Έχει ευθύνες ο λαός;

A VILLAGE IN THE ITALIAN ALPS, Ulrich Gleiter

Του Νίκου Τσούλια

      Ο λαός αποτελεί την πεμπτουσία της Δημοκρατίας. Είναι ο απόλυτος κριτής στις μεγάλες επιλογές της πολιτικής και ο βασικός διαμορφωτής της όλης πορείας της ιστορίας ενός λαού και ενός έθνους. Με βάση όλο αυτό το «βαρύ στερέωμα», μπορούν να τεθούν τα ερωτήματα; Έχει ευθύνες ο λαός στις επιλογές του; Κάνει ο λαός λάθη;

      Θεωρώ ότι κάθε ερώτημα που γεννάει η σκέψη του ανθρώπου αξίζει τη σχετική διερεύνηση και δεν υπάρχει κανένα ιερό άβατο και κανένα απόλυτο δόγμα για την ελευθερία του πνεύματός του. Και μάλιστα πιστεύω ότι όχι απλά και μόνο μπορούν να τεθούν τα εν λόγω ερωτήματα, αλλά εξ αρχής δηλώνω ότι η άποψή μου είναι θετική και στις απαντήσεις τους. Φρονώ δηλαδή ότι ο λαός κάνει λάθη και έχει ευθύνες για τις επιλογές του και θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω μια σχετική επιχειρηματολογία.

      Κάθε άνθρωπος νιώθει μια ψυχολογική ασφάλεια όταν οι απόψεις του είναι ισχυρά πλειοψηφικές, όταν είναι επικρατούσες και γενικευμένες. Θεωρεί ότι αυτές οι θεωρήσεις του είναι σωστές ή και δίκαιες – ανάλογα με το περιεχόμενό τους – εκ του γεγονότος και μόνο της επικράτησής τους και της ισχυρής κοινωνικής αναφοράς τους. Φυσικά αναφερόμαστε για εκείνα τα θέματα -κυρίως τα πολιτικά και τα κοινωνικά – τα οποία επιδέχονται μια προσέγγιση εκ μέρους του παράγοντα του λαού. Γιατί προφανώς δεν θα μπορούσαμε ποτέ να αποφασίζουμε για την ορθότητα μιας φιλοσοφικής ή πολύ περισσότερο μιας επιστημονικής θεωρίας με βάση μια ψηφοφορία ή ένα δημοψήφισμα κλπ.

      Επιπλέον στην ιστορία των διαφόρων λαών έχουμε άπειρα παραδείγματα ισχυρών λαϊκών δοξασιών με τη μορφή προκαταλήψεων, οι οποίες γίνονται σκόνη στο απλό διάβα του χρόνου και σε ύστερη φάση προκαλούν και το δέος των ανθρώπων για το πόσο εύκολα είχαν επικρατήσει αυτοί οι ανορθολογισμοί. Αλλά τότε έχουμε ξεχάσει την ευθύνη του λαού… Υπάρχει και ένα καταφύγιο – θα το χαρακτήριζα πεδίο ανευθυνότητας – για μια μαζική άποψη του λαού. Ο καθένας μας μπορεί να κρυφτεί πίσω από τον πληθικό αριθμό μιας θεώρησης είτε γιατί δεν έχει καλή γνώση του θέματος είτε γιατί δεν αισθάνεται το βάρος της ευθύνης. Θα χρησιμοποιήσω ένα πρόσφατο ιστορικό παράδειγμα.

      Στη Συμφωνία για τα προαπαιτούμενα του 3^ου Μνημονίου την 13^η Ιουλίου 2015 ο λαός με βάση όλα τα δεδομένα ήταν απόλυτα αντίθετος. Ωστόσο, ο πρωθυπουργός – αν και δεν πίστευε στην εν λόγω Συμφωνία – πήρε απόφαση για να την υπογράψει και την υπερασπίστηκε με απολυτότητα ότι ήταν η πιο ενδεδειγμένη λύση για τη χώρα μας. Ποια από τις δύο πλευρές έχει τελικά δίκιο; Θεωρώ με τη μέγιστη δυνατή βεβαιότητα – που μπορεί να έχει μια προσωπική άποψη – ότι η σωστή επιλογή είναι εκείνη του πρωθυπουργού. Ο λαός έκανε λάθος!

      Το πιο φοβερό στοιχείο σ’ αυτή τη διχογνωμία είναι ότι αν συζητήσεις με τον κάθε πολίτη διεξοδικά και τον ρωτήσεις αν τελικά ήταν η δική του θέση η θέση της Ελλάδας, τότε θα διαπιστώναμε μια αντιστροφή της πλειοψηφικής εικόνας. Υπάρχει μια εξήγηση του φαινομένου. Ο πολίτης αρέσκεται να εκφράζει μια θεωρητική αγωνιστικότητα εκ του ασφαλούς, η οποία θα του χρειάζεται τόσο στο φαντασιακό προσωπικό επίπεδο ότι δεν είναι υποχωρητικός όσο και στις συζητήσεις του με τους άλλους πολίτες δρέποντας καρπούς μιας δήθεν σκληρής γραμμής, εθνικής ή ταξικής ανάλογα με την ιδεολογία του.

      Γιατί ο πρωθυπουργός πήρε αυτή την απόφαση; Αγνόησε τη θέληση του λαού; Όχι, ο πρωθυπουργός πήρε αυτή την απόφαση με πανίσχυρα κριτήρια. α) Είχε την καλύτερη γνώση των όλων δεδομένων σε σχέση με οποιοδήποτε άλλον Έλληνα. β) Είχε ταυτόχρονα και την ιστορική ευθύνη. γ) Είχε και τη φωνή της συνείδησής του για το τι είναι σωστό. Και αυτά τα στοιχεία συνέκλιναν αταλάντευτα προς την κατεύθυνση της τελικής απόφασής του. Αν δεν υπέγραφε τη Συμφωνία και γυρίζαμε στο «μαύρο σκηνικό της δραχμής», αυτός θα έπαιρνε όλο το ανάθεμα ακόμα – ίσως και πιο πολύ – και από τους περισσότερους που υποστήριζαν την επιστροφή στη δραχμή. Γι’ αυτό και ο λαός όχι μόνο δεν “μαυρίζει” το πρόσωπο του πρωθυπουργού αλλά το διατηρεί σε περίοπτη θέση!

      Ο λαός δεν είναι μάζα, όπου τα πρόσωπα και οι απόψεις ρευστοποιούνται και μαζοποιούνται αλλά από την άλλη πλευρά δεν κάνει διακριτές τις προσωπικότητες και τις ιδιαιτερότητες ούτε και αναδεικνύει τις ατομικές ευθύνες, γιατί ο πολίτης είναι κρυμμένος στη σκιά του γενικού και απροσδιόριστου. Επίσης, ο λαός δεν είναι το άθροισμα των πολιτών, δεν είναι μια ενιαία και αδιαφοροποίητη συλλογικότητα. Έχει πολλαπλούς επιμερισμούς και συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες απόψεις για τη ζωή και την κοινωνική και την πολιτική συγκρότηση. Αποτελείται από κοινωνικές τάξεις και από υποστρώματά τους, από επαγγελματικές ομάδες, από συναρθρώσεις συμφερόντων και ιδεολογιών κλπ κλπ.

      Πολύ σωστά λέμε ότι δεν μπορεί να υπάρχει συλλογική ενοχή γι’ έναν λαό. Και το είπαμε για το Γερμανικό λαό και για τη σχέση του με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεχνάμε όμως και την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, ότι τελικά ισχυριζόμαστε ότι δεν υπάρχει ούτε και συλλογική ευθύνη. Δηλαδή ενώ υπάρχει ευθύνη στο λαό, τελικά δεν την αποδεχόμαστε. Και το λέω για το λαό μας, γιατί θέλει σφόδρα το ευρώ, αλλά δεν θέλει τη Συμφωνία που μας κρατάει στο ευρώ… Και έτσι βιώνουμε μια αντίφαση με κυρίαρχο το σκηνικό της δημαγωγίας και από την πλευρά της κυβέρνησης και από την πλευρά του λαού! Και αυτή η αντίφαση προδικάζει αρνητικές εξελίξεις για το μέλλον του τόπου μας…

Φώτης Κόντογλου