Σχέσεις κεφαλαίου εργασίας στη μεταμοντέρνα περίοδο
Του Νίκου Τσούλια
Πρόκειται για τις πιο αντιπαραθετικές, τις απόλυτα μετωπικές σχέσεις της σύγχρονης ιστορικότητας, οι οποίες αποτελούν και τη βασική κινητήρια «δύναμη» της ίδιας της ιστορίας. Το αντιπαραθετικό δίπολο «κεφάλαιο και εργασία» εκφράζει και συμβολίζει την ουσία της ταξικής πάλης και διατρέχει το σημερινό πολιτισμό μέσα απ’ όλες τις εκφράσεις του τόσο στην καθημερινή ζωή και διαπάλη όσο και στις κάθε λογής κοινωνικές λειτουργίες. Πολύ λίγα πράγματα μπορούν να περιγραφούν με σαφή τρόπο έξω από τη «βαριά σκιά» αυτής της αντίθεσης.
Ωστόσο, αυτή καθ’ εαυτή η σχέση εξελίσσεται και μετασχηματίζεται – χωρίς να χάνει βέβαια το ταξικό της περιεχόμενο – υπό την επενέργεια των πολλαπλών μεταβολών στο ειδικό τεχνολογικό αλλά και στο γενικό πολιτισμικό και παραγωγικό πεδίο. Και ενώ η μεταξύ τους αντιπαράθεση οξύνεται, σημειώνεται μια σχετική ρευστοποίηση του μεταξύ τους σκηνικού που αίρει ως ένα βαθμό την καθαρότητα των δύο «στρατοπέδων».
Η «μηχανή» σήμερα δεν αντικαθιστά απλά και μόνο τη μυϊκή δύναμη του εργάτη της πρώιμης βιομηχανικής περιόδου αλλά επιπρόσθετα «εισβάλλει» και στην πνευματική εργασία. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχει πλέον μεγάλο φάσμα νοητικών λειτουργιών που παραμερίζει το ρόλο της ανθρώπινης σκέψης, αφού η τεχνητή νοημοσύνη έχει φτάσει σε επίπεδα τόσο μιας αυτόνομης αναπαραγωγής της όσο και ενός γενικού επανασχεδιασμού του προγραμματισμού της που αρχικά έχει κάνει ο άνθρωπος!
Η «μηχανή» δεν είναι πάντα «δίπλα» από τον άνθρωπο αλλά σε αρκετά σημεία είναι μπροστά του, χωρίς κανένας να μπορεί να προσδιορίσει ούτε καν σε θεωρητικό επίπεδο την εξέλιξη των διαρκώς ανατρεπτικών πραγμάτων στο εγγύς μέλλον. Βέβαια το όλο τεχνολογικό εποικοδόμημα βρίσκεται στην πλευρά του κεφαλαίου όχι απλά και μόνο με την έννοια της «κατοχής των μέσων παραγωγής» αλλά και με βάση το γεγονός ότι η έρευνα και η παραγωγή της γνώσης ελέγχονται από το μεγα-κράτος των μεγάλων εταιρειών, κάτι που σημαίνει ότι η αναπαραγωγή της εξουσίας του κεφαλαίου γίνεται προκαταβολικά στον τομέα της γνώσης και της πληροφορίας, πριν ακόμα μορφοποιηθούν στο ορατό κοινωνικό πεδίο.
Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας βαθαίνει το χάσμα κεφαλαίου και εργασίας και οξύνει τη μεταξύ τους αντιπαράθεση με ρυθμούς που δεν έχουμε γνωρίσει τα προηγούμενα χρόνια. Η σε μεγάλο βαθμό κατάργηση των συνόρων και κυρίως η απόλυτη ελευθερία του εμπορίου και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από τον Τρίτο Κόσμο στις αναπτυγμένες χώρες διαμόρφωσαν ένα σκηνικό που δεν το είχε περιγράψει με σαφή τρόπο η κλασική μαρξιστική σκέψη. Η αιχμή των διεργασιών δεν είναι πλέον εντός του έθνους – κράτους…
Ένα άλλο καινούργιο στοιχείο είναι η ρευστοποίηση του ενδιάμεσου χώρου μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Πρόκειται για το ανερχόμενο τμήμα της μεσαίας τάξης, που μέσα από την τεχνογνωσία και τις ανακατατάξεις των νέων τεχνολογιών εισβάλλει στη δομή του παραδοσιακού κεφαλαίου και γίνεται στρατηγικός του σύμμαχος. Το πέρασμα από το μεγάλο παραδοσιακά εργοστάσιο της βιομηχανικής περιόδου στις μικρές τεχνολογικές μονάδες της μεταμοντέρνας περιόδου (της προωθημένης γνώσης) γίνεται με την επέκταση του κεφαλαίου αλλά και με διαρκώς μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίου σε όλο και πιο λίγα χέρια.
Τώρα γίνεται απόλυτα εμφανές ότι καμιά κοινωνική αλλαγή και κανένας προοδευτικός μετασχηματισμός δεν μπορούν να γίνουν σε εθνικό επίπεδο, απλά και μόνο γιατί ο αντίπαλος είναι παγκόσμιας κλίμακας και κυρίως γιατί ελέγχει την παγκόσμια οικονομία με τον πιο ασφυκτικό τρόπο παρά ποτέ άλλοτε. Ακόμα και η απλή παραγωγή αγροτικών προϊόντων – για να αναφερθούμε σε ένα σχετικό επιμέρους παράδειγμα – είναι ελεγχόμενη μέσα από τους σπόρους, τα φυτοφάρμακα και τα χημικά συντηρητικά από τις μεγάλες εταιρείες και έτσι η για δεκάδες χρόνια «μικρή παραγωγή αυτοτροφοδοτούμενης κλίμακας» δεν μπορεί να σταθεί. Ο έλεγχος είναι πιο απόλυτος και πιο ασφυκτικός από ποτέ άλλοτε.
Η επικράτηση σε πολύ μεγάλο βαθμό των συντηρητικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη είναι χαρακτηριστικό δείγμα της υποχώρησης του κόσμου της εργασίας και αυτό παρά το γεγονός ότι στην ήπειρό μας κατεδαφίζεται το κοινωνικό κράτος – ακόμα και το κράτος δικαίου –, αποδομούνται οι εργασιακές σχέσεις και τίθενται στο στόχαστρο του κεφαλαίου όχι απλά και μόνο το μέγεθος μισθών και συντάξεων αλλά ακόμα και αυτή η σύστασή τους.
Η έλλειψη ελπίδας οφείλεται στην απουσία εκείνων των πολιτικών υποκειμένων, των αριστερών και κεντροαριστερών κομμάτων, που θα συγκροτήσουν μια ρεαλιστική «πολιτική και ιδεολογική πρόταση» για να αναχαιτισθεί σε πρώτη φάση η επιθετικότητα και η αδηφαγία του «τούρμπο – καπιταλισμού» και για να διαμορφωθούν σε επόμενη αλλά και παράλληλη φάση ιστορικές προϋποθέσεις για μια προοδευτική εξέλιξη των κοινωνιών. Η ανάγκη για τη δημιουργία μιας «νέας εκδοχής πολιτικής πρότασης» ενωτικού κλίματος απ’ όλα τα προοδευτικά κόμματα του κόσμου της εργασίας είναι γεγονός. Η ιστορική πρόκληση είναι παρούσα!
Παιδείας Εγκώμιον 
Πρόσφατα σχόλια