Όταν το παρελθόν συναντά παρελθόν

Του Νίκου Τσούλια

     Δύσκολη χρονιά και η φετινή. Το μίγμα της ζωής γκρίζο και μαύρο – καθόλου φωτεινό. Η πανδημία στο φόρτε της. Η οικονομική κρίση δεν λέει να φύγει. Η κλιματική αλλαγή έχει αρχίσει ήδη να αφήνει τα σημάδια της και η ξηρασία στεγνώνει τους τόπους.

     Το νερό της λίμνης έχει αποτραβηχτεί. Και εκεί που περιτριγύριζε το ερημωμένο χωριό μου και πρόσφερε ξεχωριστή μαγεία, τώρα χάνεται κάτω μακριά προς τη δέση του φράγματος.

     Κι όμως μαζί με την πίκρα μια χαρά πρωτόγνωρη βγήκε στην επιφάνεια από το πουθενά, που ποτέ δεν την περιμέναμε. Τα χωράφια μας, που ήταν θαμμένα στο βυθό εδώ και πενήντα χρόνια, απελευθερώθηκαν. Τι σημασία έχει που όλα είναι ισοπεδωμένα και κανένα σημάδι του παρελθόντος – καλλιέργειες, δέντρα, ζώα, γράνες – δεν φαίνεται;

     Από τα όρια της λίμνης εκεί πάνω στον κατάφυτο λόφο ξέρουμε να προσανατολιστούμε. Να βρούμε μέσα στα ξεροσκασίματα του βυθού που ήταν οι περιουσίες μας. Ένα απαλό ίχνος ελαφρού φιδίσιου βαθουλώματος έδειχνε το που περνούσε το βαθύ λαγκάδι και κάποια απομεινάρια σάπιων ξύλων από τη μεγάλη ιτιά μας δίπλα του ήταν οι μόνοι μάρτυρες.

     Μου αρκούσαν. Ένα και μόνο σημάδι είναι αρκετό για να ανασυστήσεις μνήμες, να γλυκάνεις νοσταλγίες, να νιώσεις έναν μικρό θρίαμβο απέναντι στου χρόνου τις επιδρομές. Και πλημμυρίζει η σκέψη σου με εικόνες του παρελθόντος – η μια σέρνει την άλλη. Το κουβάρι των παιδικών σου βιωμάτων ξετυλίγεται τόσο εύκολα.

     Κρύβω ένα μυστικό. Στις όμορφες στιγμές που μου δωρίζονται προσθέτω και μια δική μου, σταθερή και πηγαία ομορφιά, την “Ομορφιά του Διαβάσματος”. Και αφού πήγα να συναντήσω ένα κομμάτι του παρελθόντος, του δικού μου παρελθόντος, επέλεξα να φέρω στην παρέα του ένα λογοτεχνικό παρελθόν, να κάνω τη χαρά μου ακόμα πιο δυνατή, να κρατήσω πολλαπλές εικόνες του παρελθόντος για τις μελλοντικές μου νοσταλγίες. Να συνταιριάξω εικόνες προσωπικές του 1970 με εικόνες ενός αιώνα ακόμα πιο πίσω.

     Είχα μαζί μου το “Ζερμινάλ” του Εμίλ Ζολά (1885). Να συναντήσω όχι το βυθό της λίμνης μα το βυθό των στοών των ανθρακωρύχων βαθιά μέσα στη Γη και τις άθλιες συνθήκες τους. “Έφτασε η άνοιξη. Κάποια ημέρα, καθώς ο Ετιέν έβγαινε από το πηγάδι, δέχτηκε στο πρόσωπο εκείνη τη χλιαρή απριλιάτικη πνοή, μια ευχάριστη μυρωδιά από φρέσκια γη, από τρυφερό χορτάρι, από καθαρό αέρα – και τώρα σε κάθε έξοδό του, η άνοιξη μύριζε πιο όμορφα και τον ζέσταινε περισσότερο, έπειτα απ’ τη δεκάωρη δουλειά του μέσα στον μόνιμο χειμώνα, που επικρατεί στο βυθό, μέσα στο υγρό σκοτάδι, που κανένα καλοκαίρι δε διέλυε ποτέ”.

     Μα η δική μου σκηνοθεσία έμελλε να αποκτήσει κάτι ανεπάντεχο, κάτι φανταστικό – έτσι το έβλεπα εγώ συνεπαρμένος από αυτό που αντίκρισα. Το νερό έχει διαβρώσει την πλαγιά του λόφου αλλού σμιλεύοντάς την δημιουργώντας όμορφα ανάγλυφα – και αν βαστάς απομεινάρια της παιδικής φαντασίας, βλέπεις μικρές σπηλιές ή γεφυρώματα ή λοφίσκους – και αλλού παρασύροντας το χώμα προς τα κάτω.

     Και κάποιοι πολύ παλιοί καιροί έχουν φανερωθεί από του νερού το πολύχρονη διάβρωση στην πλαγιά. Αμέτρητα πήλινα θραύσματα σε μια οριζόντια στρώση του εδάφους έχουν βγει στην επιφάνεια. Σε πιάνει δέος. Είσαι βέβαιος ότι είναι ανθρώπου δημιουργήματα, σχήματα και μορφές όμως που δεν μπορείς να βγάλεις κάποιο συμπέρασμα τι μπορεί να είναι. Σκέπτεσαι την Αρχαιολογική Υπηρεσία, για να αξιολογήσει και νιώθεις μια γλυκιά υπερηφάνεια, αν έχεις συνεργήσει σε κάτι σημαντικό.

     Και εκεί που βυθομετρούσα τους δικούς μου καιρούς, άλλοι καιροί φαίνεται να έχουν στείλει σπουδαία – έτσι πάντως νομίζω – μηνύματα. Σκέπτομαι ότι η αρχαία Ήλιδα, η μεγάλη πόλη των Ολυμπιάδων, μερικά χιλιόμετρα δίπλα μας είναι και από την άλλη μεριά του φράγματος βρίσκεται η Αρμάτοβα, εκεί που άφηναν τα όπλα τους οι αγωνιστές, για να βαδίσουν άοπλοι προς την Ολυμπία.

     Μπορεί να είναι φαντασίωσή μου. Ιδιαίτερα τώρα που έχει φουσκώσει από τις νοσταλγίες του παρελθόντος, από πικρές απώλειες της ίδιας της ψυχής. Αλλά πήλινα αντικείμενα, ψημένα από χέρι ανθρώπου, θαμμένα βαθιά μέσα στο χώμα, εκεί που δεν βρίσκεται καμιά παρουσία σύγχρονης ανθρώπινης κατασκευής, δεν είναι αρχαία μαρτυρία ισχυρή για κάτι σημαντικό; Προτρέχω και αναρωτιέμαι. Όταν συναντιούνται μακρινοί καιροί, όταν το παρελθόν συναντά παρελθόν, τι ακριβώς γίνεται;