Επικίνδυνος ο υπερπροστατευτισμός των παιδιών

Salomon van Ruysdael, typical View of Deventer Seen from the North-West (1657); an example of the «tonal phase»

Του Νίκου Τσούλια

      Η ευθύνη της διαπαιδαγώγησης και του μεγαλώματος των παιδιών είναι μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες μιας κοινωνίας, αφού εδώ θεμελιώνονται τα βασικότερα στοιχεία της αναπαραγωγής της και της διαμόρφωσης του μέλλοντός της.

Παράλληλα η περίοδος της φροντίδας των μικρών παιδιών είναι συγκριτικά μεγαλύτερη σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο οποιουδήποτε άλλου βιολογικού είδους. Ο λόγος είναι προφανής. Το μεγάλωμα των παιδιών δεν αφορά μόνο τη διαμόρφωση της ικανότητάς τους για να μπορούν να επιβιώσουν αλλά – και το πιο σημαντικό – την πολιτισμική τους αρτίωση, την κοινωνική τους ένταξη και την επαγγελματική τους προοπτική. Έχει νόημα λοιπόν και αξία η συστηματική και συγκροτημένη «ενασχόληση» των γονέων με τα παιδιά τους.

Υπάρχει και ένας άλλος εξίσου σημαντικός λόγος. Οι γονείς ξέρουν πολύ καλά και αντιλαμβάνονται ότι ο κόσμος είναι γεμάτος δυσκολίες και αντιξοότητες. Είναι απόλυτη ανάγκη, ως εκ τούτου, να προστατεύουν και να «θωρακίζουν» τα παιδιά τους, για να μπορούν να ανταπεξέρχονται με έναν ικανοποιητικό τρόπο το προκλητικό και πολλαπλά σύνθετο σκηνικό της ζωής.

Ακριβώς σ’ αυτή την πρώτιστη αναγκαιότητα αναπτύσσεται και η στρέβλωσή της. Συγκεκριμένα, οι γονείς «επικαλούμενοι» την αγάπη τους για τα παιδιά τους αλλά και το άγχος που δημιουργείται από έναν κόσμο απαιτητικό γεμάτο με κινδύνους προσχωρούν σε ακραία εκδοχή της προστατευτικής τους αντίληψης και πρακτικής. Δημιουργούν ένα σκηνικό υπερπροστασίας το οποίο τελικά ακυρώνει εν τη γενέσει την ανάπτυξη της αυτονομίας και της υπευθυνότητας του παιδιού και τελικά υπονομεύει την ολοκλήρωση της ίδιας της προσωπικότητάς του. Τα παιδιά εθίζουν σε μια αντίληψη επίλυσης των όποιων προβλημάτων τους – ακόμα και των πιο μικρών – από κάποιους άλλους, τους γονείς τους. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι πολλά παιδιά θεωρούν το διάβασμα σα μια υποχρέωση προς τους γονείς τους και όχι προς τον εαυτό τους και, το πιο σημαντικό, δεν μπορούν να κατακτήσουν την αυταξία και τη χαρά της γνώσης και της μάθησης, γιατί αυτές επιτάσσονται ως μια εξωτερική συνθήκη που έχει επιβληθεί από το οικογενειακό περιβάλλον!

Ως προέκταση της υπερπροστασίας είναι και μια συνακόλουθη στάση των γονέων, να δικαιολογούν μια ενδεχόμενη κακή συμπεριφορά των παιδιών τους έναντι τρίτων  – αν και γνωρίζουν ότι η στάση των παιδιών τους δεν ήταν η ορθή. Στο σχολείο φαίνονται πολύ εύκολα οι όψεις μιας κακής διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Σε αρκετές δε περιπτώσεις οι εκπαιδευτικοί αισθανόμαστε ότι πολλές λανθασμένες συμπεριφορές και λειτουργίες των παιδιών οφείλονται στη στάση των γονέων. «Έχουμε φτάσει» στο σημείο ακόμα και η καθυστερημένη προσέλευση των παιδιών – παιδιών του λυκείου… – να δικαιολογείται από τους γονείς με αστείες δικαιολογίες του τύπου «δεν μπορεί να ξυπνήσει»! Είναι αυτές οι περιπτώσεις που ισχυριζόμαστε ότι οι γονείς χαλάνε τα παιδιά τους. Οι εν λόγω υπερπροστατευτικοί γονείς δεν σκέπτονται το εξής απλό ζήτημα. Αν ο σημερινός και πολύ περισσότερο ο αυριανός κόσμος είναι όλο και πιο δύσκολος και πιο απαιτητικός, με ποια κουλτούρα θα τον αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους, με την υποκουλτούρα της υπερπροστασίας ή θα είναι πάντα δίπλα τους;

Σε παλιότερους καιρούς που τα παιδιά ήταν ενταγμένα στις εργασίες του σπιτιού ωρίμαζαν πολύ νωρίτερα και διαχειρίζονταν τις υποθέσεις μόνα τους, χωρίς να έχουν καν την αίσθηση ότι κάποιος άλλος πρόκειται να τις αναλάβει. Μπορούσαν να διαμένουν μόνα τους ως γυμνασιόπαιδα, αφού πήγαιναν στο γυμνάσιο της πόλης φεύγοντας από την οικογένειά τους και διαχειρίζονταν τα προβλήματα της καθημερινότητας εντελώς μόνα τους. Ήταν εποχές που η παιδικότητα βαστούσε πολύ λίγο και η εφηβεία σχεδόν καθόλου, ενώ σήμερα η εφηβεία παρατείνεται ακόμα και μέχρι την ηλικία των τριάντα ετών! Βέβαια ως αιτιολογία χρησιμοποιείται το πρόσχημα των παρατεταμένων σπουδών, παραβλέποντας το γεγονός ότι οι σπουδές και η όλη πνευματική καλλιέργεια των νέων πρώτα απ’ όλα αποσκοπούν  στην προαγωγή μιας αυτόνομης προσωπικότητας και ενός ισχυρού χαρακτήρα των νέων, που θα μπορούν να σκέπτονται ορθολογικά και θα μπορούν να παίρνουν αποφάσεις μόνοι τους.

Οι νέοι βλαστοί θέλουν στηρίγματα για να «τραβήξουν την ανηφόρα», αλλά τα στηρίγματα πρέπει να βγουν κάποια στιγμή για να θρέψουν οι βλαστοί, να ψάχνουν τον ήλιο μόνοι τους και να είναι παραγωγικοί και δημιουργικοί. Είναι εντυπωσιακή η εξής αντίφαση. Σχεδόν όλοι οι γονείς σε ύστερη φάση παραπονούνται για την ανωριμότητα των παιδιών τους, αλλά δύσκολα αναζητούν τις αιτίες στη δική τους αντιπαιδαγωγική στάση και τη φορτώνουν είτε στα ίδια τα παιδιά είτε γενικά στην εποχή και στην κοινωνία!

Φυσικά κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι πρέπει να υπερφορτώνουμε τα παιδιά με ευθύνες είτε ότι πρέπει να αντιγράφουμε λειτουργίες άλλων εποχών. Αλλά απ’ αυτές τις εξωπραγματικές για την εποχή μας συνθήκες δεν μπορούμε να πηγαίνουμε στην «άλλη άκρη» βάζοντας τα παιδιά στη «γυάλα της οικογενειακής υπερπροστασίας»˙ απλά και μόνο γιατί η ζωή είναι πολύ σύνθετη και δύσκολη και απαιτεί από τα παιδιά ανάλογη προπαίδεια και προετοιμασία χωρίς να ξεχνάμε όμως ότι απαιτεί πρωτίστως καλλιέργεια ευθύνης και αυτονομίας. Αυτή είναι η κοινή παιδαγωγική πρόκληση οικογένειας και σχολείου!

      Η ευθύνη της διαπαιδαγώγησης και του μεγαλώματος των παιδιών είναι μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες μιας κοινωνίας, αφού εδώ θεμελιώνονται τα βασικότερα στοιχεία αναπαραγωγής κάθε κοινωνίας και διαμόρφωσης του μέλλοντός της.

Adriaen van Ostade, Peasants in an Interior (1661)