Τελικά ποιοι είμαστε;

Κεφάλι μιας νεαρής γυναίκας με ανακατωμένα μαλλιά (Λήδα), Λεονάρντο Ντα Βίντσι

Του Νίκου Τσούλια

     Όχι, δεν αναφέρομαι σε κάποιο φιλοσοφικό και υπαρξιακό ερώτημα, σε έναν προβληματισμό που δύσκολα μπορεί να τον προσεγγίσουμε είτε από εγγενείς αδυναμίες είτε από αντικειμενικές οριοθετήσεις του πνεύματος του ανθρώπου απέναντι στην «παράλογη σιωπή του Σύμπαντος» ή στο «ποιο μπορεί να είναι το νόημα της ζωής» ή στα διαχρονικά αναπάντητα μεταφυσικά ζητήματα.

     Αναφέρομαι στον προσωπικό και βιωμένο κόσμο του εαυτού μας, στην προσωπική πορεία μας που δεν μπορεί να ενοποιηθεί με κάποια συγκεκριμένη περιγραφή. Το εγώ μας, ο εαυτός μας είναι σε διαρκή εξέλιξη. Μετασχηματίζεται στα πρώτα χρόνια της ζωής μας το μεγάλο μέρος του και με το πέρασμα των καιρών η μεταβλητότητά του μειώνεται, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε για έναν ενιαίο εαυτό, για μια συγκεκριμένη στο διάβα των εποχών προσωπικότητά μας.

     Η συζήτησή μας έχει αναφορές από εκείνες τις περιόδους της παιδικής ηλικίας μας (που έχουμε σημάδια μνήμης) και διατρέχει την εφηβική και τη νεανική ηλικία μας και την ωριμότητά μας και φτάνει μέχρι το σήμερα. Τα ερωτήματα είναι απλά. Πότε είμαστε εμείς, ποιος είναι τελικά ο εαυτός μας, αφού κάθε φορά αλλάζουμε και έχουμε διαφορετικά χαρακτηριστικά: βιολογικά, πνευματικά, κοινωνικά, κοσμοθεωρητικά; Υπάρχει ένας πυρήνας που παραμένει αμετάβλητος από το παιχνίδι των μεταβολών – πέραν του ονόματός μας;

     Το όλο πρόβλημα δεν είναι καθόλου θεωρητικό. Μας απασχολεί σε κάθε φάση της ζωής μας – έστω και αν δεν παίρνει τις διαστάσεις μιας κάποιας δραματοποίησης. Συγκεκριμένα, ζούμε το παρόν μας ζυμωμένο με υλικά του παρελθόντος μας και του μέλλοντός μας. Διαμορφώνουμε τη ζωή μας και ταυτόχρονα διαμορφωνόμαστε εμείς μέσα από τις νοσταλγίες μας, τις επιτυχίες μας και τα λάθη μας, από ανεκπλήρωτους έρωτες και από επαγγελματικά και κοινωνικά άλματα αλλά και από τους σχεδιασμούς μας και τα όνειρά μας. Το παρόν συνθλίβεται όχι μόνο από τα κουβαλήματα των καιρών αλλά και από τις διαχρονικές φαντασιώσεις μας και από τις τόσες και τόσες προβολές της σκέψης μας στο άγνωστο μέλλον μας.

     Ένα μείγμα των εαυτών μας και όλων των καιρών μας είμαστε κάθε φορά. Και δεν ξέρουμε ακριβώς αυτό τη σύνθεση, που έχει μορφή παλίμψηστου ή πίνακα αμετάβλητου ή άγνωστων περιοχών, γιατί ποτέ δεν συνειδητοποιούμε και δεν εκφράζουμε όλο τον ψυχικό μας κόσμο, το συναισθηματικό μας πλούτο και, το πιο σημαντικό, δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε το υποσυνείδητό μας και πολύ περισσότερο το ασυνείδητό μας, παρά το γεγονός ότι και αυτά μας επηρεάζουνˑ και ιδιαίτερα το υποσυνείδητο.

     Δεν είμαστε οι ίδιοι ποτέ. Δεν ξέρουμε αν εμείς διατρέχουμε τον χρόνο ή αν ο χρόνος διατρέχει εμάς. Δεν ξέρουμε κατά πόσο είμαστε αυτόνομα δημιουργήματα ή συνδημιουργήματα των προσωπικών στοιχείων και των κοινωνικών και των πολιτιστικών διεργασιών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας δεν έχουμε το ίδιο σώμα, την ίδια βιολογική ταυτότητα, την ίδια ψυχοσύνθεση, την ίδια προσωπικότητα.

     Δεν ξέρουμε το πώς θα είμαστε αύριο. Αλλά και αυτό δεν θα είναι στοιχείο της ταυτότητάς μας; Και ας υποθέσουμε ότι αύριο συνδεόμαστε με κάποια απότομη και μεγάλη αλλαγή είτε θετική (π.χ. παίρνοντας ένα διεθνές βραβείο σε έναν τομέα των Γραμμάτων ή της Τέχνης ή της Επιστήμης και ανακαλύπτοντας έκπληκτοι άγνωστες ανατρεπτικά δημιουργικές δυνατότητές μας) είτε αρνητική ή και καταστροφική (π.χ. συνδεόμενοι με ένα έγκλημα…). Τότε τι μπορούμε να υποθέσουμε για το ποιος είναι τελικά ο εαυτός μας;

     Το ερώτημα αυτό έχει σημασία όταν θεωρήσουμε ότι δεν είμαστε γέννημα των καιρών και της αντικειμενικότητας αλλά πάνω από όλα είμαστε αυτόνομο δημιούργημα. Αλλά με βάση αυτή την αντίληψη δεν κάνουμε τον αγώνα της ζωής μας και δεν επιδιώκουμε μάλιστα την αυτοπραγμάτωσή μας;

     Ζούμε με βασική αγωνία να γνωρίσουμε ει δυνατόν τα πάντα και να επιτύχουμε επαγγελματικά, οικονομικά, κοινωνικά. Θεωρούμε αυτονόητα ή εξ ορισμού ότι γνωρίζουμε τον εαυτό μας. Δεν είναι όμως καθόλου έτσι. Γιατί υπολειπόμαστε ως προς την αυτογνωσία μας. Τελειώνω με ερωτήματα. Γνωρίζουμε τον εαυτό μας; Μπορούμε να τον γνωρίσουμε; Θέλουμε να τον γνωρίσουμε;

Αυτοπροσωπογραφία, Ερνέστος Μεισονιέ, 1889