Η κοινωνική υπεραξία της αριστείας

The Artist in his Studio   -   Nikolaos Lytras  n/d, Greek 1883-1927

 

Toυ ΛΑΟΚΡΑΤΗ ΒΑΣΣΗ*

http://www.presspublica.gr

 

 

Δεν μπορώ να μη πω πως είναι μελαγχολικό το ότι χρειάζονται «Ημερίδες», σαν την αποψινή, για να λεχθούν (και τονιστούν) εν πολλοίς τα αυτονόητα για την «αριστεία», υπό την πρόκληση μάλιστα και της ύβρεως περί «ρετσινιάς» της, που συνιστά μια από τις πλέον απαξιωτικές κακοποιήσεις της.

Κι αυτό, που; Στην Ελλάδα του «αίεν αριστεύειν»!

Με τη βεβαιότητα πως οι εκλεκτοί εισηγητές θα υπερκαλύψουν όλες τις πτυχές της δημιουργικής συνηγορίας υπέρ της κουλτούρας της «αριστείας», θα περιοριστώ, κατ’ ανάγκην με περιληπτική υπαινικτικότητα, στη θεώρησή της, υπό όρους, ως κοινωνικής υπεραξίας και κοινωνικής επένδυσης. Που είναι καρπός της μεταξύ «κοινωνικού δαρβινισμού» και «κοινωνικού εξισωτισμού» λογικής της αριστοτελικής μεσότητας.  Όπου, ας μου επιτραπεί η σχηματικότητα, ο «κοινωνικός δαρβινισμός» είναι η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «δεξιά» κι ο «κοινωνικός εξισωτισμός» η ιδεολογική της παραμόρφωση απ’ τα «αριστερά».

Γιατί υπό όρους αυτή της η θεώρηση;

Γιατί, πέραν της φετιχοποίησής της αφενός, που τη διαπερνά η αριστοκρατική αντίληψη της προνομιακής «καστοποίησής» της στην ήπια και του «κοινωνικού δαρβινισμού» στην ακραία εκδοχή της, αλλά και της ενοχοποίησής της αφετέρου, που τη διαπερνά η προκρούστεια και ισοπεδωτική αντίληψη του «κοινωνικού εξισωτισμού», αυτό που εντέλει κάνει την «αριστεία» αγαθό, με την βαθύτερή του σημασία, είναι η αξιακή της βάση, η ορίζουσα και προσδιορίζουσα, προφανώς με το κατ’ αρετήν της, την κοινωνική της διάσταση και την κοινωνική της ανταποδοτικότητα ως προστιθέμενη θεμελιακή της ιδιότητα.

Που σημαίνει, σε απλά ελληνικά, πως η φύση δίνει τη δωρεά της (φυσική δωρεά: ευφυία ή ταλέντο!) κι η πολιτεία την καλλιεργεί κατ’ αρετήν στο έπακρο, όπως οφείλει, επενδύοντας θεσμικά σ’ αυτή τη δωρεά και επανεπενδύοντας για το καλό όλων τα οφέλη της.  Κι υπ’ αυτή την έννοια η, ας πούμε, φυσική υπεραξία της «αριστείας», της ευφυΐας ή του ταλέντου, γίνεται κοινωνική υπεραξία και αγαθό υψηλής κοινωνικής ανταποδοτικότητας.

Αυτό το «κατ’ αρετήν» όμως της καλλιέργειάς της είναι συνάρτηση της αξιακής δημοκρατικής βάσης και δημοκρατικής φιλοσοφίας της κοινωνίας, άρα και της παιδείας, όπως αυτή (η φιλοσοφία) θεμελιώθηκε στην αρχαία Ελλάδα, όπου και η μαγική συναίρεση ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης και αξιοκρατίας, αλλά και η κρισιμότατη συνύφανση γνώσης και αρετής, πράξης και αρετής. Για να μείνουμε πολύ ενδεικτικά σ’ αυτά και στη μη χρησιμοθηρική φιλοσοφία ζωής (με κέντρο τον άνθρωπο!), στην οποία και σηματοδοτικά αναπέμπουν.

Στον αντίποδα πάντοτε της «ερυσιχθόνιας» κυρίαρχης εκδοχής του σύγχρονου  δυτικού πολιτισμού και των πολλών συμπαρομαρτούντων του (εν οις και η ποσοτικοποίηση των πάντων, η γνωσιοκρατική χρηστικότητα, ο κυνικός τεχνοκρατικός πραγματισμός και η ανταγωνιστική ατομοκρατία, που, ειδικότερα, στις διαστάσεις αιχμής της επιχειρηματικής οικονομίας και στον εμπορευματοποιημένο αθλητισμό οδηγούν στην κατ’ επίφασιν αριστεία των «γκόλντεν μπόις» και της «ντόπας»!).

Κι η αξιακή βάση της δημοκρατικής φιλοσοφίας, όπου η δικαιοσύνη και η αξιοκρατία εναρμονίζουν ελευθερία και ισότητα, αποτρέποντας τις προ-ρηθείσες ακρότητες και εκτροπές, τον φετιχισμό δηλαδή και τον «κοινωνικό δαρβινισμό» απ’ τη μια, την ενοχοποίηση και τον «κοινωνικό εξισωτισμό» απ’ την άλλη, είναι αυτή που αποθεώνει την αριστεία. Με δεδομένο πως, στο κοινωνικό πλαίσιο που το διαπερνά και διαποτίζει η βαθύτερη λογική τής ανοιχτής προς τα πάνω κλίμακας της προόδου, ο καθένας ωθείται να αριστεύει σε κλίμα ευγενούς άμιλλας κατά τις δυνατότητές του.

Με τους αρίστους, αυτονοήτως, στην κορυφή της κλίμακας, τιμή και καμάρι όλης της κοινωνίας, να επιβραβεύονται για την κατ’ αρετήν κορύφωση της κοινωνικά πάντοτε ανταποδοτικής αξιοσύνης τους. Καθώς κατά τον Περικλέους επιτάφιο: «Άθλα γαρ οι αρετής κείται μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσι» (Διότι, όπου μέγιστα ορίζονται βραβεία αρετής, εκεί και άριστοι πολίται οικούν την πόλιν, Ελ. Βεν/λος).

 

*Εκπαιδευτικός, συγγραφέας

Ομιλία του σε ημερίδα με τίτλο «Αριστεία στην Παιδεία και πρόοδος»

http://www.presspublica.gr/%CE%B7-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%85%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82/

 

Houghton Cranford Smith (1887 – 1983) Provincetown, c. 1912