Σχολείο παιδείας και ανθρωπισμού

Vincent van Gogh / Orchard in Blossom, 1888

Του Νίκου Τσούλια

Ως πρόεδρος της ΟΛΜΕ

      Πιστεύω πώς είναι ήδη υπερώριμη η σημερινή περίοδος για να συζητήσουμε (η ελληνική κοινωνία στο σύνολό της) τις νέες δυναμικές της μάθησης, τις μορφωτικές αναζητήσεις, το περιεχόμενο του σχολείου. Ο ανταγωνισμός των τριών μεγάλων αναπτυγμένων γεωγραφικών οντοτήτων της ανθρωπότητας (Η.Π.Α., Ευρωπαϊκή Ένωση, Ιαπωνία) θέτει την εκπαίδευση πιο επιτακτικά ερωτήματα, μεγαλύτερες απαιτήσεις.

      Το βασικό δίλημμα δεν είναι καθόλου καινούριο, ωστόσο τίθεται τώρα με πιο δραματικό τρόπο: Θέλουμε οικονομία της αγοράς ή κοινωνία της αγοράς; Κοινωνία της μάθησης ή κοινωνία της πληροφορίας; Θέλουμε κλασικό σχολείο γενικής παιδείας ή σχολείο των εξειδικεύσεων αγγλοσαξονικού τύπου;

     Εδώ, κατά τη γνώμη μου, διαφοροποιείται και διακρίνεται η φύση της προοδευτικής και της συντηρητικής πολιτικής πρότασης. Τα ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα έχουν προσδιορίσει το στόχο τους, που εστιάζει στην ανάπτυξη του ανθρωπιστικού σχολείου, στην προαγωγή δημοκρατικών επιλογών μιας κοινωνίας της μάθησης που θα υποτάσσει τις αντιλήψεις των δυνάμεων της αγοράς και δεν θα υποτάσσεται σ’ αυτές προς χάριν του εμπορευματισμού, του φιλελευθερισμού και του καταναλωτισμού.

      Οι ανασχεδιασμοί, λοιπόν, του σύγχρονου σχολείου πρέπει να γίνουν με βάση την ανάδειξη μιας προοδευτικής αντίληψης, το νήμα της οποίας έρχεται από πολύ μακριά, από την αυγή του ορθού λόγου στην αρχαία Ελλάδα, όπου η μόρφωση γίνεται «ουκ επί τέχνη αλλ’ επί παιδεία», ξετυλίγεται μέσω του αναγεννησιακού διαφωτισμού και το κουβάρι φτάνει στις ημέρες μας περιστρεφόμενο γύρω από την καρδιά του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού, το κράτος πρόνοιας, το κράτος δικαίου.

      Επομένως στις βασικές στοχεύσεις είναι: α) η προαγωγή ενός ουμανιστικού συστήματος αξιών, β) η ικανότητα του νέου να είναι διαρκώς «ανοιχτός» στις νέες αλλαγές, γ) η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και η διαρκής εμβάθυνση στα πεδία του ορθολογισμού, δ) η καλλιέργεια της ικανότητάς του να μαθαίνει πώς να μαθαίνει και να ξεχωρίζει τη γνώση από την πληροφορία, ε) η προαγωγή ενός οίστρου για τη γνώση, ενός πάθους για την πνευματική αναζήτηση και επικοινωνία.

      Ποιες, όμως, είναι οι κύριες παρεμβάσεις στο περιεχόμενο του σχολείου; 1) Η επαναπροσέγγιση της έννοιας της γενικής παιδείας, αφού στις βασικές δεξιότητες (basic skills) του νέου πρέπει να προστεθούν οι νέες τεχνολογίες και η εκμάθηση ξένων γλωσσών. 2) Η συνολικοποίηση και η γενίκευση του σώματος των γνώσεων, αναιρώντας την μέχρι τούδε τάση της εξειδίκευσης μέσω της εισαγωγής διαρκώς νέων γνωστικών αντικειμένων που τεμαχίζουν το curriculum. 3) Η περαιτέρω ενίσχυση σύγχρονων κοινωνικών διεργασιών στο βασικό κορμό της γνώσης. Ο μαθητής δεν πρέπει να γίνεται κοινωνός μόνο των θετικών επιστημονικών ευρημάτων, αλλά να αντιλαμβάνεται τις ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες (οικονομικοί πρόσφυγες, ζητήματα ειρήνης και σύγχρονης δημοκρατίας, νέες γενιές δικαιωμάτων κτλ.).

     4) Η συστηματική ενδυνάμωση της στοχαστικής διάθεσης του νέου, εισάγοντάς τον στην καρδιά των μεγάλων νοημάτων της πνευματικής οδύσσειας του ανθρώπου. Εδώ ο ρόλος της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. 5) Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής διάστασης της εκπαίδευσης όχι μόνο μέσα από τους μαθησιακούς αναβαθμούς αλλά και από την ίδια τη σχολική πράξη (π.χ. προγράμματα κινητικότητας κτλ.). 6) Η διαρκής ανάπτυξη της πολιτιστικής όψης του σχολείου μέσα από μια δυναμική σχολική ζωή, που θα βιώνει τους παλμούς και τους πόθους μιας μικροκοινωνίας στηριζόμενη στη συνεργατικότητα, στην αλληλεγγύη, στη συλλογικότητα, στην αυτενέργεια, στην πρωτοβουλία. 7) Η ανάδειξη του παιδαγωγικού ρόλου του σχολικού προγράμματος.

      Το όλο σύμπαν των γνώσεων δεν μπορεί παρά να αποβλέπει στη συστηματική προαγωγή της αρετής, στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Άλλωστε, εμφορούμενοι από τέτοιες αντιλήψεις, ο Βάρρωνας και ο Κικέρωνας, προκειμένου να μεταφράσουν τον όρο «παιδεία» στη λατινική γλώσσα, χρησιμοποίησαν τη λέξη «humanitas».

Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην εφημερίδα

«ΤΑ ΝΕΑ», 9 Νοεμβρίου 2001

vincent van gogh