Η γέννηση και ο θάνατος στη ζωή μας

Domenico Ghirlandaio, The Birth of the Virgin Mary, shows the introduction of patron’s families into religious cycles.

Του Νίκου Τσούλια

      Η γέννηση και ο θάνατος είναι τα πιο σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή μας – δεν έχουν καμιά σχέση με όλα τα άλλα που θα μπορούσαμε να τα προσδιορίσουμε ως συμβατικά, γιατί είναι ευκολοερμήνευτα και ευκολοδιαχειρίσιμα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τα γεγονότα που προσδιορίζουν τα όρια της ίδιας της ζωής μας, τη γέννηση και το θάνατο, που αποτελούν και τα ορατά υπαρξιακά σημεία της πραγματικότητάς μας και του (εν δυνάμει σε μερικές περιπτώσεις) στοχασμού μας.

      Συνδεδεμένα και τα δύο οριακά συμβάντα με τη «Μεγάλη Έκρηξη» του συναισθηματικού μας κόσμου, την άνευ ορίων χαρά μας στη γέννηση και την άφατη λύπη μας στο θάνατο, βιώνουμε μεν τα συμβάντα αλλά δεν μπορούμε να τα κατανοήσουμε στην ολότητά τους και απλώς τα θεωρούμε ως φυσιολογικές εξελίξεις του όλου φαινομένου της ζωής μας, και είναι πράγματι έτσι. Ωστόσο, τα δύο αυτά γεγονότα πρέπει να τεθούν στο επίκεντρο του προβληματισμού μας και της φιλοσοφίας μας για να αποτελέσουν τη ναυαρχίδα των επεξηγηματικών εργαλείων συνολικότερα της ύπαρξής μας και της ζωής μας.

      Τι ακριβώς εννοώ; Θεωρώντας αυτά ως φυσιολογικά συμβάντα – που πράγματι είναι – δεν τα εντάσσουμε στις συζητήσεις μας ούτε στις απλές και καθημερινές που κάνουμε όλοι οι άνθρωποι ούτε και στων διανοούμενων τις ιδέες που διεισδύουν στα όρια της ανθρώπινης σκέψης. Γευόμαστε την φοβερή χαρά στη γέννηση ενός μωρού και περνάει ο καιρός θαυμάζοντας την ανάπτυξη και την ωρίμανσή του, χωρίς να αναρωτιόμαστε στο πώς και από πού προήλθε… Όχι, δεν εννοώ τη βιολογική του θεώρηση που είναι πλήρως κατανοητή – εννοώ την ανθρωποποίησή του και κυρίως την ανάδυση της σκέψης του και της γλώσσας του. Η πραγματική γέννηση του ανθρώπου ως ανθρώπου είναι ακριβώς αυτό που δεν προσδιορίζει η βιολογική μας ματιά.

      Βλέπουμε την επίδραση της γέννησης ενός ανθρώπου στη ζωή μας. Οι γονείς βιώνουν μια φοβερή τομή / μια απόλυτη μετάβαση ανάμεσα στο «πριν» και στο «μετά» της γέννησης του παιδιού τους. Δεν είναι πλέον οι ίδιοι. Συνήθως μιλάμε για μια εντυπωσιακή ωρίμανση και για την ανάδυση μιας άλλης ποιότητας ευθύνης που προκύπτουν ως απόρροια της γέννησης του παιδιού τους. Αλλά αυτά είναι επιμέρους στοιχεία. Στην πραγματικότητα οι γονείς μετασχηματίζονται σ’ όλη τους την προσωπικότητα – μεταμορφώνονται σε διαφορετικές οντότητες. Είναι άραγε το γεγονός ότι βρίσκονται στη θέση του Δημιουργού, της ζωής και του ανθρώπου που τους προσδίδει αυτή την ιερότητα; Γίνονται συνεχιστές της ζωής. Ρίχνουν τις ρίζες τους και νιώθουν νικητές στο παιχνίδι του πανδαμάτορα χρόνου…

      Και για να πάμε στην άλλη πλευρά, ο θάνατος των γονέων μας – στη φυσιολογική του έκφραση δηλαδή ο θάνατός τους σε μεγάλη ηλικία – μας κλονίζει συθέμελα. Νιώθουμε την απόλυτη μοναξιά, την ανυπαρξία της ύπαρξής μας. Κόβονται οι ρίζες μας και αισθανόμαστε μετέωροι και χαμένοι στον κόσμο. Δεν νιώθουμε απλά και μόνο ένα κενό στην ψυχή μας – νιώθουμε την κενότητα του εαυτού μας.

     Βιώνουμε μια περίεργη αίσθηση απώλειας – όχι δεν χάνουμε απλά και μόνο ένα κομμάτι του εαυτού μας αλλά κάτι πολύ περισσότερο και διαφορετικό αλλά δεν ξέρουμε τι είναι αυτό. Κανένας άνθρωπος δεν ωριμάζει απόλυτα ποτέ με την έννοια ότι δεν έχει ανάγκη τους γονείς του. Όλοι οι άνθρωποι βιώνουν όλη την πορεία της ζωής τους σα να έχουν τους γονείς τους ανεξάρτητα αν αυτοί δεν υπάρχουν! Η σκέψη τους και η ψυχή τους είναι πλημμυρισμένες σε κάθε γωνιά τους από το είδωλο των γονέων – υπάρχει ακόμα και όταν δεν υπάρχουν οι γονείς. Πώς εξηγείται αυτή η φαντασιακή αλλά απόλυτα ισχυρή πρόσληψη και η ακόμα πιο ισχυρή αποδοχή της πραγματικότητάς μας;

      Το ερώτημά μου γίνεται πιο επιτακτικό. Γιατί δεν συζητάμε τα πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής μας; Δεν μπορεί να είναι ικανοποιητική η απάντηση ότι αυτά είναι η ίδια η ζωή μας και χωρίς αυτά δεν θα υπήρχαμε επομένως δεν έχει νόημα κανένας προβληματισμός. Δεν μπορεί να μένουμε στην απλή πρόσληψη της φυσιολογικότητας, γιατί δεν ζούμε απλά και μόνο με την αποδοχή των όσων συμβαίνουν.

     Θέλουμε ερμηνείες και εξηγήσεις. Τις θέτει επιτακτικά η ίδια η σκέψη μας και η υπαρξιακή μας αγωνία. Υπάρχει άλλωστε και μια φοβερή ιδιαιτερότητα αυτών των γεγονότων. Δεν τα βιώνουμε και δεν τα αντιλαμβανόμαστε ως υποκείμενά τους αλλά ως «παρατηρητές τους». Δεν καταλαβαίνουμε τη γέννησή μας ούτε και το θάνατό μας αλλά τη γέννηση και το θάνατο των άλλων… Γιατί άραγε;

Orcagna, The Triumph of Death (detail), c. 1350, Museum of Santa Croce

‘Birth_of_Adonis’,_oil_on_copper_painting_by_Marcantonio_Franceschini,_c._1685-90