Μωρά κατά παραγγελία;

Giovanni di Paolo, Madonna and Child with Two Angels and a Donor

Του Νίκου Τσούλια

 

      «Το 2003 ένα ζευγάρι Σκοτσέζων έγινε πρωτοσέλιδο. Είχαν τρία αγόρια και ένα κορίτσι που σκοτώθηκε σε δυστύχημα. Για να αποκαταστήσουν τη «θηλυκή διάσταση» της οικογένειας, το ζευγάρι ζήτησε να κάνει εξωσωματική γονιμοποίηση για να έχει τη δυνατότητα να επιλέξει το φύλο. Οι αρμόδιες υπηρεσίες στη Βρετανία απέρριψαν το αίτημα με το σκεπτικό ότι δεν συνέτρεχε ιατρικός λόγος… Το 2005 η βρετανική κοινοβουλευτική επιτροπή για την ιατρική και την τεχνολογία ζήτησε τροποποίηση του νόμου» (R.D. Precht, Από τη Νάξο στην Ουτοπία). Τελικά, η οικογένεια απέκτησε το επιθυμητό κορίτσι με τον τρόπο που ζητούσε.

      Το ζήτημα της επιλογής φύλου για τη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται απλό και θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι υπάρχει βάση για συζήτηση περί μωρών με κατευθυνόμενα στοιχεία σε ειδικές περιπτώσεις. Σήμερα έχουμε επιστημονική δυνατότητα να επιλέγουμε το φύλο με πολύ μεγάλη πιθανότητα και πάντως με ανατρεπτική ισορροπία από εκείνη του περίπου 50% που υπάρχει από την ίδια τη λειτουργία της φύσης δηλαδή της τυχαίας «συνάντησης» σπερματοζωαρίου και ωαρίου.

      Αλλά αυτό το οικογενειακό περιστατικό και το όλο επιστημονικό σκηνικό είναι απλώς η αφετηρία για ένα άγνωστο ταξίδι με πολλές ευοίωνες προοπτικές αλλά και με σοβαρά άγνωστα προβλήματα στην υγεία, στην ηθική, στην κοινωνία, στον πολιτισμό. Στο παράδειγμά μας, η επιλογή φύλου εμφανίζεται ως αιτιολογημένη και ως έχουσα και μια κοινωνική νομιμοποίηση. Αλλά τι θα γινόταν αν επιτρεπόταν η γενίκευση της επιλογής; Με τι κριτήρια θα επιλέγαμε κάθε φορά το φύλο; Η απόφαση θα ήταν στα χέρια των ζευγαριών ή του κράτους ή με συνυπολογισμό και των δύο πλευρών; Τι αποτελέσματα θα είχαμε συνολικά στις κοινωνίες;

      Ωστόσο η σχετική συζήτηση σήμερα δεν περιλαμβάνει στην ατζέντα της μόνο το ζήτημα της επιλογής φύλου αλλά και ιδιαίτερων σωματικών χαρακτηριστικών! Βέβαια δεν έχει προχωρήσει μια τέτοια εξέλιξη, αφού δεν υπάρχει απόλυτα πρόσφορο επιστημονικό έδαφος. Αλλά κάτι τέτοιο είναι απλά ζήτημα χρόνου και η ζωή έχει δείξει ότι όταν μπαίνει κάτι στο μυαλό του ανθρώπου – δηλαδή στο στόχαστρο της επιστημονικής έρευνας -, γρήγορα βρίσκει δρόμους έκφρασης.

      Προφανώς μια τέτοια ελευθερία στα χέρια του ανθρώπου σημαίνει και ευθύνη, της οποίας δεν γνωρίζει τα όριά της και τις επιπτώσεις της. Έτσι μπορεί οι γονείς να ζητούν παιδιά ψηλά, ξανθά, με γαλανά μάτια ή και κάθε λαός μπορεί να αναπτύσσει και μια εθνοκεντρικού τύπου σωματική εικόνα. Αλλά μια τέτοια εξέλιξη δεν συνιστά κατ’ ουσία μια εφιαλτική θεώρηση της ευγονικής; Σε μια τέτοια εκδοχή είναι προφανές ότι όποιοι άνθρωποι δεν θα αντιστοιχούν στις κυρίαρχες βιολογικές νόρμες δεν θα έχουν στον «ήλιο μοίρα», ενώ κάθε περίπτωση σωματικής και πνευματικής αναπηρίας θα βρεθεί στο απόλυτο περιθώριο. Μιλάμε πλέον για κοινωνίες οργουελιανού τύπου όχι στα επιμέρους στοιχεία του πολιτισμού αλλά στην ίδια τη φύση του ανθρώπου.

      Πολλά ζητήματα εγείρονται στο άνοιγμα αυτού του κεφαλαίου. Γιατί τι μπορεί να σημαίνει η επιλογή σωματικών συγκεκριμένων χαρακτηριστικών για το μωρό που περιμένει ένα ζευγάρι; Με τι κριτήρια μπορεί να διαμορφώνονται οι επιλογές; Και αν τα εν λόγω χαρακτηριστικά έχουν πέραση σήμερα αλλά μετά από τρεις δεκαετίες – όπου το παιδί θα είναι ενήλικας – έχουν αλλάξει οι πρότερες κρατούσες αισθητικές αντιλήψεις, τότε τι γίνεται; Σε μια τέτοια περίπτωση τα παιδιά θα ζητούν εξηγήσεις από τους γονείς τους για τα χαρακτηριστικά που τους επέλεξαν; Και ακόμα, δεν αίρεται η ελευθερία του κάθε ατόμου να αυτοπραγματώνεται με βάση τη βιολογική ταυτότητα που του δωρίζει η ίδια η φύση;

      Οι γενετικές παρεμβάσεις είναι μια πραγματικότητα και ήδη έχει τρέξει πολύ «νερό στο αυλάκι τους», αφού πολλοί τομείς των σύγχρονων κοινωνιών (υγεία, βιομηχανία, γεωργία, κτηνοτροφία, περιβάλλον, ενέργεια, εμπόριο κλπ) κινούνται στους ρυθμούς της γονιδιακής ιατρικής και των διαγονιδιακών προϊόντων. Και η νομιμοποίησή τους είναι εύκολη. Όταν η μηχανική γενετική και η βιοτεχνολογία λύνουν τα προβλήματα του ανθρώπου και του ανοίγουν όλο και πιο πολλές δυνατότητες κοινωνικής ανέλιξης προόδου σε σχέση με τα άλλα παραδοσιακά πλέον πεδία της δράσης των πολιτισμών, ποιος μπορεί να προβάλλει ενστάσεις που θα μπορούσαν να έχουν και κάποια αποτελεσματικότητα;

      Οι καιροί αλλάζουν. Δεν πρέπει να κλεινόμαστε στη χρονική μικροκλίμακα της τρέχουσας ιστορικότητας για να ερμηνεύουμε και να προοικονομούμε τις βαθιές διεργασίες που γίνονται «προ οφθαλμών». Μια τέτοια ματιά μάλλον μας παγιδεύει. Ας στοχαστούμε επί του εξής απλού ερωτήματος. Αν εμφανιζόταν ένας άνθρωπος που πριν εκατό χρόνια ήταν στην παραγωγική του ηλικία, τι από όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα θα μπορούσε να κατανοήσει; Πώς μπορούμε λοιπόν να έχουμε άποψη για όσα θα ακολουθήσουν τα επόμενα πενήντα χρόνια αφού η ιστορία με τη συνέργεια της επιστήμης τρέχει όλο και πιο γρήγορα;

      Καλούνται, ως εκ τούτου, οι ανθρωπιστικές επιστήμες και συνολικά οι προοδευτικοί θεσμοί των κοινωνιών να δώσουν το δικό τους στίγμα και να μην είναι απλοί παρακολουθητές της εργαλειακής γνώσης.

Lorenzo Veneziano, Madonna and Child