Η παρακμή του Αμερικάνικου κινηματογράφου

Του Νίκου Τσούλια

      Ο αμερικάνικος κινηματογράφος έχει χάσει προ πολλού τη δημιουργική και καλλιτεχνική συνεισφορά του στο σύγχρονο πολιτισμό. Για αρκετές δεκαετίες αποτελούσε τον πιο προωθημένο εκφραστή του «αμερικάνικου ονείρου» και καλλιεργούσε μια διεθνοποιημένη κουλτούρα της «άλλης πλευράς του Ατλαντικού», πολύ πριν εμφανιστεί η σημερινή πληροφοριόσφαιρα του διαδικτύου.

      Οι ηθοποιοί των ταινιών του έγιναν παγκόσμια πρόσωπα – είδωλα αισθητικής και καλλιτεχνικής έκφρασης. Ταινίες του Χόλυγουντ των παλιότερων δεκαετιών αποτέλεσαν και αποτελούν ορόσημα καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κορύφωσης και υπήρξαν οι αιχμές της βαριάς πολιτισμικής βιομηχανίας της Αμερικής. Τα σύνθετα σενάρια, οι χαρακτηριστικές ηθογραφίες, η ευρηματικότητα του σκηνοθέτη εξέφρασαν κορυφαίες εκδηλώσεις της Έβδομης Τέχνης και αποτέλεσαν την αιχμή μιας ιδιότυπης κουλτούρας που μόνο ο κινηματογράφος θα μπορούσε να εκδηλώσει.

      Τις τελευταίες δεκαετίες όμως ο εν λόγω κινηματογράφος πλήρως εμπορευματοποιημένος και έχοντας χάσει τη δημιουργική του πνοή επιδίδεται σε μια μονότονου περιεχόμενου μαζική παραγωγή ανούσιων ταινιών. Πρόκειται για ταινίες που εκφράζουν τα κύρια χαρακτηριστικά της αμερικάνικης κοινωνίας και μάλιστα στις πιο χυδαίες και βάρβαρες εκδηλώσεις της. Η βία, οι δολοφονίες (αλήθεια υπάρχει σύγχρονη αμερικάνικη ταινία χωρίς δολοφονία;), το σεξ σε αντιερωτικές εκφράσεις, το χρήμα και δη το εύκολο χρήμα και τα ναρκωτικά είναι η μόνιμη εικόνα των σημερινών αμερικάνικων ταινιών. Βέβαια υπάρχουν και ταινίες αξιόλογες, αλλά αυτές επιβεβαιώνουν απλά και μόνο τη γνωστή φράση της «εξαίρεσης του κανόνα». Σχεδόν όλες οι ταινίες επαναλαμβάνουν τα ίδια και τα ίδια. Από τις πρώτες εικόνες μιας ταινίας καταλαβαίνεις τι θα δεις μέχρι το τέλος. Το σενάριο είναι «μια γραμμή» και η όλη ελκυστικότητα που ασκείται στον θεατή είναι η ταχύτητα εναλλαγής των εικόνων, τα σκηνικά των μεγαλουπόλεων και τα τεχνολογικά ευρήματα. Το «είδωλο του καλού» είναι συνήθως η αστυνομική καταστολή και βία.

      Η μορφή του Σταλόνε αποτελεί το έσχατο άκρο της έκφρασης της ωμής βίας και του απόλυτου κιτς. Πρόκειται για μια χοντροκομμένη σύλληψη της έννοιας του «καλού εναντίον των δυνάμεων του κακού». Το ίδιο το κέντρο της σημερινής βιομηχανικής κινηματογραφικής παραγωγής στην Αμερική – αντιλαμβανόμενο την αναλωσιμότητα των ταινιών του – το μόνο που μπορεί πλέον να κάνει είναι να παράγει διαρκώς όλο και πιο «νέες» ταινίες για να συντηρεί τον πάλαι ποτέ μύθο της αίγλης του σινεμά μέσα από την πρόσκαιρη ακτινοβολία της πρεμιέρας και της συγκυριακής φωτεινότητας των Μ.Μ.Ε. Έχουν περάσει πια οι εποχές που οι ταινίες βαστούσαν στις αίθουσες για μήνες και μήνες. Τώρα η ρηχότητα των ταινιών μπορεί να συμβαδίσει μόνο με την καταναλωτική βουλιμία, γιατί καμιά ουσία δεν μπορεί να αναδυθεί, κανένα μήνυμα δεν μπορεί να εξαχθεί.

      Ουσιαστικά ο αμερικάνικος κινηματογράφος αισθανόμενος την ανταγωνιστική πίεση της τηλεόρασης, αντί να προχωρήσει σε μια περαιτέρω εμβάθυνση της καλλιτεχνικότητάς του προσχώρησε στην αντι-αισθητική πρακτική της τηλεόρασης και βάσισε την όποια υπεροχή του έναντι της τηλεόρασης στην ταχύτητα εναλλαγής των εικόνων και στον πολλαπλασιασμό της βίας!

      Σε κάθε περίπτωση, η όποια ερμηνευτική μας διάθεση πρέπει να λαμβάνει υπόψη της ότι ο εν λόγω κινηματογράφος είναι παρακολούθημα και εκφράζει με έναν σχεδόν απόλυτο τρόπο την παρακμή της ίδιας της αμερικάνικης κοινωνίας, που στομώνεται από τη λατρεία του χρήματος και από τις βαθιές ταξικές διαιρέσεις, της κοινωνίας που δεν μπορεί να προσδιορίσει ποιο είναι το περιεχόμενο της προόδου.

      Ο προάγγελος της παρακμής του αμερικάνικου κινηματογράφου είχε δοθεί με έναν προφητικό τρόπο σε μια διάσημη ταινία, τον «Επαναστάτη χωρίς αιτία», όπου γίνεται απόπειρα να παρουσιαστεί «η ηθική παρακμή της αμερικανικής νεολαίας, η αποξένωση μεταξύ των ανθρώπων και το χάσμα των γενεών». Όσο και αν προσπάθησε ο εμπορικός αμερικάνικος κινηματογράφος – που μεσουρανούσε στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 – να επανασυστήσει την ακτινοβολία του και στη δεκαετία του 1970 μέσα από μια κριτική ματιά στην πολύχρονη στρατιωτική επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών εναντίον του Βιετνάμ δεν μπόρεσε να ξαναβρεθεί στις «παλιές καλές ημέρες». Έτσι κι αλλιώς η ωμή προπαγάνδα υπέρ της υπεροχής της Αμερικής και κυρίως υπέρ του ιμπεριαλισμού της με το πρόσχημα «του αγώνα κατά των δυνάμεων του κακού» είχε στομώσει στα απλοϊκά και παιδιαριώδη σχήματα και δεν μπορούσε να υπηρετήσει το στόχο της.

      Τα τελευταία χρόνια κάνουν την εμφάνισή τους μη εμπορικές ταινίες, ταινίες από χώρες της Ευρώπης που προσπαθούν να καταθέσουν έναν προβληματισμό ως προς τα βασικά ζητήματα του ανθρώπου και της ζωής. Βλέπουμε ταινίες τέχνης και πολιτισμού, που υπερβαίνουν την παλιότερη νοοτροπία των συνταγών της «εξασφαλισμένης επιτυχίας». Κατά τη γνώμη μου είναι μια χρυσή ευκαιρία για τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο να κερδίσει το χαμένο έδαφός του έναντι του αμερικάνικου κινηματογράφου και να καλλιεργήσει μια αισθητική και καλλιτεχνική αντίληψη για τη ζωή. Άλλωστε δειλά – δειλά και Έλληνες σκηνοθέτες έχουν αρχίσει να κάνουν ταινίες που αξίζουν να βλέπονται και να ξαναβλέπονται, να ψυχαγωγούν και να προάγουν την πνευματική μας καλλιέργεια.