Η υποκουλτούρα του θανάτου στον κινηματογράφο

Του Νίκου Τσούλια

      Θεωρώ ότι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα της παρακμιακής υποκουλτούρας της αμερικάνικης κινηματογραφικής βιομηχανίας είναι η εξύμνηση του θανάτου. Είναι το αγαπημένο θέμα της πάλαι ποτέ ακμάζουσας έβδομης τέχνης στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Ακόμα και όταν δεν υπάρχει ως κεντρικό θέμα σε μια ταινία ο θάνατος, από κάπου θα εμφανιστεί για να δώσει τη δική του …πλοκή στο όλο σενάριο και, το πιο πιθανό, να βάλει και τη σφραγίδα του.

      Στον παλιό καλό / κλασικό ελληνικό κινηματογράφο είχαμε την παρουσία κάποιων σταθερών συστατικών στοιχείων του, π.χ. γάμος / εκκλησία, τραγούδι / μπουζούκια, που αποτελούσαν και στοιχεία ευρείας ψυχαγωγικής αντίληψης της κοινωνίας μας. Κάπως έτσι και το πρόσωπο του θανάτου είναι πάντα παρόν στον αμερικάνικο κινηματογράφο, αφού οι κάθε λογής δολοφονίες είναι εδώ και αρκετές δεκαετίες βασικό στοιχείο της αμερικάνικης κοινωνίας. Η ισχυροποίηση του φαινομένου της δολοφονίας είναι τόσο μεγάλη που έχει γίνει πλέον καθημερινή υπόθεση ακόμα και στις μαθητικές ηλικίες και στο σχολικό περιβάλλον.

      Ωστόσο, το ερώτημα είναι το εξής. Γιατί είναι τόση αναγκαία η προσφυγή στο γεγονός της δολοφονίας για τα περισσότερα των κινηματογραφικών έργων και γιατί καταλαμβάνει κεντρικό σημείο στην όλη εξέλιξη του σεναρίου; Υπάρχει και συνέχεια. Ακόμα και η όποια μελέτη και εξιχνίαση του θανάτου πάντα περιλαμβάνει και τη διαδοχή κάποιου άλλου θανάτου και ενδεχομένως και τρίτου!

      Η τέχνη δεν αφίσταται των κοινωνικών διεργασιών. Αλλά η τέχνη δεν είναι προφανώς υποχρεωμένη να υπηρετεί τη γκρίζα όψη της κοινωνικής πραγματικότητας, να την αναπαραγάγει, και σαφώς – και το πιο κρίσιμο – να τη νομιμοποιεί όλο και περισσότερο στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Η συνεχής εμφάνιση του προσωπείου του θανάτου είτε στην ίδια την κοινωνική ζωή είτε στην απεικόνιση της τέχνης καλλιεργεί μια λογική εξοικείωσης και καθημερινής παρουσίας της ωσάν να είναι μια απολύτως φυσιολογική κατάσταση. Έχει επομένως κανένα νόημα η ένσταση (αν βέβαια υπάρχει…) των αμερικάνων για τη μεγάλη / μαζική παρουσία των όπλων στα χέρια μικρών και μεγάλων;

      Χωρίς να είμαι λάτρης των σεναρίων συνομωσίας – θα έλεγα ακριβώς το αντίθετο – θεωρώ ότι η όλη σκιά του συμπλέγματος όπλων / θανάτου / δολοφονιών είναι απόρροια σε μεγάλο βαθμό της επιρροής που ασκεί το βιομηχανικό λόμπι των κάθε λογής όπλων στην άσκηση της πολιτικής αλλά και στο πολιτιστικό στερέωμα των Η.Π.Α. και συνδέεται με το όλο πλέγμα της βιομηχανίας των όπλων που απλώνεται σχεδόν σε κάθε γωνιά της ανθρωπότητας.

      Και αυτή η παρακμιακή αντίληψη και πρακτική της υποκουλτούρας του θανάτου εξάγεται με την κινηματογραφική κυριαρχία των Η.Π.Α σ’ όλες τις χώρες και επιχειρεί να ανατρέψει τους τοπικούς / εθνικούς / λαϊκούς πολιτισμούς και να τους «επιβάλλει» μια εκσυγχρονιστική χροιά. Μέσα στη γενικότερη ροή της παγκοσμιοποίησης αλλά και της πανίσχυρης επέκτασης του διαδικτύου με εκείνες μάλιστα τις μορφές του που αναπαραγάγουν τα κάθε λογής «πολιτιστικά σκουπίδια» εξαπλώνεται η εξοικείωση της δολοφονίας και του θανάτου και αμαυρώνεται η κουλτούρα της πραγματικής τέχνης και το ίδιο το περιεχόμενο της ζωής.

      Η λατρεία του φαινομένου έχει πάρει όψεις τελετουργικού και λεπτομερούς παρουσίασής του, για να αποκτά βαθύτερες επιρροές στη σκέψη των ανθρώπων! Ας θυμηθούμε ότι στις παλιότερες αμερικάνικες κινηματογραφικές ακόμα και ο μαιτρ των θρίλερ ο Χίτσκοκ απέφευγε τα πολλά – πολλά με τις δολοφονίες και το κέντρο βάρους ήταν στην ψυχολογική και κοινωνική ερμηνεία μιας δολοφονίας. Τώρα αντιθέτως παρουσιάζεται κάθε λεπτομέρεια, και μάλιστα όσο πιο κυνική είναι η παρουσίαση μιας δολοφονίας τόσο πιο ρεαλιστική θεωρείται και προβάλλεται ως στοιχείο προσέλκυσης θεατών!

      Η πιο αρνητική πλευρά του όλου φαινομένου είναι η εικόνα της πλήρους απαξίωσης της ζωής του ανθρώπου και της δημιουργίας μιας αίσθησης ότι η αφαίρεση μιας ζωής δεν είναι και τίποτα το φοβερό και πάντως αρκετά διαδεδομένο γεγονός, είναι λίγο – πολύ μια υπόθεση μέσα από την ίδια τη ζωή και την κοινωνική πραγματικότητα! Συχνά δεν η δολοφονία και ο θάνατος εμφανίζονται να υπηρετούν το νόμο ή και την έννοια του καλού! Αν η σύγχρονη κοινωνία ήταν ορθολογική κοινωνία, αν είχαμε κυρίαρχο το είδωλο των καλλιεργημένων και χειραφετημένων πολιτών, αν η ελευθερία του πνεύματός μας ήταν η κρατούσα εικόνα του πολιτισμού μας, τότε κανένα είδος σαπροφυτισμού – όπως αυτό της λατρείας του θανάτου – δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει και η αναζήτηση της τέχνης θα ήταν απόλυτα δημιουργική και απελευθερωτική.

      Το πιο αρνητικό στοιχείο σ’ όλη αυτή την παρακμιακή υπόθεση δεν είναι η εμπορευματοποίηση του θανάτου και η υπαγωγή του στη λογική του κέρδους των μεγάλων οικονομικών επιχειρήσεων – κινηματογράφου και οπλικής βιομηχανίας ομού – αλλά οι μειωμένες αντιστάσεις των κοινωνιών τόσων και τόσων χωρών που γίνονται καταναλωτές και δέκτες αυτής της τόσο παρακμιακής μορφής της «τέχνης». Άραγε δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε την αίγλη του πάλαι ποτέ φωτεινού αμερικάνικου ονείρου από τον απόλυτο κατάμαυρο ξεπεσμό του;