Πού βαδίζει η Τουρκία;

Του Νίκου Τσούλια

     Η Τουρκία σήμερα έχει νέα χαρακτηριστικά που δεν είχε τα προηγούμενα χρόνια. Με την απόλυτη επικράτηση του Ερντογάν επιχειρεί να παίξει πιο ενεργό ρόλο περιφερειακής δύναμης και να κάνει πιο επιθετική την αναθεωρητική πολιτική της.

     Εμπλέκεται στον πόλεμο της Συρίας. Συγκρούεται με τις Η.Π.Α. και τη Δύση. Ασκεί επιθετική ρητορική στο Ισραήλ. Κατέχει ένα τμήμα της Κύπρου και αντιμάχεται ζωτικά συμφέροντα της Μεγαλονήσου. Παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο. Προσπαθεί να χειραγωγήσει τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης. Επιχειρεί να δημιουργήσει μουσουλμανικό τόξο στα Βαλκάνια. Εκβιάζει την Ευρώπη με τους πρόσφυγες. Αντιστρατεύεται πλήρως τον αγώνα των Κούρδων για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους των κλπ.

     Βρίσκεται όμως σε σημαντικές αντιφάσεις. Επιδιώκει να αναδειχθεί ως υπερασπιστής των μουσουλμανικού κόσμου και παράλληλα να έχει και ευρωπαϊκή πορεία. Θέλει να αποτελεί μέρος των δυτικών θεσμών και πιο πολύ του ΝΑΤΟ και την ίδια στιγμή επιχειρεί να συμμαχήσει με τη Ρωσία ακόμα και με την Κίνα, λόγω των γνωστών αντιπαραθέσεων που έχει με τις ΗΠΑ. Είναι η γνωστή και από τις εποχές των μεγάλων πολέμων η επαμφοτερίζουσα στάση της, η οποία τελικά της έπληξε ζωτικά συμφέροντα.

     Σήμερα η Τουρκία βρίσκεται σε καμπή. Έχει μια εντελώς τυπική λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και οι πολιτικοί και οι κοινωνικοί θεσμοί της δεν έχουν καμιά ανεξαρτησία. Όλοι είναι υποταγμένοι στη θέληση του ενός, του σουλτάνου. Είναι είναι κράτος απόλυτα αυταρχικό. Δημοσιογράφοι, δημόσιοι υπάλληλοι, στρατιωτικοί, εκπαιδευτικοί διώκονται και φυλακίζονται χωρίς καμιά κατηγορία μόνο και μόνο γιατί ασκούν κριτική στην πολιτική Ερντογάν ή γιατί κινούν υποψίες στο πλήρως αστυνομικοποιημένο καθεστώς. Η Τουρκία απομακρύνεται ακόμα περισσότερο από το δυτικό πολιτισμό – αν και ποτέ δεν είχε καμιά ουσιαστική σχέση μαζί του.

     Η Τουρκία βλέπει παντού εχθρούς. Προφανώς το μεγάλο της εσωτερικό αγκάθι είναι οι Κούρδοι, και εδώ δεν μπορεί να εμποδίζει συνεχώς την πορεία των πραγμάτων για κρατική υπόσταση αυτού του πολύπαθου λαού. Είναι μια απειλή της κρατικής υπόστασής της. Η Τουρκία υιοθετεί τη στρατηγική της έντασης στο Αιγαίο και στις σχέσεις της με την Ελλάδα. Αν και έχει πιο σημαντικά μέτωπα ανοιχτά, δεν εγκαταλείπει την προκλητική πολιτική της. Είναι όμως μια πολιτική αδιέξοδη, που την παγιδεύει.

     Το να παίζει σε πολλά ταμπλό φαίνεται καμιά φορά ως πολυδιάστατη και ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική, αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο κόσμος πλέον είναι διεθνοποιημένος σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ο ασφυκτικός έλεγχος της οικονομίας με μέτρα προστατευτικά της κεντρικής εξουσίας αλλά και η έλλειψη πολιτικών και κοινωνικών θεσμών μέσα από ένα σύνταγμα αυταρχικό του Ερντογάν δημιουργούν πολιτική αστάθεια και οι «αγορές» λειτουργούν διαφορετικά. Η διαρκής ολίσθηση της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου έχει γονατίσει την οικονομία της γειτονικής χώρας και το μέλλον δεν είναι καθόλου ευοίωνο.

     Τα μεγάλα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η Τουρκία δεν σταματούν εδώ. Η ανυπαρξία πλουραλισμού στην πολιτική ζωή της και το γεγονός ότι απέχει από αυτό που ονομάζουμε «ανοιχτή κοινωνία» είναι ανασταλτικά στοιχεία για πρόοδο και βελτίωση της θέσης της χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Οι κλειστές και φοβικές κοινωνίες δεν έχουν προοπτική. Υπάρχει και άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα, η μικρή παρουσία μεσαίας τάξης, που είναι χαρακτηριστικός παράγοντας για βελτιωτική πορεία μιας χώρας.

     Η απόπειρα εκδυτικισμού και εκκοσμίκευσης, που επεχείρησε ο Ατατούρκ, είναι στομωμένη και αμφισβητείται. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κοινωνικές δυνάμεις δυτικότροπες και εκσυγχρονιστικές στους κόλπους της. Στη νεολαία που σπουδάζει, στα παράλια της Μικράς Ασίας και στην Κωνσταντινούπολη μεγάλο μέρος των πολιτών επιζητεί εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής και κοσμικό κράτος. Εκεί που υπάρχει οικονομική και πολιτιστική πρόοδος αναπτύσσεται ταυτόχρονα ισχυρό ρεύμα που αντιπαρατίθεται στην ιστορική οπισθοδρόμηση που επιβάλλει το καθεστώς Ερντογάν. Οι φιλειρηνικές και προοδευτικές δυνάμεις αναπτύσσονται όλο και πιο πολύ. Το έλλειμμα της δημοκρατίας και της ελευθερίας δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό για μεγάλο μέρος της τουρκικής κοινωνίας.

     Σήμερα η Τουρκία είναι σε κατάσταση βαθιάς εσωτερικής αντιπαράθεσης. Η δύναμη του Ερντογάν, η ιδέα της πάλαι ποτέ Οθωμανικής αυτοκρατορίας και το αντιδημοκρατικό καθεστώς είναι ουσιαστικά οι μεγάλες πληγές της, γιατί κανένας λαός στη σημερινή εποχή δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να είναι κύριος του μέλλοντός του και να εχθρεύεται γείτονες και μη…