ΤΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
Οι τέσσερις μεγάλοι εξελικτικοί βιολόγοι του 19ου αιώνα, ο Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ (πάνω, 1744-1829), ο Κάρολος Δαρβίνος (αριστερά, 1809-1882), ο Ερνστ Χέκελ (δεξιά, 1834-1919) και ο Ετιέν Ζοφρουά ντε Σεν Ιλέρ (κάτω, 1772-1844). Από το Die Gartenlaube (1873).
Σχολικά εγχειρίδια Βιολογίας 1939-1966
Έχει καταχωριστεί από Θάνος Καψάλης στις 9 Μαρτίου 2014
Σε προηγούμενα αφιερώματά μας είχαμε παρουσιάσει, και σε κάποιο βαθμό σχολιάσει, μερικά από τα σχολικά εγχειρίδια Βιολογίας του παρελθόντος. (Mέρος: 1ον, 2ον, 3ον) Στο τρέχον αποφασίσαμε να αναρτήσουμε 7 σχολικά εγχειρίδια, όπως τα «κατεβάσαμε» από την ιστοσελίδα του πάλαι ποτέ Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, ώστε να συμβάλουμε στη διάδοσή τους, αλλά και στη διάσωσή τους, στο απευκταίο ενδεχόμενο την τύχη του Ο.Ε.Δ.Β. να ακολουθήσει και η καλή ιστοσελίδα του.
Τα βιβλία έχουν αποθηκευθεί στο onedrive της Microsoft και είναι προσβάσιμα, από όλους. Αξίζει να ρίξετε μια ματιά.
Οι παλαιότεροι μπορεί μαζί με αυτά να θυμηθούν το μικρό μαθητή που έσκυβε πάνω τους. Όλοι όμως θα πάρουν μια καλή ιδέα για το περιεχόμενο, την οργάνωση, τη γλώσσα και την αισθητική αυτών των βιβλίων, που θα τους βοηθήσει να σχηματίσουν αντίστοιχα μια καλή εικόνα, για το τι περιελάμβανε και το πώς διδασκόταν η Βιολογία… τον προηγούμενο αιώνα. Δεν έχετε παρά να πατήσετε πάνω στον τίτλο του βιβλίου για να αποκτήσετε πρόσβαση στο αρχείο.
Καλή ανάγνωση λοιπόν!
Τίτλος
Έτος εκδόσεως
Συγγραφέας
Τάξη
Στοιχεία Φυτολογίας και Ζωολογίας
Τα αλφαβητάρια της Βιολογίας: Μέρος 1ον
Έχει καταχωριστεί στις κατηγορίες: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΤΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ από Θάνος Καψάληςστις 3 Ιανουαρίου 2006
Εισαγωγή
Το μάθημα της Βιολογίας, ως αυτόνομο μάθημα, εισήχθη στην ελληνική εκπαίδευση το 1933. Περιδιαβάζοντας τα προγράμματα σπουδών που έκτοτε εκπονήθηκαν, πολύ εύκολα καταλήγει κανείς στη μελαγχολική διαπίστωση, ότι η θέση του ελάχιστα μεταβλήθηκε στα χρόνια που μεσολάβησαν, σαν τίποτε να μην άλλαξε στο μεταξύ, στην επιστήμη, την κοινωνία, την εκπαίδευση…. Στο διάστημα αυτό η Βιολογία διδάχτηκε με τη βοήθεια σχολικών εγχειριδίων που η συγγραφή τους απηχεί το πνεύμα και το γράμμα των εκάστοτε προγραμμάτων σπουδών, το ύφος και την αισθητική της εποχής τους, το επίπεδο της επιστημονικής γνώσης, τις ισχύουσες παιδαγωγικές αρχές ακόμη όμως και τους επικρατούντες ιδεολογικούς
προσανατολισμούς της, όπως αδιάψευστα επιβεβαιώνει ο τρόπος με τον οποίο αγνοούν ή χειρίζονται το «ευαίσθητο» κεφάλαιο της Εξέλιξης. Το biology4u.gr εγκαινιάζει την παρουσίαση των σχολικών εγχειριδίων Βιολογίας, όχι με την πρόθεση της κριτικής αποτίμησής τους, που είναι έργο δύσκολο και ειδικό, αλλά της προβολής επιλεγμένων αποσπασμάτων που μεταφέρουν στον περιηγητή του διαδικτύου το άρωμα της εποχής τους.
Το πρώτο βιβλίο που έφερε τον τίτλο «Στοιχεία Γενικής Βιολογίας» εκδόθηκε το 1933, προοριζόταν «Διά την Δ” τάξιν των Γυμνασίων παλαιού τύπου και την Στ” τάξιν των Γυμνασίων νέου τύπου» και συγγραφέας του ήταν ο τακτικός καθηγητής της Γενικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Θρασύβουλος Βλησίδης. Το βιβλίο περιλαμβάνει 5 κεφάλαια (Εισαγωγή, Η ζωή και αι γενικαί ιδιότητες αυτής, Αι συνθήκαι της ζωής και ο θάνατος, Το κύτταρον ως μονάς της ζωής, Η παραγωγή της ζωής και η κληρονομικότης, Η εξέλιξις του οργανικού κόσμου) και έχει έκταση 95 σελίδων.
Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου είναι ότι στις γραμμές του ο συγγραφέας συχνά αποπειράται απρόσμενες επιστημολογικές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα στη σελίδα 28 αναφέρεται στην αδυναμία ερμηνείας των βιολογικών φαινομένων μόνον με τους νόμους της Φυσικοχημείας:
και στη συνέχεια στη σελίδα 29:
Για να καταλήξει:
Επισήμανση που ωθείται από βιταλιστικά κίνητρα; Επίγνωση της περιορισμένης δυνατότητας του αναγωγισμού να εξηγήσει τα βιολογικά φαινόμενα; Όπως και να εξηγείται εντύπωση προκαλεί η κατανόηση της ιδιαίτερης θέσης που κατέχει η Βιολογία στις Θετικές επιστήμες και η παράθεση της σχετικής άποψης σε σχολικό βιβλίο της δεκαετίας του 30.
Επίσης, στο βιβλίο είναι η πρώτη φορά που εισάγεται στην β/θμια εκπαίδευση ο όρος Οικολογία, για την ακρίβεια «Ειδική Βιολογία» ή «Οικολογία» όπως επισημαίνει ο συγγραφέας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα απόσπασμα στο οποίο παρουσιάζονται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών της «βιωτικής κοινότητας» και επίσης η γνώση της βιολογικής μεθόδου με την οποία μπορεί να ελεγχθεί το μέγεθος των πληθυσμών που έχει ως εξής:
Ιδιαίτερη όμως μνεία αξίζει το κεφάλαιο της Εξέλιξης. “Οχι τόσο διότι υπάρχει αναλυτική, αναλυτικότατη για την εποχή περιγραφή της θεωρίας του Λαμάρκ και της θεωρίας του Δαρβίνου,
όσο γιατί υπάρχει μια έκδηλη αντιφατικότητα στην παρουσίασή του. Ενώ τα στοιχεία που παρέχονται είναι πλήρη και πειστικά, ο συγγραφέας αισθάνεται ταυτόχρονα την ανάγκη να τηρήσει αποστάσεις από την ιδέα της Εξέλιξης και τη «θεωρία του Δαρβίνου» αυτοϋπονομεύοντας, κατά κάποιο τρόπο, το κείμενό του. Έτσι ενώ παραθέτει όλες τις μαρτυρίες που συνηγορούν υπέρ της ιδέας της Εξέλιξης (Παλαιοντολογία, Συγκριτική Ανατομία, Εμβρυολογία, Συστηματική) και αποσπάσματα όπως το ακόλουθο:
ταυτόχρονα γράφει:
Τέλος στον επίλογο του βιβλίου, στον οποίο καταγράφονται τα συμπεράσματα αναφέρει
Τα αλφαβητάρια της Βιολογίας: Μέρος 2ον
Έχει καταχωριστεί στις κατηγορίες: ΤΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ από Θάνος Καψάλης στις 12 Φεβρουαρίου 2006
Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας στα ιστορικά εγχειρίδια Βιολογίας με τα «Στοιχεία Φυτολογίας και Ζωολογίας» του Παναγιώτη Τσιλήθρα που προοριζόταν για τη Β΄ Τάξη των Γυμνασίων και εξεδόθη από τον Ο.Ε.Σ.Β. το 1939.
Το εγχειρίδιο περιλαμβάνει δύο «βιβλία» (Βιβλίον 1ον: Το Βασίλειο των Φυτών και Βιβλίον 2ον: Το Βασίλειο των Ζώων) και έχει έκταση 224 σελίδων.
“Ενα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του βιβλίου-που σπανίως συναντιέται ακόμη και στις μέρες μας στα σχολικά βιβλία- είναι ότι περιλαμβάνει αναλυτικότατα αλφαβητικά ευρετήρια και για τους επιστημονικούς όρους του βιβλίου, αλλά και για τα είδη φυτών και ζώων στα οποία αναφέρεται…
Αυτή και μόνο η αρετή του είναι αρκετή για να το αντιμετωπίσει κανείς με συμπάθεια καθώς δείχνει ότι ο στόχος του συγγραφέα δεν ήταν η συγγραφή ενός βιβλίου που διαβάζεται σελίδα τη σελίδα ή αλλιώς παράδοση με την παράδοση, αλλά ενός διδακτικού εργαλείου, που διευκολύνει τον αναγνώστη του στην αναζήτηση σχολικές υποχρεώσεις του, είτε όχι.
Το πρώτο «βιβλίο» του εγχειριδίου αρχίζει με την παρουσίαση των Γενικών εννοιών στις οποίες περιλαμβάνεται η διάκριση των σωμάτων σε ένζωα (και επίσης έμβια ή ενόργανα) και σε άζωα (άβια-ανόργανα), η κυτταρική οργάνωση και η περιγραφή του κυττάρου, στην οποία ενώ το πρωτόπλασμα χαρακτηρίζεται ως «η σπουδαιοτέρα ύλη εις την φύσιν» γίνεται απλή μόνο αναφορά στην ύπαρξη του πυρήνα.
Το κύριο τμήμα του πρώτου βιβλίου που περιλαμβάνει περιγραφές αντιπροσωπευτικών φυτών κάθε συνομοταξίας, παρουσιάζει στη συνομοταξία των σπερματοφύτων, την φυτική οργάνωση και τον ρόλο διαφορετικών τμημάτων του φυτού. Οι περιγραφές αυτές συχνά διακόπτωνται από πειραματικές δραστηριότητες στις οποίες υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες εκτέλεσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην πρακτική χρησιμότητα κάθε τάξεως, οι εχθροί από τους οποίους κινδυνεύει και επίσης φυτοκομικές τεχνικές, ενώ παρέχονται πολλές από τις εναλλακτικές κοινές ονομασίες, χαρακτηριστικά που ίσως απηχούν τους προσανατολισμούς της τότε ελληνικής οικονομίας. Εξαιτίας της ίδιας σκοπιμότητας παρέχονται στο μαθητή πληροφορίες για τα αυτόχθονα φυτικά και ζωικά είδη, κάτι που
πράγματι έχει εκλείψει από τα σύγχρονα σχολικά βιβλία, μια έλλειψη που έχει συμπαρασύρει και τη γνώση της ελληνικής φύσης.
Στο δεύτερο βιβλίο με την παρουσίαση της γάτας ως εκπροσώπου της ομοτοξίας των θηλαστικών αναπτύσσονται οι βιολογικές διεργασίες της πέψης και της αναπαραγωγής.
Και στα ζώα όπως και στα φυτά καταγράφεται η πρακτική χρησιμότητα της εκτροφής τους, παρουσιάζονται οι εχθροί και τα παράσιτα από τα οποία απειλούνται
και τα οποία μπορούν να μεταδώσουν στον άνθρωπο, ενώ επίσης παρέχονται πληροφορίες για τις αυτόχθονες φυλές.
Το κείμενο κοσμείται από όμορφες εικόνες, των οποίων ο δημιουργός και η προέλευση, κατά την παράδοση των ελληνικών σχολικών βιβλίων, δεν αναφέρεται.
Τα αλφαβητάρια της Βιολογίας: Μέρος 3ον
Έχει καταχωριστεί στις κατηγορίες: ΤΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ από Θάνος Καψάλης στις 31 Ιουλίου 2006
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος για τα αλφαβητάρια της Βιολογίας, σειρά έχει η Φυτολογία του Π. Γαμβρεσέα που εκδόθηκε από τον Ο.Ε.Σ.Β το 1950. Δυστυχώς στο βιβλίο δεν γίνεται καμία αναφορά για την τάξη για την οποία προοριζόταν, όπως επίσης και για τον συγγραφέα.
Περιέργως όμως περιλαμβάνει κάτι σπάνιο και δυσεύρετο στα ελληνικά σχολικά βιβλία, το όνομα του ζωγράφου ο οποίος ανέλαβε την εικονογράφηση του βιβλίου, που ήταν ο Κ. Θετταλός*.
Το βιβλίο 247 σελίδων αποτελείται από δύο μέρη, που κατά περίεργο τρόπο, το πρώτο αρχίζει με το ειδικό μέρος (περιγραφή συνομοταξιών αγγειοσπέρμων και γυμνοσπέρμων) και το δεύτερο με το γενικό μέρος, που επιγράφεται ως «Γενική ανασκόπησις» και περιλαμβάνει την περιγραφή της δομής και των λειτουργιών των οργάνων του φυτού.
Στην εισαγωγή του ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάκριση μεταξύ των «οργανικών» από τα «ανόργανα όντα».
Όσο όμως η «αφέλεια» αυτής διάκρισης προκαλέσει το χαμόγελο του αναγνώστη, άλλο τόσο οι σελίδες που ακολουθούν θα τον μελαγχολήσουν:
Κι’αυτό διότι, στο τέλος κάθε ενότητας υπάρχουν πειράματα με αναλυτικές περιγραφές για την εκτέλεσή τους!
Ενώ ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι πανέμορφες εικόνες του βιβλίου. Είναι ακριβείς όσον αφορά την απεικόνιση των φυτικών μερών και ως προς την αισθητική τους, αυτόχθονη και όχι δάνεια, θυμίζει μάλιστα κάτι από τα λευκώματα της εποχής.
Το βιβλίο, όμως που έχουμε στη διάθεσή μας έχει και πρόσθετη αξία: Κάπου ο μικρός μαθητής ή μαθήτρια έχει προσθέσει με καλλιγραφικούς χαρακτήρες:
και αντιγράφοντας με ηλεκτρονικούς χαρακτήρες: «Ένα μικρό εμπόδιο λησμονιάς»
*Από μια μικρή και πρόχειρη έρευνα ο Κ. Θετταλός (1905-1992) ήταν ζωγράφος που είχε διδάξει το 1944 στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Τύρνας, τη σχολή που είχε ιδρύσει η κυβέρνηση του βουνού και διηύθυνε η Ρόζα Ιμβριώτη, από την οποία αποφοίτησαν δεκάδες δάσκαλοι.
http://www.biology4u.gr/?cat=81
Το πρώτο προσχέδιο του Κάρολου Δαρβίνου για ένα εξελικτικό δέντρο από το έργο του First Notebook on Transmutation of Species (1837).
κ
Παιδείας Εγκώμιον 
Πρόσφατα σχόλια