Υπάρχει Νόημα στη ζωή;

Alberto Sughi, Italian  1928-2012

Του Νίκου Τσούλια

      Υπάρχει Νόημα στη ζωή; Ποιο είναι το Νόημα της ζωής; Είναι ένα αχώριστο δίδυμο ερωτημάτων και προβληματισμών, με συνάφεια αλλά και με σημαντική απόσταση μεταξύ τους. Γιατί είναι σαφώς διαφορετικό το ερώτημα αν υπάρχει Νόημα στη ζωή από το συγγενικό του: ποιο είναι το Νόημα της ζωής.

      Ωστόσο πέραν αυτής της ουσιώδους διαφοράς, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο δεν θέτει αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό του – εκεί δηλαδή που θέτει τα πιο σοβαρά ζητήματα της ζωής – ξανά και ξανά και μάλιστα με ολοένα και με μεγαλύτερη συχνότητα στο διάβα της ηλικίας του. Θεωρώ ότι αυτά τα ερωτήματα και όλα όσα σχετίζονται με το υπαρξιακό ζήτημα του ανθρώπου έχουν ως αφετηρία τη συνείδησή μας, τον πυρήνα της ανθρώπινης φύσης.

      Η αναζήτηση Νοήματος στη ζωή καλλιεργήθηκε εν πολλοίς στις απαρχές του 20^ου αιώνα. Οι Έλληνες στην αρχαιότητα είχαν αναπτύξει τη φιλοσοφία με βάση είτε τη φύση και την ύλη είτε τη φύση του ανθρώπου θέτοντας όλα τα ουσιώδη ερωτήματα, χωρίς να υπεισέρχονται σε ένα και μοναδικό ζήτημα – Νόημα ζωής. Θεωρούσαν δηλαδή ότι υπήρχαν αρκετά νοήματα στη ζωή, τα οποία όμως δεν αποτελούσαν γι’ αυτούς θεωρητικές αναζητήσεις αλλά άσκηση και τρόπο ζωής.

      Στο Μεσαίωνα η φιλοσοφία και ο φοβερά πλούσιος προβληματισμός των Ελλήνων παραμερίστηκε ή και διαστρεβλώθηκε για να υπηρετηθεί η επιβαλλόμενη θρησκευτικότητα του ατόμου. Η θεολογία επεχείρησε να υπερκαλύψει και την αρχαία φιλοσοφία και τη συνέχειά της αλλά και την ανερχόμενη επιστήμη με την επιβολή της Εκκλησίας! Δεν μπορούσε να τεθεί ζήτημα περί Νοήματος της ζωής, αφού ο άνθρωπος είχε αποστολή από το Θεό και αυτό μόνο θα μπορούσε να είναι το Νόημά του και οποιοδήποτε υπαρξιακό ερώτημα έπληττε την ουσία του θρησκευτικού φαινομένου.

      Η ανάπτυξη και η έκρηξη όμως της φυσικής επιστήμης και ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός αλλάζουν το όλο σκηνικό και ο ορθολογισμός αρχίζει να παίρνει το «πάνω χέρι» και πάλι όπως γινόταν στην αρχαία Ελλάδα. Ο Νεύτωνας και ο Γαλιλαίος διεισδύουν στο Σύμπαν, και η Βαρύτητα με τους Νόμους της γίνεται η μεγάλη ενοποιητική δύναμη των πάντων και δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να ερμηνεύει με τη λογική του ό,τι πριν αποδεχόταν ως θεϊκά σημάδια. Παράλληλα, η εκπαίδευση γίνεται υπόθεση του Κράτους και όχι πλέον της εκκλησίας και η εκκοσμίκευση γίνεται κρατούσα κατάσταση στην Ευρώπη.

      Μετά την επιστημονική επανάσταση της νεωτερικότητας έρχεται ως επακόλουθό της η βιομηχανική επανάσταση και τα πάντα αλλάζουν. Ο άνθρωπος μετασχηματίζει όλο και πιο έντονα τη φύση και την ύλη, γίνεται δημιουργός μετά το «Δημιουργό» και η τεχνολογία γίνεται μια δεύτερη φύση. Η ολοένα και ισχυρότερη ματιά του ανθρώπου στο Σύμπαν αλλά και η αποξένωση που προκάλεσε η βιομηχανοποίηση των πάντων και προπάντων η ληστρική εκμετάλλευση φύσης και κοινωνίας από τον καπιταλισμό, το πιο βάρβαρο σύστημα που εμφανίστηκε ποτέ στην Ιστορία, άλλαξαν ό,τι ονομάζαμε παραδοσιακή θεώρηση των πραγμάτων και ο στοχασμός του ανθρώπου ανέδειξε σχεδόν νομοτελειακά τα ρεύματα του υπαρξισμού.

      Τώρα έχουν τεθεί τα δύσκολα ζητήματα. Ο Θεός δεν αποτελεί την τελική ερμηνεία των πάντων, όπως είχε σχεδόν επιβάλλει ο Μεσαίωνας – δηλαδή η εξουσία της Εκκλησίας -, και ο στοχασμός του ανθρώπου απελευθερώνεται για να θέσει τις δικές του ελεύθερες ορθολογικές / φιλοσοφικές / επιστημονικές ερωτήσεις και απαντήσεις. Αισθάνεται ο άνθρωπος την απεραντοσύνη του χωροχρόνου και τη μηδαμινότητα της δικής του ύπαρξης και επιθυμεί διακαώς να δώσει Νόημα στη ζωή του, γιατί εκτιμά ότι το Νόημα – αν υπάρχει – δεν έρχεται από κάπου έξω απ’ αυτόν αλλά είναι δική του ψυχική ανάγκη και πνευματική αναζήτηση!

      Τώρα όμως αρχίζουν τα δύσκολα. Πώς μπορεί να δώσει Νόημα στη ζωή του, όταν πέραν των ανεξήγητων ερωτημάτων της ίδιας της ύπαρξης του Σύμπαντος προστίθεται και ο δικός του πολιτιστικός παραλογισμός, όταν ο υλικός ευδαιμονισμός και ο διάχυτος καταναλωτισμός γίνονται η νέα θρησκεία που υποδουλώνει τον ίδιο τον άνθρωπο, όταν η φτώχεια, ο πόλεμος και η εξαθλίωση αναιρεί εν τοις πράγμασι κάθε απόπειρα εξευγενισμού του;

      Η όποια αναζήτηση Νοήματος στη ζωή δεν μπορεί να είναι απόρροια των σκέψεων ενός θεωρητικού φιλοσόφου που έχει αποκλειστεί σε ένα δάσος ψηλά σε κάποιο βουνό για να μπορεί να στοχαστεί ανενόχλητος – αν και αυτό έχει τη σχετική σημασία του – αλλά θα είναι πρωτίστως έκφραση των κοινωνικών και πολιτισμικών διεργασιών και των συλλογικών στοχαστικών αναζητήσεων. Γιατί αν δεχτούμε ότι ο άνθρωπος πρέπει να δημιουργήσει το Νόημα της ζωής, αυτό μόνο ως ενεργό κοινωνικά ον μπορεί να το επινοήσει…

Θα επανέλθουμε με το δεύτερο μέρος με το ερώτημα: Μπορούμε να δώσουμε Νόημα στη ζωή;

Melinda Cootsona, Forest Illusion