Ο Μεγάλος Αδελφός είναι εδώ, μόνο που δεν το έχουμε αντιληφθεί…

Κι όμως στο διάβασμα παίζεται το ίδιο το περιεχόμενο της ζωής μας!

Του Νίκου Τσούλια

     Πώς να ξεκίνησε άραγε αυτή η υπόθεση του διαβάσματος, που άλλαξε την εξελικτική πορεία του ανθρώπου όσο πολύ λίγα πράγματα; Πώς έγινε και καθηλώθηκε ο άνθρωπος με τις ώρες σε ένα κάθισμα με ένα βιβλίο μπροστά του;

     Χιλιάδες χρόνια πριν είχε αρχίσει η ανάπτυξη της γλώσσας, η προφορική συνεννόηση και μετά ήλθαν οι επιγραφές, οι γραφές στην πέτρα, στον πηλό, στο μάρμαρο. Αλλά αυτά ήταν σε κοινή χρήση. Ακόμα δεν είχε έρθει η προσωπική σχέση με το διάβασμα. Μέχρι που χρησιμοποιήθηκαν ο πάπυρος και η περγαμηνή και το αντικείμενο της ανάγνωσης γίνεται πιο προσωπικό και πιο οικείο. Και μετά ήλθε η τυπογραφία και το χαρτί και το προσωπικό διάβασμα απελευθερώθηκε! Έγινε ατομική υπόθεση και ταυτόχρονα μαζική, η πιο μαζική πνευματική άσκηση του ανθρώπου…

     Και σήμερα; Τα πάντα έγιναν εύκολα. Ο ψηφιακός κόσμος και το διαδίκτυο απελευθέρωσαν το γράψιμο και το διάβασμα. Μπορείς να γράφεις δωρεάν, χωρίς να χρειάζεσαι χαρτί και στυλό… Μπορείς να διαβάσεις τα πιο απίθανα βιβλία σε ψηφιακή μορφή, που ποτέ δεν θα μπορούσες να φανταστείς. Μπορείς να αποθηκεύσεις τα γραπτά σου και τα ηλεκτρονικά βιβλία σου, χωρίς να πιάνεις χώρο ούτε όσο μια κουκκίδα. Και να τα βρίσκεις ανά πάσα στιγμή…

    Έχουμε λοιπόν δημοκρατία των Γραμμάτων, ένα πεδίο πνευματικής ελευθερίας; Όχι, κάθε άλλο. Πολλαπλασιάζεται το φωτεινό μέρος της ιστορίας του ανθρώπου αλλά πολλαπλασιάζεται πιο πολύ το σκοτεινό μέρος της. Η πληροφορία γίνεται το κύριο αγαθό για την οικονομία και καταναγκαστικά με τη μεσολάβηση της πολιτικής και για την κοινωνία. Η γνώση πολιορκείται από την αναλώσιμη πληροφόρηση. Πληροφορείσαι για τα πάντα, αλλά δεν μαθαίνεις τίποτα! Σου δίνουν λοιπόν δωρεάν τα “άυλα υλικά” και σου παίρνουν πιο βασικά πράγματα, τις αξίες σου!

     Δεν εμβαθύνεις. Δεν αναρωτιέσαι. Δεν προβληματίζεσαι. Δεν στοχάζεσαι. Δεν προλαβαίνεις. Πρέπει να είσαι πάντα ενεργός καταναλωτής της πληροφορίας, που καταφτάνει από παντού: από την τηλεόραση, από το διαδίκτυο, από το κινητό, από τα ατέλειωτα ηλεκτρονικά μέσα. Και δεν είναι μόνο αυτά. Μαζί με την αναλώσιμη και επίπεδη πληροφορία φτάνει και η σκουπιδοπληροφόρηση, τα fake news και καθετί ανούσιο και χυδαίο. Εμπορευματοποίηση των πάντων. Ζήτω η αγορά!

     Και την ίδια στιγμή μεγαλώνει η απόσταση μεταξύ γνώσης και πληροφορίας. Η γνώση γίνεται όλο και πιο πολύ αποκλειστική υπόθεση του σχολείου και της εκπαίδευσης. Είναι “υποχρεωτική και επομένως και καταναγκαστική”, απαιτεί κόπο και προσπάθεια, ενώ η πληροφορία σε ξεκουράζει, σε χαλαρώνει. Αλλά και σε αποχαυνώνει και σε αδρανοποιεί. Είναι μια κατάσταση σκληρής και απόλυτης χειραγώγησης. Κι όμως δεν το αντιλαμβανόμαστε. Το αποδεχόμαστε ως την κανονική κατάσταση των πραγμάτων, ως άσκηση ζωής. Καταναλώνουμε τη ζωή μας καταναλώνοντας ανούσιες πληροφορίες.

     Η εξήγηση είναι απλή. Ένα τέτοιο πληροφοριοδιάβασμα δεν σχετίζεται με ερμηνείες και με τις αιτίες των πραγμάτων. Δεν έχει καμιά σχέση με την προαγωγή ενός νοήματος της ζωής. Και πέραν αυτών… Μάς τροφοδοτεί στην πιο βασική μας αγωνία, την αυτογνωσία; Μάς βελτιώνει τον εαυτό μας; Μάς καλλιεργεί την πνευματικότητα. Μάς προάγει την αγωνιστική στάση ζωής και την συμμετοχή μας στους κοινωνικούς αγώνες;

     Το να διαβάσεις και κυρίως το να μελετήσεις Αριστοτέλη, ή Τολστόι ή Κάφκα ή Καμύ… είναι εικόνα παλιομοδίτικη, εικόνα παρωχημένη, εικόνα γραφική. “Η ζωή είναι αλλού”, σου διαμηνύουν οι νέες τεχνολογίες, “με τη γνώση και με τη μάθηση ας ασχοληθεί το σχολείο και το πανεπιστήμιο”. Ένα πυκνό σκοτάδι ημιμάθειας και αμάθειας γιγαντώνεται.

     Η εξουσία των «Big Tech» καθορίζει τις επικοινωνίες, τις σχέσεις, τις πληροφορίες, το εμπόριο, τις κουλτούρες… στην παγκόσμια κοινότητα. Και ακόμα, οι αμερικανικές GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple και Microsoft) και οι κινεζικές BATX (Baidu, Alibaba, Tencent και Xiaomi) ξέρουν τα πάντα για τον άνθρωπο: τα ενδιαφέροντά του, τα συναισθήματά του, το που βρίσκεται, με ποιους κάνει παρέα, τι ανησυχίες έχει…

Ο Μεγάλος Αδελφός είναι εδώ. Μόνο που δεν το έχουμε αντιληφθεί…