Παρεμβάσεις στο ανθρώπινο έμβρυο;

Madame Roulin and her baby, [1888], vincent van gogh

Του Νίκου Τσούλια

      Προφανώς η επιστημονική έρευνα πρέπει να είναι ελεύθερη, να ανοίγει νέους δρόμους στους σύγχρονους καιρούς μας και να δημιουργεί καινοτομίες. Είναι η έρευνα και η γνώση άλλωστε που διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την ίδια την ιστορία του ανθρώπου και του δίνουν όλο και μεγαλύτερη δύναμη έναντι της φύσης, που τον απελευθερώνουν από τις δεσμεύσεις των αντικειμενικών συνθηκών και του ανοίγουν όλο και πιο νέες προοπτικές προόδου και ευημερίας.

     

      Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση η έρευνα είναι δεν είναι μόνο μια αυτόνομη επιστημονική λειτουργία αλλά και κυρίως μια κοινωνική υπηρεσία με ιδεολογικό και αξιακό φορτίο και με πολιτικές προεκτάσεις. Η έρευνα δεν είναι τυφλή. Υπηρετεί υψηλούς στόχους και ευγενείς επιδιώξεις. Αλλά δεν είναι και λίγες οι φορές που υποτάχθηκε στη βαρβαρότητα και στις μεσαιωνικές αντιλήψεις και πρακτικές˙ αρκεί να σκεφτούμε απλά και μόνο τις κάθε λογής απόπειρες της ευγονικής και δυστυχώς όχι μόνο της ναζιστικής Γερμανίας…

      Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από την καινοτομία και τους νεωτερισμούς, από τη δυνατότητα των κοινωνιών να παράγουν νέες γνώσεις, να λύνουν ακανθώδη προβλήματα και να διευρύνουν τους ορίζοντες της σκέψης του ανθρώπου. Αλλά όλο αυτό το στερέωμα δεν μπορεί παρά να έχει ένα απόλυτα ανθρωπιστικό περιεχόμενο και έναν προσανατολισμό προαγωγής της κοινωνικής ηθικής και όχι πρόκλησης «ύβρεως» – με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου – στη ζωή και στον πολιτισμό, στον άνθρωπο και στην κοινωνία.

      Γιατί αναφέρεται αυτός ο μακρύς πρόλογος; Γιατί με πρόσχημα τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου επιχειρήθηκε μια γενετική παρέμβαση σε ανθρώπινο έμβρυο, που ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου σε ζητήματα ηθικά και αξιακά. Ας δούμε τη σχετική αναφορά. «Κινέζοι ερευνητές κατάφεραν να τροποποιήσουν ένα «ελαττωματικό» γονίδιο σε πολλά ανθρώπινα έμβρυα, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά παγκοσμίως. Οι κινέζοι επιστήμονες προσπάθησαν να τροποποιήσουν το γονίδιο που ευθύνεται για την εμφάνιση της β-θαλασσαιμίας, μιας ασθένειας δυνητικά θανατηφόρας, μέσω μιας τεχνικής που αποκαλείται CRISPR/Cas9.

     Οι κινέζοι γενετιστές ενέχυσαν σε 86 έμβρυα μια «διορθωμένη» εκδοχή του ελαττωματικού γονιδίου και περίμεναν 48 ώρες. Τα 71 έμβρυα επέζησαν και από αυτά εξέτασαν τα 54, διαπιστώνοντας ότι το τροποποιημένο γονίδιο «λειτούργησε» στα 28… «Εάν θέλουμε να εφαρμόσουμε αυτήν την τεχνική σε βιώσιμα έμβρυα, το ποσοστό αντικατάστασης (του ελαττωματικού γονιδίου από το τροποποιημένο) θα πρέπει να πλησιάζει στο 100%. Για αυτόν τον λόγο σταματήσαμε το πείραμα, καθώς πιστεύουμε ότι αυτή η τεχνική δεν είναι τελειοποιημένη», σχολίασε ο Τζουντζίου Χουάνγκ».(ΤΑ ΝΕΑ, 24.5.2015).

      Είναι προφανές ότι το ανθρώπινο έμβρυο χρησιμοποιείται ως πειραματόζωο, αφού δεν έχει εξασφαλιστεί στοιχειώδης προστασία του από τις παρενέργειες, που δεν έχουν ούτε καν θεωρητικά αποτιμηθεί. Όταν το ποσοστό επιτυχίας είναι περίπου 38% και μάλιστα χωρίς να συνυπολογιστούν οι ενδεχόμενες επιπτώσεις λόγω άγνωστων μεταλλάξεων σε ύστερη φάση ανάπτυξης των εμβρύων – κάτι που θεωρείται σχεδόν βέβαιο λόγω της πολυπλοκότητας ανθρώπινου εμβρύου -, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι πρόκειται για μια πράξη βεβήλωσης της ιερότητας της ανθρώπινης φύσης.

     Ο σχετικός προβληματισμός προέρχεται και από τους ίδιους τους ερευνητές. «Ο κινέζος ερευνητής χαρακτήρισε επίσης ακόμη πιο ανησυχητικό τον αυξημένο αριθμό απρόβλεπτων μεταλλάξεων που παρατηρήθηκαν. Οι μεταλλάξεις αυτές μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνες και αυτός είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο η επιστημονική κοινότητα εμφανίζεται ιδιαίτερα διστακτική απέναντι στη γενετική τροποποίηση ανθρώπινων εμβρύων για την πρόληψη εμφάνισης ασθενειών».

      Τίθεται λοιπόν εκ των πραγμάτων και ένα από παλιά γνωστό μεθοδολογικό πρόβλημα στην έρευνα επί του γενετικού υλικού του ανθρώπου. Υπάρχουν δύο απόψεις που συγκρούονται. Η μια ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να «αγγίζουμε» το γενετικό υλικό του ανθρώπου – το ιερό δισκοπότηρο της φύσης μας –, γιατί μπορούν να προκύψουν απρόβλεπτες και μη ελέγξιμες συνέπειες.

     Η άλλη πλευρά αποφαίνεται ότι αν δεν πειραματιστούμε επί του πραγματικού εξεταζόμενου πεδίου, πώς θα αποκτήσουμε ουσιαστικές γνώσεις, κουβεντιάζοντας θεωρητικά; Όσο κι αν φαίνεται ότι η αντιπαράθεση είναι μετωπική, υπάρχουν δυνατότητες για επιμέρους συνθέσεις αυτών των αντιλήψεων˙ άλλωστε η βιολογία και η ιατρική κατέκτησαν το μεγάλο μέρος της γνώσης τους επί μη ανθρώπινου πειραματικού πεδίου.

      Είναι φανερό ότι η πιο γοργή ανάπτυξη της βιοηθικής και της κοινωνικής αποτίμησης της έρευνας επί του βιολογικού / γενετικού πεδίου είναι επιτακτική. Τα γεγονότα τρέχουν και η βιοηθική δεν μπορεί να τρέχει από πίσω και από μακριά τους. Η έρευνα δικαίως – μπορούμε να ισχυριστούμε – ότι νομιμοποιείται στην επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου αλλά και στην ελευθερία πνεύματος που είναι και συστατικό της στοιχείο. Αλλά η έρευνα δεν μπορεί παρά να υπηρετεί τα μεγάλα προτάγματα της ανθρωπότητας και τις αξίες και τις επιταγές του ουμανισμού.

Vincent van Gogh, Olive Trees, 1889