Το χρήμα διαφθείρει;

Herbert Behrens-Hangeler (German, 1898-1981), Charlie Chaplin, 1931.

Του Νίκου Τσούλια

 

      Υπήρξε μια σημαντική επινόηση στην ιστορία του ανθρώπου και όλων των πολιτισμών. Από τη στιγμή που αντικαταστάθηκε το ανταλλακτικό εμπόριο για λειτουργικούς και όχι μόνο λόγους με το χρήμα τα πάντα άλλαξαν. Και αυτές οι αλλαγές δεν αφορούσαν μόνο το εμπόριο και την κίνηση της οικονομίας αλλά και τη γενικότερη διάρθρωση των κοινωνιών και έτι περαιτέρω την κουλτούρα των ανθρώπων.

      Ωστόσο, η αρχική του χρησιμοποίηση ως απόλυτα πρακτικού μέσου συναλλαγής μετασχηματίστηκε στη συνέχεια σε αυτοσκοπό και έγινε το κύριο σύμβολο της λατρείας σχεδόν όλων των ανθρώπων. Από υπηρέτης μας εν ολίγοις έγινε αφέντης μας. Έγινε το εργαλείο μέσω του οποίου ο πολιτισμός του ανθρώπου μετατοπίστηκε από το «είναι» στο «έχειν» και στη συνέχεια στο «φαίνεσθαι». Τα πάντα έχουν αλλάξει από τη θεοποίηση του χρήματος. Ο άνθρωπος έγινε δούλος του και δεν μπορεί ούτε καν να αμφισβητήσει την κυριαρχία του χρήματος επί των κοινωνιών του.

      «Πόσα δολάρια βγάζεις», είναι η κλασική και η πρώτη των πρώτων ερώτηση που θα κάνει ο κάτοικος του Νέου Κόσμου και οπαδός του Αμερικάνικου ονείρου – αλλά και ο κάτοικος της χώρας μας κάτι ανάλογο ρωτάει – σε έναν άνθρωπο για να αποτιμήσει την ουσία και τη δυναμική του, και με βάση την απάντηση θα διαμορφώσει την κλίμακα της αξιολόγησής του και της εκτίμησής του. Αλλά το Αμερικάνικο όνειρο επεκτάθηκε σε κάθε γωνιά της Γης και έτσι όλοι οι άνθρωποι διαμορφώνουν το αξιακό τους στερέωμα με βάση τη συσσώρευση του χρήματος. Όλες οι άλλες αξίες έχουν το όποιο νόημά τους μετά από το χρήμα.

      Το χρήμα συναρθρώνει τον κόσμο του με τον κόσμο της εξουσίας αλλά η μέγιστη νομιμοποίησή του προκύπτει από την καθολικότητά του, από την απόλυτη και πλήρη αναγνώρισή του από κάθε άνθρωπο, όπου γης και όπου χρόνου, ως υπέρτατης αξίας και πρώτιστης προτεραιότητας στη ζωή. Η λεγόμενη διαπλοκή εξουσίας – χρήματος με αγωγό την παρανομία ή την καλυμμένη νομιμότητα δεν εδράζεται μόνο στην παντοδυναμία τους σε έναν κόσμο γενικευμένης εμπορευματοποίησης αλλά και στην κοσμοθεωρητική ήττα του ουμανισμού και των ουσιαστικών αξιών του. Γι’ αυτό και δεν καταλάβαμε το πώς το (τραπεζικό κυρίως) κεφάλαιο χειραγώγησε την κοινωνία και το πώς αποίκισε την πολιτική.

      Προσπαθούμε να λύσουμε όλα τα προβλήματά μας με το χρήμα. Κάτι τέτοιο έχει πράγματι εν μέρει ένα νόημα αλλά έχει και τα όριά του. Πόσες και πόσες φορές δεν καταστρέφονται παιδιά και νέοι από την αντίληψη και την πρακτική των γονέων τους να τους παρέχουν άφθονα χρήματα πολύ πέραν των αναγκών τους; Το εύκολο χρήμα – η εύκολη και συνήθως παράνομη ή ύποπτη απόκτησή του – αλώνει ορθολογικούς τρόπους ζωής, διαβρώνει αξιακό σύστημα και οδηγεί σε πνευματική εκπτώχευση και σε ψυχική ατροφία. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε ότι αυτό κάθ’ εαυτό το χρήμα δεν μπορεί να αντικαταστήσει ούτε κατά κεραία την ουσία των ανθρώπινων σχέσεων, ότι δεν μπορεί να υποκαταστήσει το συναισθηματικό μας κόσμο και όσες φορές «επιχειρούνται» εκβιαστικά αυτά τα ανόητα παιχνίδια προκύπτει βαρβαρότητα και αθλιότητα.

      Η πρόσφατη κρίση στη χώρα μας κατέδειξε και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό, ότι η δύναμη του χρήματος είναι εν πολλοίς φενακισμένη και κίβδηλη. Επιχειρήσεις δήθεν ανθηρές και με πολύ μεγάλο κύκλο εργασιών, άνθρωποι υπερβολικού συσσωρευμένου πλούτου κατέρρευσαν εν μια νυκτί χωρίς να αντιληφθούν το τι συνέβη, ενώ αρκετές επιχειρήσεις αποδείχτηκαν «φούσκες» ή άλλαξαν χέρια χωρίς οι ιδιοκτήτες τους να καταλάβουν το πώς έγινε. Όσο μάλιστα αναπτύσσεται η χρηματιστηριακού τύπου επιχειρηματική δραστηριότητα έξω από τις λογικές της πραγματικής οικονομίας τόσο αναπτύσσεται με καρκινικό τρόπο η εξαπάτηση ανθρώπων και ανθρώπων.

      Ζούσαμε με δανεικό χρήμα και δεν μπορούσαμε να αξιολογήσουμε το τι σημαίνει αυτό αλλά αντίθετα δανειζόμαστε και ξαναδανειζόμαστε με πλήρη έλλειψη στοιχειώδους αυτογνωσίας και σε πλήρη διάσταση με την πραγματικότητα. Λατρέψαμε το χρήμα στον καταναλωτικό μας παροξυσμό και το λατρεύουμε και τώρα στην φοβερή έλλειψή του. Δεν έχουμε ως λαός και ως πολίτες βγάλει συμπεράσματα και διδάγματα από την αντεστραμμένη σχέση μας με το χρήμα. Δεν επιζητούμε την ουσία της ζωής, δεν κινούμαστε με βάση τις πραγματικές ανάγκες και με τις όμορφες επιλογές που εδράζονται στον ανθρωπισμό. Δεν αναζητούμε το ουσιαστικό «είναι» αλλά το πλασματικό «έχειν» και ακόμα πιο πέρα το παρασιτικό «φαίνεσθαι».

      Όχι, το χρήμα δεν διαφθείρει. Εμείς καταλογίζουμε τη διαφθορά στο χρήμα είτε γιατί δεν έχουμε κατανοήσει την απλή αλήθεια ότι είναι ο άνθρωπος που διαφθείρεται και τίποτα άλλο είτε γιατί μας βολεύει στην προσωπική μας μυθοπλασία για να μην καταλογίζουμε ευθύνες και ενοχές στον εαυτό μας.

jennifer pochinski