Θυσίες στην ευτυχία αλλά…

The Lovers is an oil painting of a young couple done by Pablo Picasso during his neoclassical period in 1923 in Paris, France.

Του Νίκου Τσούλια

Με ελευθερία, βιβλία, λουλούδια και το φεγγάρι…
ποιος δεν θα ήταν ευτυχισμένος;

Α. Πέρσυ

      Ευτυχία: η μαγική λέξη κάθε σύγχρονου ανθρώπου, η πρώτιστη αξία του δυτικού πολιτισμού, η απόληξη κάθε φαντασίωσης και κάθε ονείρου. Όλη η περίοδος της νεωτερικότητας έχει ως υπέρτατη ιδεολογία της την ευτυχία του ανθρώπου και ουσιαστικά τη θέτει ως κορωνίδα στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής.

     Η πιο ελπιδοφόρα και η πιο συναισθηματικά φορτισμένη ευχή που βγαίνει από το στόμα και από την ψυχή κάθε ανθρώπου είναι το: «να ευτυχήσετε». Δεν υπάρχει κάτι περισσότερο…

      Αλλά τι είναι ευτυχία; Εδώ τα πράγματα δεν φαίνονται και πολύ απλά. Όπως στο κοινωνικό πεδίο η έννοια της «προόδου» δεν έχει σαφή χαρακτηριστικά έτσι και στο προσωπικό / ανθρώπινο πεδίο η έννοια της «ευτυχίας» έχει σημαντικές απροσδιοριστίες. Μάλιστα και οι δύο έννοιες τέμνονται σε ένα καίριο σημείο, στη διαρκή απόκτηση υλικών αγαθών.

      Είναι όμως αυτό το στοιχείο που παγιδεύει κατ’ ουσίαν την αναζήτηση του περιεχομένου των δύο μεγάλων μυθολογιών της σύγχρονης ιστορίας, της προόδου και της ευτυχίας. Γιατί από τη στιγμή που ο καταναλωτισμός γίνεται η ναυαρχίδα όλων των αξιών και το χρήμα η μόνιμη ενασχόληση της σκέψης μας, ο σημερινός άνθρωπος από τα πρώτα του βιώματα μέχρι το τέλος της ζωής του θεωρεί ότι η όποια τελείωσή του αφορά τη συσσώρευση υλικών αγαθών, πιστεύει ακράδαντα ότι αυτή η στοχοθεσία του αφορά τους πάντες και τα πάντα, ότι είναι κάτι απόλυτα δεδομένο, όπως είναι το στερέωμα του ουρανού από πάνω μας. Και όλο αυτό το σκηνικό δημιουργεί μια καθολική εικόνα απόλυτης βεβαιότητας και προκατάληψης, που δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση, κανένα … περίεργο ερωτηματικό!

      Υπάρχει και μια εξαίρεση. Υπάρχει ο κόσμος του συναισθήματος όπου η έννοια της ευτυχίας έχει το δικό της ξεχωριστό άρωμα, εκείνο του έρωτα. Εδώ φαίνεται να ανατρέπεται η κρατούσα πολιτισμική τάση, αλλά στην ουσία επικυριαρχεί το δίδυμο, έρωτας και υλικά αγαθά. Ακόμα και οι ερωτευμένοι – μια φοβερά μικρή πλειοψηφία στις σύγχρονες κοινωνίες – εμφανίζονται ως ρεαλιστές ή ως προσγειωμένοι στην πραγματικότητα αναζητώντας και τα πλούτη απομειώνοντας παράλληλα τη μαγεία του έρωτα.

      Η κενότητα του σύγχρονου ανθρώπου δεν οφείλεται απλά και μόνο στην υποταγή του στα κελεύσματα της κοσμοθεωρίας της αγοράς, αλλά συνάπτεται με το πνευματικό έλλειμμα, με την αμορφωσιά και με την απαιδευσία. Ακόμα και ο στοχασμός μας και τα όνειρά μας – όπου και αν ταξιδεύουν στο βάθος του ορίζοντά τους – δημιουργούν το είδωλο του χρήματος ως συστατικό στοιχείο της ευτυχίας.

      Υπάρχει και μια άλλη όψη κοινωνιολογικής απόχρωσης. Με δεδομένη την τόση δυστυχία που υπάρχει στο σημερινό κόσμο, μπορεί να θεωρητικολογούμε ως προς το περιεχόμενο της ευτυχίας; Πιο απλά, πώς μπορεί να ανιχνευθεί η φωτεινότητα της ευτυχίας, όταν το σκοτάδι της δυστυχίας επικρατεί ως πολική νύχτα; Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε έχουμε το μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων να ζουν έναν απέραντο Μεσαίωνα, έχουμε ένα σημαντικά πλειοψηφικό μέρος της ανθρωπότητας να ζει σε συνθήκες φτώχειας και ανέχειας, πολέμου και αβεβαιότητας, έλλειψης βασικών αγαθών και φαλκίδευσης κάθε φωτεινής εικόνας του μέλλοντος. Πώς μπορεί να διαμορφωθεί ένα σκηνικό ευτυχίας, μπορεί να αφαιρεθεί ή έστω να παρακαμφθεί η οδυνηρή πραγματικότητα;

      Αδυνατώντας ο άνθρωπος να γευθεί την πραγματική χαρά και όταν κατέχει χίλια μύρια αγαθά, πέφτει σε μια άλλη θεώρηση του κόσμου της ευτυχίας. Θεωρεί την ευτυχία ως ένα διαρκές κυνηγητό των επιθυμιών, όπου κάθε εκπλήρωση της επιθυμίας γεννάει άλλες περισσότερες και η ψυχή παραμένει ανικανοποίητη και γίνεται όλο και πιο φτωχή και έρημη. Σ’ αυτή την εξέλιξη ο σύγχρονος πολιτισμός μεταμφιέζει την ευτυχία σε επιτυχία και τον θέτει σε ένα δρόμο όπου θα κατακτά επιμέρους στόχους της ζωής, αλλά έτσι αφίσταται όλο και πιο πολύ από τη βασική ιδέα και το νόημα της ζωής.

      Το είδωλο της ευτυχίας είναι πάντα απόρροια και της προσωπικής και της γενικότερης κουλτούρας μας. Εδώ δοκιμάζονται οι γνώσεις και η εμπειρία μας, οι στάσεις μας και οι συμπεριφορές μας, στο αξιακό πεδίο της αρετής, γιατί «η καλλιέργεια της αρετής οδηγεί στη σοφία, η σοφία οδηγεί στην καλοσύνη κι αυτή στην ευτυχία»[i].

     Αν ο άνθρωπος δεν αναζητά την αυτογνωσία – για να μπορεί έτσι να αγαπήσει ουσιαστικά τον εαυτό του -, αν δεν νιώθει αγάπη και αλληλεγγύη για τον άνθρωπο – για να μπορεί να δημιουργήσει την κοινωνικότητά του -, αν δεν είναι ταπεινός – για να μπορεί να αξιολογεί τα πράγματα της καθημερινότητάς του και να εμπνέεται απ’ αυτά -, αν δεν έχει κατακτήσει μια απλή αλήθεια ότι ακόμα και το ό,τι ζει και ανασαίνει είναι πηγή ευτυχίας, τότε ποτέ δεν θα μπορέσει να βρει το μονοπάτι για το ξέφωτο και θα θεωρεί τις όποιες άλλες διαδρομές απόκτησης υλικών αγαθών ως κομμάτια ευτυχίας, ενώ απλά θα είναι ένα σισύφειο μαρτύριο που το συνειδητοποιούμε πολύ αργά, προς το τέλος της ζωής μας…

Πόσο η ευτυχία είναι πράγμα απλό και λιτοδίαιτο – ένα ποτήρι κρασί,
ένα κάστανο, ένα φτωχό μαγκαλάκι, η βοή της θάλασσας,
τίποτα άλλο.
Χρειάζεται μονάχα,
για να νιώσεις πως όλα τούτα είναι ευτυχία,
μια καρδιά απλή και λιτοδίαιτη.

Ν. Καζαντζάκης

---

[i] Α. Πέρσυ (2012), Όσκαρ Ουάϊλντ, 99 Μαθήματα σοφίας για μια ευτυχισμένη ζωή εδώ και τώρα, Αθήνα: Πατάκης, σ. 26