Η συγγένεια έχει βαθιές ρίζες

Του Νίκου Τσούλια

      Παλιότερα οι αναφορές για το περιεχόμενο της συγγένειας γινόταν με τους περίφημους «δεσμούς αίματος», ενώ τώρα κυριαρχούν οι «γενετικές / γονιδιακές αλληλουχίες». Πρόκειται για λανθασμένη αντίληψη, γιατί αυτό που συνδέει τους ανθρώπους της συγγένειας είναι η αίσθηση και η επίγνωση ότι έχουν ιδιαίτερους κοινωνικούς δεσμούς, οι οποίοι απλώς έχουν την αφετηρία τους σε μια βιολογική βάση.

      Κανένας και καμιά δεν θεωρεί κάποιον συγγενή με βάση μόνο την όποια βιολογική αναφορά, ακριβώς γιατί δεν μετουσιώνεται από μόνη της η αναφορά αυτή σε κάποια μορφή συνειδητοποίησης. Και όχι μόνο αυτό, αλλά η συγγένεια – για τον καθένα και την καθεμιά – δεν συμπεριλαμβάνει ισοδύναμα και με βάση τις «αποστάσεις» του γενεαλογικού δέντρου όλα τα μέλη της.

     Εκείνο που κυρίως θα μετράει στην εκτίμηση του συγγενικού δεσμού – πέραν των γενεαλογικών αποστάσεων που έχουν έναν ουσιώδη λόγο για τις κοντινές σχέσεις, αδελφικές κλπ – είναι οι πραγματικοί δεσμοί που εκπηγάζουν μέσα από τις κοινωνικές, τις φιλικές και τις προσωπικές σχέσεις. Και κάτι τέτοιο έχει την εξήγησή του, αφού ο άνθρωπος – σε κάθε περίπτωση – λογίζεται πρωταρχικά και ουσιαστικά ως κοινωνικό και όχι ως βιολογικό άτομο.

      Η συγγένεια περιγράφει τους βιολογικούς δεσμούς με τη γνωστή απεικόνιση του «γενεαλογικού δέντρου», όπου το ενδιαφέρον εστιάζεται προς δύο κυρίως κατευθύνσεις. α) Η ματιά μας στρέφεται προς όσο το δυνατόν στις πιο παλιές ρίζες και αυτό γιατί η γνώση των βαθιών ριζωμάτων προκαλεί μια αίσθηση ιστορικότητας και διαχρονικότητας, μια εικόνα αντοχής στο χρόνο, που εν δυνάμει περιλαμβάνει και μια συνεχή και ισχυρή προέκταση των «κλαδιών» του δέντρου στο μέλλον και στις δικές μας αναφορές.

     β) Η σκέψη μας πηγαίνει σχεδόν μόνη της και προς τις κορυφές των κλαδιών, στο κατά πόσο «φουντωτό» είναι το «δέντρο» – που περιλαμβάνει κυρίως τις παρούσες γενιές -, γιατί κάτι τέτοιο δίνει την εικόνα της προοπτικής. Εδώ υπάρχει και ένα άλλο σημείο ενδιαφέρουσας «ανδροκρατικής συζήτησης». Όσο περισσότερα κλαδιά υπάρχουν, αυξάνουν και οι πιθανότητες / δυνατότητες για άρρενα άτομα, τα οποία θα κληρονομούν και το επώνυμό τους στα παιδιά τους και πολλοί αρέσκονται κυρίως στην παρακολούθηση του δικού τους (πατρικού) επωνύμου και λιγότερο στο γένος της μητέρας.

      Η συγγένεια παρέχει σε κάθε άτομο την αίσθηση των «δικών μας ανθρώπων», των ανθρώπων που θα βρεθούν δίπλα μας και στις μεγάλες χαρές και στις μεγάλες λύπες. Πρόκειται ουσιαστικά για μια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα που διαφοροποιείται από τις κλασικές πολιτικές / ιδεολογικές / ταξικές οριοθετήσεις, ενός ξεχωριστού κύκλου ανθρώπων που ανατέμνει τις όποιες άλλες κοινωνικές διαστρωματώσεις και αναφορές. Τελικά είναι μια κατηγοριοποίηση βιολογικού-κοινωνικού-συναισθηματικού περιεχομένου, που εμπεριέχει την εικόνα μας σε σχέση με το χρόνο και με τους «άλλους».

      Βέβαια η συγγένεια δεν είναι μόνο – με βάση όλα τα παραπάνω – μια κυψέλη εμπιστοσύνης και αγάπης. Μπορεί να χαρακτηρίζεται κατ’ αρχήν από το στοιχείο μιας εξωτερικά προερχόμενης οικειότητας, αλλά είναι η ίδια η ζωή και η πραγματικότητα που θα δώσουν το ουσιαστικό της περιεχόμενο. Και κάτι τέτοιο είναι προφανώς προτιμητέο, γιατί καταδεικνύει την αξία της ελευθερίας και της επιλογής του κάθε ανθρώπου να προσδιορίζει σε σημαντικό βαθμό ο ίδιος τον κύκλο της φιλίας και της αγάπης του.

      Διαπιστώνουμε ωστόσο ότι εκτός από το εύκολα αναπτυσσόμενο κλίμα «οικειότητας έως αγάπης» στον κύκλο της συγγένειας διαμορφώνεται εξίσου εύκολα – και ίσως πιο εύκολα – ένα κλίμα «αποστροφής έως εχθρότητας». Πιο εύκολα κάποιος φθονεί έναν εξάδελφό του που έχει σημαντικές επιτυχίες στη ζωή του παρά έναν «μακρινό» και με συγγενή άνθρωπο.

     Δεν ξέρω αν εδώ εμφανίζεται η κρυμμένη όψη του συνδρόμου «Κάιν – Άβελ» της εβραϊκής παράδοσης, αλλά κατά τη γνώμη μου αυτή η εύκολη ευδοκίμηση μίσους μεταξύ συγγενών ερμηνεύεται με βάση τη μικρότητα και την ανελευθερία της σκέψης του ανθρώπου. Πρόκειται κατ’ ουσίαν για αδυναμία ανεξαρτησίας της σκέψης του ανθρώπου και για αδυναμία διαμόρφωσης ορθολογικού και καλού χαρακτήρα ή έστω ορθολογικής αντίληψης για τη ζωή.

      Η συγγένεια έχει ρίζες και ριζώματα. Εμπεριέχει μια όψη του κοινού παρελθόντος μας με άλλους ανθρώπους, κοινού παρελθόντος που δεν εδράζεται μόνο σε μια βιολογική κληρονομιά αλλά και σε μια κοινωνική και πολιτισμική παρακαταθήκη, αφού και οι άνθρωποι του κοινού παρελθόντος μας είχαν πολλά κοινά στοιχεία αναφοράς στη ζωή τους.

     Αρκεί να αναλογιστούμε το εξής απλό «γεγονός». Όταν έχουμε χάσει τους δικούς μας γονείς, τότε αγαπάμε ξαφνικά πιο πολύ τα αδέλφια τους ακριβώς γιατί μέσω αυτών συνδεόμαστε και με τους δικούς μας γονείς. Και επειδή μια απλή βιωματική διαπίστωση που αφορά ένα ισχυρότατο γεγονός έχει πάντα φοβερή ερμηνευτική αξία, αυτό σημαίνει ότι η συγγένεια έχει πάντα την αξία της.