Βιβλία για τον Φρόιντ

Ελευθεροτυπία, Σάββατο 3 Μαΐου 2014

Ζίγκμουντ Φρόιντ

Στον αστερισμό του ταύρου

Γράφει η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΘΩΜΑ ψυχοθεραπεύτρια ΜΑ

Τι θα μπορούσαμε να πούμε άλλο για τον πατέρα της ψυχανάλυσης; Ο μικρός Ζίγκμουντ Φρόιντ (Sigmund Freud) γεννήθηκε από εβραίους γονείς και μεγάλωσε με επτά αδέρφια στη Βιέννη. Πηγές αναφέρουν ότι ως παιδί φανταζόταν τον εαυτό του μεγάλο στρατηγό ή αρχηγό κράτους, αλλά τελικά τον κέρδισαν οι επιστήμες. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και διορίστηκε εισηγητής στο τμήμα Νευροπαθολογίας.

Σε μια εποχή όπου συμπτώματα ασθενών, όπως η σωματική δυσφορία ή ψυχική αναστάτωση, δεν έβρισκαν αιτία και εξήγηση, ο Φρόιντ αντιμετώπισε τις νευρώσεις ως πραγματικές παθήσεις και συμπλήρωσε αυτό το κενό τις Ιατρικής. Από το 1886 άρχισε να βλέπει κυρίως νευρωτικούς ασθενείς στο ιδιωτικό του ιατρείο. Επειτα από χρόνια μελέτες πάνω στην υστερία και τους ψυχικούς μηχανισμούς των υστερικών φαινομένων, οδηγήθηκε στη μέθοδο της ψυχανάλυσης ως θεραπευτικής.

Μέσω αυτής, συλλέγοντας πληροφορίες για την εσωτερική συναισθηματική ζωή των ασθενών του, διερεύνησε το ρόλο των σεξουαλικών παραγόντων στις νευρώσεις. Το έργο του πλούσιο, προσέγγισε κυρίως το υποσυνείδητο, τη σεξουαλικότητα, τα όνειρα, και εισήγαγε έννοιες όπως οιδιπόδειο σύμπλεγμα, λίμπιντο, εκείνο-εγώ-υπερεγώ, απώθηση κ.ά.

Ενα από τα σημαντικότερα έργα του, «Οι τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας», που έχει θέμα την παιδική σεξουαλικότητα, τους μετασχηματισμούς στην εφηβεία και τις σεξουαλικές παρεκκλίσεις, αποτελεί το υπόβαθρο της θεωρίας του για τις νευρώσεις και διαλευκάνει την έννοια της λίμπιντο, την πηγή της συναισθηματικής ενέργειας που βρίσκεται στη βάση των συνειδητών και ασυνείδητων ορμών και συμπεριφορών.

Ο Φρόιντ θεωρεί τη μεν ματαίωση αυτής της ορμής λίμπιντο ως την πηγή άγχους, αναφέρει ωστόσο ότι η πιο πρωτόγονη μορφή άγχους οφείλεται στην εμπειρία του τοκετού. Συσχετίζει το δυσάρεστο συνδυασμό συναισθημάτων, που προκαλείται από τον περιορισμό στην αναπνοή, που βιώνει ο κάθε άνθρωπος στην πράξη της γέννησης, με τις επιπτώσεις που προκαλεί ένας θανάσιμος κίνδυνος, με αποτέλεσμα να αναπαράγει αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα κάθε φορά που βιώνει άγχος.

Επιπλέον ανακάλυψε το «δρόμο» πρόσβασης στο ασυνείδητο με την «Ερμηνεία των ονείρων». Η θεωρία των ονείρων αποτελείται από πέντε βασικούς μηχανισμούς: τη συμπύκνωση, τη μετάθεση, την εκδραμάτιση, τη συμβολοποίηση και τη δευτερογενή επεξεργασία. Ο Φρόιντ εισάγει το σεξουαλικό συμβολισμό των ονείρων και υποστηρίζει οι εικόνες του ονείρου «εκδραματίζουν» μια λανθάνουσα κατάσταση ώστε να μην απωθηθεί. Μετά την εγκαθίδρυση της ψυχαναλυτικής μεθόδου ξεκίνησε και η αμφισβήτηση από άλλους ερευνητές, αποκτώντας εκτός από οπαδούς και πολέμιους. Ανεξάρτητα όμως από τις επιστημονικές διαφορές, πολλοί μεταγενέστερο]ί του προκλήθηκαν από το έργο του και ανέπτυξαν νέες θεωρίες. Από τις αρχές του 20ού αιώνα που ήρθε η αναγνώρισή του ώς σήμερα πολλοί έχουν ασχοληθεί με τις φροϊδικές θεωρίες και το πρόσωπο Φρόιντ.

Ο Ντέιβιντ Στάφορντ-Κλαρκ, κλινικός ψυχίατρος, στο βιβλίο του «Τι είπε στ’ αλήθεια ο Φρόιντ» παρουσιάζει ολοκληρωμένη άποψη για την προσωπικότητα, την κληρονομιά και τη θέση του αμφιλεγόμενου διανοητή.

Ο ψυχαναλυτής Jean-Michel Quinodoz, στο βιβλίο «Πώς να διαβάσω το Φρόιντ», προσφέρει έναν οδηγό ανάγνωσης του φροϊδικού έργου, παρουσιάζοντας τα κύρια φροϊδικά κείμενα και κατόπιν αναλύοντας τις προεκτάσεις των ανακαλύψεών του από τους μεταφροϊδικούς ψυχαναλυτές.

Τέλος, στο βιβλίο «Επανάσταση του νου: Η δημιουργία της ψυχανάλυσης», του ψυχιάτρου George Makari, αναλύεται η ιστορία της ανάπτυξης αυτού του πνευματικού εγχειρήματος, ο τρόπος με τον οποίο δημιουργήθηκε η ψυχανάλυση.

Η ψευδαίσθηση των ψεμάτων μας

«Πώς πιστεύουμε τα ίδια μας τα ψέματα». Πολλές φορές για να αποφύγουμε τη δυσκολία που μας προκαλεί η αλήθεια της πραγματικότητας, και προκειμένου να την αντέξουμε, προσάπτουμε μια άλλη οπτική σε αυτήν την πραγματικότητα πιο εύκολη και πιο ευχάριστη, πιστεύοντας στα ίδια μας τα ψέματα.

Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις, προσαρμόζουμε τις αξίες μας για να δικαιολογήσουμε αυτό που θέλουμε κάνουμε, ακόμα και αν είναι κάτι ανήθικο. Ουσιαστικά προβάλλουμε δικαιολογίες προσπαθώντας να απενοχοποιήσουμε τις πράξεις μας.

Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «γνωστική ασυμφωνία» και συμβαίνει όταν υπάρχουν αμφισβητούμενες απόψεις και οι άνθρωποι ερμηνεύουν την ίδια πληροφορία με εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Πείθουν τον εαυτό τους ότι η πραγματικότητα έχει ένα άλλο πρόσωπο και υποστηρίζουν ασυνείδητα τη θεωρία που τους «βολεύει».

Μέσα από αυτήν τη διαδικασία συντελείται η ανήθικη συμπεριφορά σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο ακόμα και από ανθρώπους που θεωρούν τον εαυτό τους έντιμο. Δεν πρόκειται όμως για εξαπάτηση των άλλων, αλλά για εξαπάτηση του εαυτού μας.

Αυτή η αυτοεξαπάτηση εμφανίζεται με πολλές και διαφορετικές μορφές στη ζωή μας. Αρκετές φορές τονίζουμε τις επιτυχίες μας ακόμα κι αν δεν είναι αποτέλεσμα μόνο προσωπικής μας προσπάθειας, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας καταλογίζουμε ευθύνες σε εξωτερικούς παράγοντες.

Ενα άλλο παράδειγμα, για να μην αποδεχθούμε την προσωπική αδυναμία μας και για να συμβιβαστούμε με τη δυσκολία να μας δεχθούν σε μια μέτρια δουλειά, προσάπτουμε αξία στη δουλειά αυτή λέγοντας ψέματα στον εαυτό μας ότι είναι πολύ σημαντική. Επίσης όταν λειτουργούμε εις βάρος ενός συνάδελφου στο χώρο εργασία μας, π.χ. τον υπονομεύουμε με αρνητικά σχόλι,α χρησιμοποιούμε τη δικαιολογία ότι μας αξίζει κάτι καλύτερο και είμαστε αδικημένοι.

DAN ARIELY Μια έντιμη ματιά στην ανεντιμότητα Πώς λέμε ψέματα σε όλους και κυρίως στον εαυτό μας ΜΤΦΡ.: ΘΕΟΔΩΡΑ ΠΑΣΑΧΙΔΟΥ Εκδόσεις Αιώρα Σελ. 272 Τιμή: 16,80 ευρώΕν κατακλείδι, χρειάζεται να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας κάθε στιγμή, ώστε να συνειδητοποιούμε τις πράξεις μας για να αποφύγουμε την αυτοεξαπάτηση και να πλησιάζουμε την αυτογνωσία.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΘΩΜΑ

«Ενοχοποιημένη» συνουσία

Γράφει η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΘΩΜΑ ψυχοθεραπεύτρια ΜΑ cpapathoma@gmail.com

Ησυνουσία είναι μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή του ανθρώπου και απασχολεί για χρόνια επιστήμονες και μη. Στις μέρες μας, δε, έχουν διευρυνθεί τα ευεργετικά οφέλη της σεξουαλικής πράξης σε ψυχοσωματικό επίπεδο στη ζωή του ενήλικου, όπως η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, η μείωση του άγχους, η βελτίωση του ύπνου και του ανοσοποιητικού συστήματος, αλλά και αντίθετα οι επιπτώσεις της έλλειψης αυτής, όπως αυξημένο στρες, εξάρσεις θυμού, νευρώσεις και άλλα.

Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται το σεξ κάθε λαός διαφέρει ανά τον κόσμο και η ελληνική κοινωνία δεν το αντιμετωπίζει με την πλέον ανοικτόμυαλη ματιά. Το μεγαλύτερο βάρος των αγκυλώσεων (κοινωνικών, οικογενειακών) το υφίσταται η γυναίκα. Πολλά νέα κορίτσια μεγαλώνουν με τη νοοτροπία ότι η ερωτική πράξη είναι κάτι «αμαρτωλό», κάτι απαγορευμένο και ότι μέσα σε αυτήν θα «χρησιμοποιηθούν» και θα «πληγωθούν» από το άλλο φύλο, αφού το αρσενικό θα «πάρει αυτό που θέλει» και θα παρατήσει το θηλυκό.

Αυτή η λανθασμένη αντίληψη έχει αποτέλεσμα η γυναίκα στο αρχικό στάδιο της ερωτικής ζωής να νιώθει ενοχές, να καταπιέζει τη σεξουαλικότητά της και να υποβαθμίζει τη σημασία της δικής της ευχαρίστησης και του δικού της δικαιώματος στην απόλαυση. Με άμεση συνέπεια να εμποδίζει τη σύναψη μιας εν δυνάμει συναισθηματικής σχέσης.

Δεν είναι όμως μόνο θέμα οικογενειακής επιρροής ή ταμπού. Το συναίσθημα της ενοχής εμφανίζεται ως ανασταλτικός παράγοντας της ερωτικής ζωής σε ανθρώπους ανεξαρτήτως φύλου, λόγω των θρησκευμάτων που παρουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό τη σεξουαλική ικανοποίηση ως κάτι ανέντιμο, ταυτίζοντάς την με την «αμαρτία».

Από την άλλη πλευρά, ο θεμελιωτής της ψυχανάλυσης Ζ. Φρόιντ, ο οποίος αναδεικνύει τη σημασία των σεξουαλικών παραγόντων στις ψυχικές διαταραχές, έδωσε πρώτος τον ενδόμυχο λόγο για την ενοχή και τη δυσκολία πολλών ανθρώπων να έχουν σεξουαλική επαφή με τους μακροχρόνιους συντρόφους τους. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι «η σεξουαλική μας ζωή καταστρέφεται σταδιακά από δύο αναπόφευκτα γεγονότα που συνδέονται με την ανατροφή μας: πρώτον, στην παιδική μας ηλικία μαθαίνουμε για τον έρωτα από ανθρώπους με τους οποίους απαγορεύεται αυστηρά η σεξουαλική επαφή, και, δεύτερον, ως ενήλικοι τείνουμε να επιλέγουμε ερωτικούς συντρόφους που με ασυνείδητους τρόπους προσομοιάζουν με εκείνους που αγαπούσαμε βαθύτερα όταν ήμασταν παιδιά».

Σύμφωνα με τον Φρόιντ, ο συνδυασμός αυτών των επιρροών προκαλεί σε κάποιους την αδυναμία να εκφράσουν ενστικτωδώς τις σεξουαλικές τους επιθυμίες όταν αγαπάνε βαθύτερα κάποιον εκτός τις οικογένειάς τους, επειδή όσο πιο βαθιά αγαπάνε τόσο πιο έντονα θυμούνται την αρχική οικειότητα των οικογενειακών δεσμών, συνεπώς δεν ποθούν.

ALAIN DE ΒΟΤΤΟΝ Πώς να σκεφτόμαστε περισσότερο το σεξ

ΜΤΦΡ.: ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ Σειρά: The School of Life Εκδόσεις Πατάκη Σελ. 192 Τιμή: 10,70 ευρώ

Εν κατακλείδι, προσωπικοί φόβοι, ταμπού και προκαταλήψεις που έχουν επιβληθεί από την κοινωνία και ενοχές που έχουν υιοθετηθεί από το οικογενειακό περιβάλλον συμβάλλουν στην καταπιεσμένη σεξουαλικότητα και οδηγούν στη μη ικανοποιητική ερωτική ζωή του ενήλικου.

Πλασμένοι για την αγάπη

Σίγουρα δεν υπάρχουν επιστημονικές θεωρίες για την αγάπη, υπάρχουν όμως προσεγγίσεις από τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, τη λογοτεχνία και την επιστήμη που προσφέρουν γνώση και μας βοηθούν να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα το μυστήριο της συναισθηματικής ζωής.

Οταν γεννιόμαστε, προσκολλιόμαστε στους γονείς μας χωρίς να μπορούμε να κρίνουμε αν είναι καλοί ή κακοί. Λατρεύουμε τη μητέρα που είναι εκεί για εμάς, όπως και να είναι. Αργότερα, στην ενήλικη ζωή μας, έρχεται η προσκόλληση σε άτομα που μας είναι οικεία σύμφωνα με τα πρότυπα που έχουμε μεγαλώσει. Νιώθουμε την ανεξήγητη έλξη και το αίσθημα του ανήκειν, ανεξάρτητα με τα αντικειμενικά κριτήρια. Το αίσθημα της αγάπης αναπτύσσεται χωρίς την κριτική σκέψη.

Η σύγχρονη κοινωνία όμως μας εμποδίζει από το να συνειδητοποιήσουμε την αξία της αγάπης και της κατανόησης των συναισθηματικών νόμων για να βιώσουμε και να διαχειριστούμε την αγάπη, αλλά και τις συνέπειες της έλλειψής της.

Η φροντίδα των διαπροσωπικών σχέσεων μέσα στο γρήγορο ρυθμό της καθημερινότητας έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι να συγκρούονται εκδηλώνοντας τη συναισθηματική ένταση και αναδύοντας αρνητικά συναισθήματα, κυρίως θυμό.

Κατά συνέπεια σταδιακά απομακρύνονται ψυχικά και «θάβουν» τα όμορφα συναισθήματα που νιώθουν ο ένας για τον άλλον, όπως και αυτό της αγάπης. Ομως οι σχέσεις αγάπης που συνάπτουμε είναι η κινητήριος δύναμη για ζωή, δημιουργικότητα, έμπνευση. Η συναισθηματική τροφή είναι ζωτικής σημασίας και χρειάζεται χρόνο, υπομονή και κατανόηση να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες του άλλου, ώστε να λειτουργήσει αυτή η πηγή ζωής και για τους δύο.

Η σχέση αγάπης, πέρα από την ενέργεια που τροφοδοτεί, λειτουργεί ως ένα ασφαλές πεδίο για να θεραπευτούν οι πληγές του παρελθόντος. Οι αφορμές που δίνονται μέσα στην ανάπτυξη της σχέσης επιτρέπουν την εκτόνωση της γκάμας των συναισθημάτων, όπως του θυμού που προκλήθηκε από προδοσία, του φόβου από απόρριψη, της θλίψης από απογοήτευση. Οταν επενδύουμε την ενέργειά μας στο πεδίο της βαθύτερη αγάπης, τα συναισθήματα αυτά απορροφώνται και ο πόνος των τραυμάτων των δύο συντρόφων μειώνεται. Με αυτόν τον τρόπο η επένδυση αυτή αποδεικνύεται προσοδοφόρα και για τα δύο μέρη.

ΛΟΥΣΙΑΝ ΦΡΟΪΝΤ THOMAS LEWIS, FARI ΑΜΙΝΙ, RICHARD LANNON Μια γενική θεωρία της αγάπης

ΜΤΦΡ.: ΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ Εκδόσεις Νεφέλη Σελ. 360 Τιμή: 22,50