Γιατί συρρικνώνεται η αριστερά στην Ευρώπη;

The Blue Vase, 1887, Paul Cezanne

 

Του Νίκου Τσούλια

 

    Οι θεωρίες περί νομοτέλειας της ιστορίας στο σύγχρονο στοχασμό έχουν απορριφθεί και μάλιστα με τον πιο απόλυτο τρόπο – αρκεί να σκεφτούμε ότι δεν υπάρχει γραμμική πορεία προς μια αέναη πρόοδο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας και ότι δεν υπάρχουν ασφαλείς μέθοδοι για την πρόβλεψη του μέλλοντος.

    Φυσικά και υπάρχουν εργαλεία για να προσεγγιστούν ως έναν βαθμό οι βαθιές διεργασίες που γίνονται σήμερα και οι οποίες κουβαλούν και αρκετές εικόνες του μέλλοντος, αλλά δεν μπορούν να αναπαραστήσουν τις επερχόμενες σκηνές. Και κάτι τέτοιο είναι όμορφο και γοητευτικό, αρκεί να αναλογιστούμε τι ερημιά στη ζωή μας θα έκρυβε μια θεώρηση που θα προέβλεπε τα επερχόμενα.

    Έτσι, και ενώ θα περίμενε κανένας – με βάση τα κλασικά εργαλεία της μαρξιστικής ανάλυσης – να δει ότι στις σημερινές συνθήκες περαιτέρω ενίσχυσης των δυνάμεων του καπιταλισμού και διεύρυνσης των ανισοτήτων να αυξάνει η δυναμική των κοινωνικών κινημάτων και κυρίως η πολιτική ακτινοβολία της αριστεράς, διαπιστώνεται η αντίθετη ροή των πραγμάτων.

    Γιατί λοιπόν δεν ευδοκιμεί η αριστερή πολιτική πρόταση. Ερμηνείες σαφώς και υπάρχουν. Η βάση για τη σημερινή μειωμένη δυναμική της αριστεράς οφείλεται – κατά τη γνώμη μου – σε αρκετές αιτίες και πρώτα πρώτα στην κατάρρευση (και όχι ανατροπή) της Σοβιετικής Ένωσης και του κρατικού σοσιαλιστικού εγχειρήματος στην Α. Ευρώπη. Διαφάνηκε με τον πιο ανάγλυφο τρόπο ότι κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να εδραιωθεί αν δεν στηρίζεται μόνιμα στην ελευθερία του λόγου και στην αντιπαράθεση των ιδεών, στο διάλογο και στην ανοιχτή κοινωνία.

    Αλλά και ο ευρωκομμουνισμός με τις περίφημες ηγετικές μορφές των Μπερλίνγουερ, Μαρσαί και Καρίγιο – αν και κράτησε σαφείς ιδεολογικές αποστάσεις από το σοβιετικό μοντέλο – δεν είχε προοπτική και πρόοδο. Βέβαια η συνεισφορά του στον κόσμο της πολιτικής θεωρίας και των προοδευτικών ιδεών είναι ανεκτίμητη και αναντικατάστατη και θα παραμένει θησαυρός για το στοχασμό. Άλλωστε και η ελληνική εκδοχή του είτε ως ΕΔΑ είτε ως ΚΚΕ εσ. είχε σημαντική συμβολή.

    Η αριστερά έκανε σκληρή κριτική στην κεντροαριστερά και στη σοσιαλδημοκρατία με την κατηγορία ότι είναι υπηρέτης του κεφαλαίου. Αλλά πώς μπορεί να απαντήσει στην πραγματικότητα, που «λέει» ότι η σοσιαλδημοκρατία είναι το βασικό πολιτικό σύστημα στη σύγχρονη ιστορία της Δυτικής Ευρώπης και των Σκανδιναβικών κρατών που συνδέθηκε με την ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας και του κράτους δικαίου, με την εμβάθυνση της δημοκρατίας και με την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων; Και όχι μόνο αυτό. Πέραν τούτου, πού και τι έχει παρουσιάσει η αριστερά ένα έστω ενδεικτικό ιστορικό σχήμα διακυβέρνησης, το οποίο να έδωσε πνοή στον κόσμο της εργασίας και προοπτική προόδου και προκοπής στις κοινωνίες;

    Η αριστερά παρακμάζει και για έναν άλλο βασικό λόγο. Δεν ανέδειξε ποτέ και πουθενά πολιτική πρόταση διακυβέρνησης με κοινωνική δυναμική. Η βασική της αντίληψη ήταν και είναι η υιοθέτηση κάθε λαϊκού αιτήματος. Αλλά αυτό μπορεί να αρκεί; Φυσικά και όχι. Μήπως όμως αυτή η αντίληψη και η πρακτική υπονομεύουν την ουσία της πολιτικής, αφού κανένας δεν θα πιστεύει στη δυνατότητα υλοποίησης και εφαρμογής; Και πήγε ένα βήμα πιο πέρα. Προσχώρησε στο λαϊκισμό, που αντιστρατεύεται πλήρως και ευθέως τα λαϊκά συμφέροντα.

    Απτό και ίσως και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκδοχή του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Ένα κόμμα, που ήταν μόνιμα στο περιθώριο της πολιτικής ζωής, άρπαξε την ευκαιρία της κρίσης και την έκανε όχημα για να κατακτήσει ένα άπιαστο όνειρο των ονείρων του, την κυβερνητική εξουσία. Και με ποια πρόταση για έξοδο από την κρίση; Απολύτως καμία. Με την πιο ακραία μορφή συνειδητής εξαπάτησης και με τον πιο οδυνηρό λαϊκισμό που γνώρισε η Ελλάδα στη μεταπολεμική ιστορία της.

    Υπάρχει και μια άλλη πλευρά. Η αριστερά μιλά και αναφέρεται σε ουτοπίες απροσδιόριστες και χρησιμοποιεί τα όποια μέσα καταπίεσης και κρατικού ελέγχου για την προσέγγισή τους με το σύνθημα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Αρκεί να σκεφτούμε τον σταλινισμό και την «πολιτιστική επανάσταση» του Μάο με τα μαζικά εγκλήματά τους. Αλλά είναι δυνατόν ένας δρόμος αυταρχισμού και φίμωσης της δημοκρατίας και της ελευθερίας να οδηγεί σε ξέφωτα λύτρωσης; Και ακόμα. «Πόσοι κατανοούν ότι η επιβολή των μέσων πάνω στους σκοπούς είναι ο φυσικός θάνατος των πιο ευγενικών σκοπών»; (Ignatio Silone, Η εκλογή συντρόφων)

 

Herengracht  with Sun, Amsterdam   -   Harry Kuijten