Μανάδες ηρωίδες των παλιότερων καιρών…

Τι και αν δούλευαν σκληρά μέσα στο λιοπύρι, ένα χαμόγελο του μωρού ήταν πηγή δύναμης και ευτυχίας!

Του Νίκου Τσούλια

 

      Μπορώ εξ αρχής να ισχυριστώ – και θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω αυτό τον ισχυρισμό μου – ότι οι μανάδες των παλιότερων καιρών ήταν γυναίκες του σκληρού και διαρκούς αγώνα για να στηρίξουν την οικογένειά τους. Ήταν ηρωίδες. Αναφέρομαι στις γυναίκες των φτωχών και αγροτικών κυρίως περιοχών – που ήταν και η μεγάλη πλειοψηφία – στις εποχές των δεκαετιών 1950 και 1960.

      Ήταν εποχές δύσκολες για την ελληνική κοινωνία, γιατί η χώρα μας μόλις έβγαινε από μια μαύρη Κατοχή και από έναν σκληρό Εμφύλιο πόλεμο και οι πληγές της ήταν ανοιχτές, ενώ παράλληλα η επίσημη πολιτεία διατηρούσε έναν αστυνομικό αυταρχισμό – με ένα μικρό διάλειμμα μιας διετίας – και το πολιτικό μας σύστημα βρισκόταν σε πρωτόγονη μορφή με πλήρη έλλειψη των δημοκρατικών ελευθεριών.

      Οι γυναίκες των φτωχών αγροτικών οικογενειών προσπαθούσαν να ανταποκριθούν στη σκληρή εργασία τόσο έξω από το σπίτι όσο και μέσα σ’ αυτό. Πήγαιναν στις δουλειές των χωραφιών μαζί με τους άντρες τους, αφού πρώτα είχαν εξασφαλίσει – είτε το βράδυ αργά είτε αχάραγο το πρωί – τις αναγκαίες δουλειές του σπιτιού: μαγείρεμα, ζύμωμα, πλύσιμο, καθαριότητα, σιγύρισμα και φροντίδα παιδιών και μάλιστα πολλών παιδιών κατά κανόνα!

      Αλλά ποιο ήταν το σκηνικό των αγροτικών εργασιών και της όλης φροντίδας του νοικοκυριού; Είναι οι εποχές όπου η αγροτική εργασία είναι πολύ σκληρή. Σύμβολά της είναι η αξίνα, το άροτρο, τα ζώα, η από ήλιο σε ήλιο δουλειά. Η κούραση μέχρι να μην μπορούν να παίρνουν ανάσα και η έλλειψη μηχανών ήταν συστατικά στοιχεία του σκληρού αγώνα. Οι γυναίκες έκαναν κι αυτές σχεδόν όλες τις αντρικές δουλειές, εκτός από τις πολύ βαριές, όπως για παράδειγμα το όργωμα ή το κουβάλημα των κοφινιών στον τρύγο και των τσουβαλιών γενικότερα.

      Συμμετείχαν στο σκάψιμο, στον τρυγητό, στο θέρισμα, στα ποτίσματα, στο κλάδεμα, στη συγκομιδή κάθε σοδειάς, στο κουβάλημα του νερού καθημερινά από τα πηγάδια και των ξύλων για το χειμώνα, στη φροντίδα των κάθε λογής ζώων και πουλιών. Και από κοντά είχαν συχνά και τα μωρά! Και αν «περίσσευε» χρόνος, πήγαιναν και στις δανεικαριές ή ξενοδούλευαν στα πρώτα εργοστάσια που είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους. Κατά μια έννοια ήταν αντρογυναίκες!

      Μέσα στο σπίτι είχαν το δεύτερο Γολγοθά, που οι άντρες λίγο τον γευόντουσαν, γιατί «ήταν γυναικείες δουλειές». Το πλύσιμο των πιάτων και πιο πολύ των ρούχων – φυσικά στο χέρι και χωρίς καμιά είδους ελάφρυνση ειδών πάμπερς για τα μωρά – ήταν το συνεχές καθημερινό μαρτύριο. Φυσικά ούτε κουβέντα για ηλεκτρικό ρεύμα και για νερό μέσα στο σπίτι, τουλάχιστον για τα μεγάλη περίοδο της εξεταζόμενης εικοσαετίας. Ακόμα και για τη συντήρηση των φαγητών και των τροφίμων και των φρούτων είχαν αναπτύξει ολόκληρες στρατηγικές.

      Τα βάσανα των γυναικών δεν σταματούσαν εδώ. Βίωναν τη φτώχεια με μεγαλύτερη ένταση από ό,τι οι άντρες. Και να γιατί. Οι άντρες είχαν πάντα την ξεκούραση, ψυχική και σωματική, του καφενείου, ενώ οι γυναίκες δεν γνώριζαν εύκολα την αίσθηση της χαράς. Ακόμα και στα πανηγύρια και στις γιορτές έπεφτε τόση δουλειά που δεν μπορούσε να απομειώσει η μικροχαρά του γιορτινού φορέματός τους. Οι γυναίκες βίωναν συχνά – πυκνά και τη σκληρότητα των αντρών. Η έννοια της ισότητας δεν υπήρχε ούτε καν θεωρητικά…

      Αν τα παιδιά έκαναν ζημιές ή ήταν κακομαθημένα ή δεν πήγαιναν καλά στο σχολείο, ήταν οι μανάδες υπεύθυνες. Η διαπαιδαγώγηση μπορεί να περιελάμβανε εκείνους τους καιρούς ως βασικά εξω-οικογενειακά πρόσωπα τον δάσκαλο αλλά συχνά και τον παππά, αλλά σε κάθε περίπτωση ήταν οι μανάδες που έπρεπε να μάθουν τα παιδιά τους να σέβονται, να διαβάζουν αλλά και να μην παίζουν, γιατί δεν είχαν χρόνο τότε τα παιδιά˙ πρωί απόγευμα ήταν σχολείο και τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας στις δουλειές και το διάβασμα ήταν πάντα – εκτός κι αν έβρεχε ο Θεός με το Θεό – βραδινή υπόθεση.

      Βέβαια μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι περιστάσεις κάνουν τον άνθρωπο, στις δυσκολίες θα σηκώσει βάρος μεγάλο, μπορεί και σταυρό του μαρτυρίου. Αλλά οφείλουμε να αναγνωρίζουμε τη μεγάλη προσφορά των γυναικών εκείνων των εποχών, για να «αναστήσουν» τα παιδιά τους, για να φροντίσουν τις οικογένειές τους μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες. Και αυτό για δύο διαπαιδαγωγικούς και πολύ βασικούς λόγους.

      α) Η έρευνα και η καταγραφή της ιστορίας δεν μπορεί να οριοθετούνται στα δήθεν μεγάλα ζητήματα και να μην περιλαμβάνει το μεγάλο αγώνα που κάνουν οι άνθρωποι της καθημερινής βιοπάλης. Μια τέτοια ιστορία δεν είναι απλά λειψή˙ είναι ψευδεπίγραφη και χειραγωγημένη. β) Στις περιόδους που ακολούθησαν μετά από τη δεκαετία του 1970 σαφώς και βελτιώθηκε – κι έτσι έπρεπε να γίνει – η ζωή των ανθρώπων, αλλά πέραν τούτου κυριάρχησε ο καταναλωτισμός και η απαξία της εργασίας, της ούτως ή άλλως ελαφρότερης σε σχέση με τα παλιά χρόνια εργασίας˙ χάθηκε δηλαδή ο σεβασμός γενικότερα και η αγάπη στην εργασία. Και οι δύο αυτές εξελίξεις συνέργησαν στην παρακμή της ελληνικής κοινωνίας και στην πρόκληση της σημερινής κρίσης…

 

 

 

 

 

 

 

Οι φωτογραφίες είναι από διάφορες ιστοσελίδες