν τίποτα μπροστά στο σκληρό ξυλοδαρμό. Η δασκάλα μάλλον παρακολουθεί το σηκωμένο πόδι…

      Οι κανόνες της γραμματικής – μαζί με την προπαίδεια – είναι στην πρώτη ζήτηση των εκπαιδευτικών πραγμάτων μας. Τα αποστηθίζαμε ξανά και ξανά στο ξύπνιο και στον ύπνο. Ορθογραφία και γραμματική, συντακτικό και αριθμητική ήταν οι εκπαιδευτικές ναυαρχίδες της εποχής.

      Η εικόνα της χαλαρότητας είναι φαινομενική, για τις ανάγκες της φωτογραφίας. Τα χέρια όμως είναι πάντα “δεμένα”, για να μην ξεχνιόμαστε…

      Οι γυμναστικές επιδείξεις στο προσκήνιο. Είναι αφορμή για να γίνει το σχολείο λίγο χαρούμενο, έστω και για μια ημέρα.

      Ο παιδόκοσμος των αγοριών πάντα ήταν γεμάτος από ποδόσφαιρο. Τότε το μπάσκετ ήταν … άγνωστο. Οι μεγάλες ομάδες του λεγόμενου Π.Ο.Κ. είχαν τη μερίδα του λέοντος στις παιδικές προτιμήσεις. Αλλά στη Θεσσαλονίκη μας ο ΠΑΟΚ, ο Άρης και ο Ηρακλής έχουν τον πρώτο λόγο.

      Διαφημίσεις της εποχής. Όλες ενδιέφεραν και την πιτσιρικαρία, γιατί οι άδειες συσκευασίες των προϊόντων θα βρίσκονταν στα χέρια των παιδιών και θα χρησιμοποιούνταν μετασχηματιζόμενα για διάφορα παιχνίδια.

 

      Στην επαρχία τα λεωφορεία θα μεταφέρουν τα παιδιά στα γυμνάσια που υπήρχαν μόνο στις κοντινές πόλεις. Κερπινή Καλαβρύτων, Κοζάνη, Σούδα Χανίων είναι στο δικό μας προσκήνιο… Πρώτα θα κάνουν τη δουλειά τα λεωφορεία και αργότερα θα εμφανιστούν τα πούλμαν, που θεωρήθηκαν μεγάλη πολυτέλεια. Για τους μικρούς της εποχής το ταξίδι με ένα μηχανοκίνητο μεταφορικό μέσο ήταν από μόνο του μια διασκέδαση.

      Οι σχολικές εκδρομές ήταν και αυτές απλές και απέριττες. Όχι, τότε δεν πήγαιναν σε μακρινά μέρη από τον τόπο του σχολείου. Μια μέρα χωρίς μάθημα – τότε ήταν και πρωί απόγευμα η λειτουργία του –, ήταν μέρα χαράς, αφού και οι δάσκαλοι έδιωχναν το αυστηρό ύφος τους.

      Αγορίστικος κόσμος ποτέ δεν υπήρξε χωρίς μπάλα, με την όποια ευκαιρία και σε έναν οποιοδήποτε χώρο εκδηλωνόταν η λατρεία για τη στρογγυλή θεά.

      Δεκαετία του 1960 και αγροτικά μέρη του πληθυσμού μας είναι συνυφασμένα με την παρουσία του αλόγου. Όλες οι βαριές δουλειές περνούσαν απ’ αυτό. Οι δε πατεράδες θα προσέχουν το άλογο σαν ένα επιπλέον μέλος της οικογένειας! Ήταν τόσο χρήσιμο που καμιά διαφορετική κουβέντα δεν μπορούσε να γίνει!

      Το τρακτέρ όμως έχει αρχίσει να εμφανίζεται και να αποδιώχνει σιγά – σιγά το άλογο. Ο εκμηχανισμός της γεωργίας μας προχωράει με γοργά βήματα.

                                

      Η πιο σταθερή αξία του σχολικού μας οικοσυστήματος, το πιο διαχρονικό και πιο όμορφο νήμα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα τα Ομηρικά Έπη θα διδάσκονται σ’ όλες τις γενιές των Ελλήνων. Δεν είναι άγια κείμενα. Είναι όμως ιερά ποιήματα της βαθιά ανθρώπινης φύσης. Είναι ένας ύμνος στην “οδύσσεια” του ανθρώπου. Καμιά άλλη χώρα δεν έχει αυτή την ιδιαιτερότητα. Η Οδύσσεια είναι μία και καθολική, διαχρονική και ιερή.