Έχουμε άποψη για τη ζωή;

Henri Moret, The reaper

Του Νίκου Τσούλια

Πρέπει να κάνουμε το καθετί, ώστε, όσο ζούμε,
να γίνουμε μέτοχοι της αρετής και της φρόνησης –
διότι το έπαθλο είναι ωραίο και η ελπίδα μεγάλη.

Πλάτωνας, Φαίδων

      Ερχόμαστε στη ζωή και πριν ακόμα καλά – καλά συνειδητοποιήσουμε τον εαυτό μας και δημιουργήσουμε το πρώτο γενικό περίγραμμα της ταυτότητάς μας έχει δημιουργηθεί ένα είδωλό μας μέσα από τις συμβατικές και σε μεγάλο βαθμό ετεροπροσδιορισμένες αντικειμενικές συνθήκες. «Συνηθίζουμε να ζούμε προτού συνηθίσουμε να σκεφτόμαστε», θα ισχυριστεί ο μεγάλος διανοητής Α. Καμύ στο «Μύθο του Σισύφου», για να τονίσει το πώς η ζωή μάς εμπεριέχει προτού καν την κατανοήσουμε.

      Η ίδια η γλώσσα μας διαμορφώνει εν πολλοίς το σκηνικό της κοινωνικής επώασής μας, και οι υποχρεώσεις μας και οι συμβατικές συνθήκες μάς καναλιζάρουν τις επιλογές του πρώτου (εκπαιδευτικού) μέρους της ζωής μας. Η γλώσσα μας δωρίζεται ή την κατακτούμε; Είναι δικό μας ή αλλότριο δημιούργημα; Το ερώτημα έχει και ιστορικογενετική αναφορά. «Πώς φτάνουμε στη διαμόρφωση της γλώσσας μας; Θυμάμαι πολύ καλά πως μια μέρα ο Χάιντεγκερ μίλησε για τη στιγμή κατά την οποία ο άνθρωπος σηκώνει το κεφάλι και θέτει ένα ερώτημα στον εαυτό του»[i].

      Βαδίζουμε σε πολιτισμικά προσδιορισμένα μονοπάτια και οι απαιτήσεις που μας τίθενται διαμορφώνονται εν πολλοίς ερήμην μας μέχρι και το τέλος της εφηβείας μας και ίσως και πιο πέρα. Κινούμαστε πάνω σε «τροχιές». Οι υποχρεώσεις και όχι η ελευθερία είναι αυτές που καθορίζουν τις εξελίξεις μας. Ωστόσο, είναι αυτό το σκηνικό της υποχρέωσης που θα μας ανοίξει τις δυνατότητες ελευθερίας στη συνέχεια της ζωής μας, ενώ θα έχουμε διαμορφώσει και μια κουλτούρα η οποία θα ανταποκρίνεται σε ετεροκαθορισμούς.

     Η επαγγελματική και κοινωνική μας εξέλιξη προκύπτουν από τη σύνθεση της δικής μας βούλησης αλλά και των υπαρκτών δυνατοτήτων. Η επιλογή συντρόφου έχει ως καθοδηγητή το συναισθηματικό μας κόσμου, αλλά υπόκειται και αυτή στη δοκιμασία των αντικειμενικών δυνατοτήτων της συγκεκριμένης φάσης της ζωής μας.

      Τελικά, πότε και πώς διαμορφώνουμε το ουσιώδες σχέδιο της ζωής μας με κριτήριο τη δική μας απόλυτη ελευθερία; Και το πιο σημαντικό, έχουμε άποψη για τη ζωή όταν οι μεγάλες μας αποφάσεις επηρεάζονται και από πηγές έξω απ’ εμάς; Μπορούμε να ζούμε χωρίς να έχουμε κατακτήσει εμείς τη δική μας αυθεντική αντίληψη για τη ζωή και για τον εαυτό μας; Πώς θα κατακτήσουμε την προσωπική ελευθερία μας και την αυτοπραγμάτωσή μας; Η εκάστοτε αποκτηθείσα εμπειρία αφενός και οι φιλοδοξίες μας και τα όνειρά μας αφετέρου είναι ικανά για να μας προσανατολίσουν σε δρόμους «ευ ζην» και ευτυχίας;

      Θεωρώ πως η ζωή μας εκδιπλώνεται ταυτόχρονα και στον αντικειμενικά προσδιορισμένο κόσμο αλλά και στο στερέωμα της δικής μας κουλτούρας. Είμαστε ζυμωμένοι με πολλά υλικά. «Στον άνθρωπο, η ετερότητα την οποία συμμερίζεται με καθετί υπαρκτό, και η διαφορετικότητα, την οποία συμμερίζεται με καθετί έμψυχο, γίνεται μοναδικότητα, και η ανθρώπινη πολλότητα είναι η παράδοξη πολλότητα μοναδικών όντων».[ii]

     Δημιουργούμε και γευόμαστε τη ζωή μας τόσο με τις εξωτερικές συνθήκες όσο και με τον εσωτερικό κόσμο της σκέψης και του στοχασμού μας. Είμαστε καμωμένοι με ένα μίγμα, όπου συνυπάρχουν «το ατομικό και το συλλογικό εγώ»[iii]. Ο αγώνας μας είναι ως εκ τούτου φαινομενικά διφυής αλλά ουσιαστικά είναι απόλυτα ενιαίος, αφού υπάρχει διαλεκτική ενότητα μεταξύ υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας.

      Η ελευθερία μας – που είναι και ο βασικός τροφοδότης της κουλτούρας μας για τη ζωή – απορρέει από τη δυνατότητά μας να διαμορφώνουμε κάθε φορά πολλές επιλογές αλλά και από τον ενδότερο πυρήνα του εαυτού μας. Την περίοδο που κάνουμε την προσωπική απομάγευση του κόσμου αντιλαμβανόμαστε τη συνείδησή μας και αρχίζουμε να δημιουργούμε το πορτρέτο μας. «Ο νέος άνθρωπος ζει στην αβεβαιότητα, όμως ταυτόχρονα νοιώθει το κέντρισμα να κινητοποιηθεί για τις δυνατότητες που βρίσκονται μπροστά του»[iv].

      Η άποψή μας για τη ζωή δεν μπορεί να είναι μια θεωρητική επινόηση αλλά τρόπος ζωής, τρόπος αυθεντικής έκφρασης του εαυτού μας. Και το πιο βασικό σχεδίασμα για να κατακτήσουμε αυτόν τον τρόπο ζωής είναι – κατά τη γνώμη μου – η εξισορρόπηση ανάμεσα σ’ αυτό που έχουμε κατακτήσει και σ’ αυτό που ονειρευόμαστε. Πιο απλά, αυτό σημαίνει ότι είμαστε ευτυχισμένοι με το «υπάρχον», αλλά ονειρευόμαστε και αγωνιζόμαστε για κάθε ουτοπία μας˙ μόνο που η όποια ουτοπία δεν πρέπει να ακυρώνει ή ακόμα και να αμαυρώνει τη σημερινή μας επικράτεια αλλά αντίθετα να την αναδεικνύει και να την εντάσσει στις πηγές για τη διαρκώς καινούργια φιλοδοξία μας.

     Είναι η ολιγάρκεια και η εγκράτεια αυτές που μας γεμίζουν τη ζωή μας απαλλάσσοντάς μας από την υποδούλωση στον φανταχτερό κόσμο των υλικών αγαθών. Είναι μόνο η πορεία προς την αρετή και προς την αυτογνωσία που ομορφαίνει τα όνειρά μας και την ίδια τη ζωή μας και η άποψή μας για τη ζωή μόνο ως στοιχείο της αυτογνωσίας μας μπορεί να νοηθεί…

[i] Γκάνταμερ Χ.- Γ. (2003), Η απαρχή της φιλοσοφίας, Αθήνα: Πατάκης, σ. 22

[ii] Άρεντ Χ. (1986), Η ανθρώπινη κατάσταση (vita activa ), Αθήνα: Γνώση, σ. 242

[iii] Bourdieu P. (2007) , Σχεδίασμα για μια αυτοανάλυση, Αθήνα, Πατάκης, σ. 102

[iv] Γκάνταμερ Χ.- Γ. (2003), Η απαρχή της φιλοσοφίας, Αθήνα: Πατάκης, σ. 30

Turner in seinem Atelier –  Joseph Mallord William Turner, second quarter of 19^th century