Η οικογένεια αλλάζει!

Stuart Davis (USA 1892-1964), Landscape Blue (1919)

Του Νίκου Τσούλια

      Οι εκτεταμένες μεταβολές στο κοινωνικό πεδίο έχουν επιφέρει ήδη αμετάκλητους μετασχηματισμούς στην παραδοσιακή εικόνα της οικογένειας. Η εικόνα της οικογένειας με τρεις γενιές να διαβιούν στο ίδιο σπίτι και με την πατριαρχική και άκρως συγκεντρωτική δομή της τραβάει γοργά – γοργά προς τη δύση της σ’ όλες τις κοινωνίες των αναπτυγμένων χωρών.

      Δεν αλλάζει μόνο η σύνθεση της οικογένειας στους καιρούς μας αλλά και η λειτουργία της, το αξιακό της περιεχόμενο ακόμα και η κοινωνική αποστολή της. Οι σχέσεις στο εσωτερικό της χαλαρώνουν και ο βασικός συνεκτικός ιστός μεταξύ των μελών της παραμένει ο συναισθηματικός κόσμος, αλλά ο διάλογος, οι ουσιαστικοί δεσμοί και η ψυχική συνάντηση μεταξύ γονέων και παιδιών διαρκώς απομειώνονται. Η κύρια αφήγηση δεν είναι αυτή μεταξύ των διαδοχικών γενεών της οικογένειας αλλά έχει μεταβληθεί με τον έντονα διαμεσολαβητικό ρόλο της τηλεόρασης και των νέων τεχνολογιών.

     Σήμερα αντι-διαπαιδαγωγεί σε μεγάλο βαθμό η τηλεόραση τα παιδιά και η διαπαιδαγώγησή τους εκ μέρους της οικογένειας είναι ελλειμματική και ως εκ τούτου ατελέσφορη. Από κοντά αναπτύσσεται και το διαδίκτυο που «ρουφάει» όλο και πιο πολύ το χρόνο – άρα και τη ζωή – παιδιών και εφήβων, με την οικογένεια να βλέπει ότι έχει εισέλθει «εντός των τειχών» ο μεγάλος της αντίπαλος και αυτή να είναι μάλλον παρατηρητής αφού δεν φαίνεται να κάνει την απαιτούμενη παρέμβαση.

      Η σημερινή συγκυρία της πολλαπλής και βαθιάς κρίσης στη χώρα μας έχει επιφέρει και απότομες μεταβολές στη γενικότερη διαχρονική εξέλιξη της δομής της οικογένειας. Οι νέοι των ηλικιών των 20 και των 30 χρονών δεν εγκαταλείπουν τη γονεϊκή στέγη για να δημιουργήσουν τη δική τους εστία, αφού η επαγγελματική τους εξέλιξη έχει ανακοπεί σε σημαντικό βαθμό από την ανεργία και από την ύφεση της ελληνικής οικονομίας. Παραμένουν ως εκ τούτου για μεγάλο πλέον διάστημα μαζί με τους γονείς για απόλυτα οικονομικούς λόγους. Υπάρχει βέβαια και μια μικρότερη τάση, εκείνη της φυγής προς χώρες της Δυτικής Ευρώπης κυρίως για εύρεση εργασίας. Πρόκειται για μια νέου τύπου μετανάστευσης των Ελλήνων, που αφορά ένα τμήμα της νεολαίας μας με σημαντικά μορφωτικά προσόντα.

      Παράλληλα με όλα αυτά τα συμβάντα αυξάνουν και οι μεταβολές στη σύνθεση της οικογένειας ακολουθώντας τα χνάρια των όσων έχουν ήδη λάβει χώρα σε άλλα κράτη. Και για να πάμε σε μια ήπια εκδοχή «απόκλισης» από το παραδοσιακό σχήμα της οικογένειας «δύο γονείς – παιδιά» υπάρχει το εκτεταμένης κλίμακας κοινωνικό γεγονός της οικογένειας χωρισμένων γονέων (είτε ενός είτε και των δύο) και παιδιών είτε από το κοινό ζευγάρι είτε από τους προηγούμενους γάμους.

     Αυτό το σχήμα σε μερικές χώρες – ιδιαίτερα στις πιο αναπτυγμένες χώρες – έχει και υψηλά στατιστικά στοιχεία. Έτσι, για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες η εξέλιξη των χωρισμένων ζευγαριών έχει την εξής εξέλιξη, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Goleman «Η συναισθηματική νοημοσύνη». “Για τα ζευγάρια που ξεκίνησαν τον έγγαμο βίο τους, η πιθανότητα να καταλήξουν σε διαζύγιο έχει εκτιμηθεί στο συγκλονιστικό ποσοστό του 67%”!

      Παράλληλα και σε μικρότερο βαθμό δημιουργούνται οικογένειες με πιο απλές δομές, οι μονογονεϊκές οικογένειες. Αυτές προέρχονται είτε από σχίσματα και από χωρισμούς της παραδοσιακής οικογένειας είτε από επιλογή ενός γονέα εξ αρχής. Όλες αυτές οι τάσεις προφανώς δεν μπορούν να αποτιμηθούν σε ποσοστιαία βάση. Διαφαίνεται όμως η εξέλιξη των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών από τις αλλαγές στο σχήμα: δομή οικογένειας – παιδιά στους κόλπους των σχολείων, όπου η παραδοσιακή δομή της οικογένειας μειώνει σταδιακά και σταθερά την αναλογία της.

      Τίθεται ένα ερώτημα. Τα παιδιά που έχουν αναφορά στο μη παραδοσιακό σχήμα της οικογένειας έχουν διαφορετική κουλτούρα και συμπεριφορά και ως εκ τούτου χρήζουν μιας διαφορετικής αντιμετώπισης; Εδώ οι απαντήσεις δεν είναι απόλυτες. Εκείνο που μπορούμε να ισχυριστούμε είναι ότι η όποια διαφορετικότητα δεν συνεπάγεται εξ ορισμού κάποια μορφή «απόκλισης» από την παραδοσιακή εικόνα που αποτελεί για πολλούς και την εικόνα της «κανονικότητας».

     Στην ψυχολογία και στο συναισθηματικό κόσμο των παιδιών εκείνο που μετράει πολύ είναι οι σχέσεις μεταξύ των γονέων και οι σχέσεις μεταξύ γονέων και παιδιών. Όσο πιο όμορφα και πιο δημιουργικά αναπτύσσονται αυτές οι σχέσεις και οι ανθρώπινοι δεσμοί τόσο πιο καλά προάγεται η αυτονομία και η προσωπικότητα των παιδιών. Σε καμιά περίπτωση – κατά τη γνώμη μου – δεν πρέπει να προχωράμε σε μια αξιολογική διαβάθμιση και πολύ περισσότερο σε μια ηθικολογικού τύπου θεώρηση τις διάφορες «μορφολογίες» της οικογένειας μεταφέροντας αυτή τη συζήτηση στον κόσμο των παιδιών και των εφήβων.

      Το σχολείο βλέποντας τις νέες πραγματικότητες οφείλει να μετασχηματίσει και το όλον «παιδαγωγικό του παράδειγμα», έτσι ώστε να περιλαμβάνει ισότιμα όλα τα παιδιά και όλους τους εφήβους χωρίς διακρίσεις και προκαταλήψεις. Αυτή είναι η διαχρονική ομορφιά της Παιδαγωγικής, να συνεξελίσσεται με τις κοινωνικές ευρύτερες αλλαγές έχοντας ως σημαία της το βαθύ ουμανιστικό περιεχόμενό της και τη μεγάλη της αποστολή του εξανθρωπισμού του ανθρώπου.

 

Frederick Child Hassam – Autumn [1909] (by Gandalf’s Gallery)