Οι βιβλιοφάγοι στην Ελλάδα δεν ξεπέρασαν ποτέ το 8%

The Novel Reader by Van Gogh

 

Της ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 24 Απριλίου 2014

Σύμφωνα με έρευνα της τελευταίας εικοσαετίας

Τι εικόνα σχημάτισαν για τη χώρα μας όσοι συμμετείχαν στην πρώτη ευρωπαϊκή συνάντηση για το βιβλίο που πραγματοποιήθηκε αρχές του μήνα του Παρίσι, παράλληλα με το διεθνές συνέδριο «Το Μέλλον του Πολιτισμού, Μέλλον της Ευρώπης» στο Μέγαρο Σαγιό; Η απάντηση κρύβεται στην εισήγηση της επικεφαλής των εκδόσεων της «Εστίας», Εύας Καραϊτίδη, μοναδικής προσκεκλημένης του γαλλικού CNL στη συνάντηση από ελληνικής πλευράς, η οποία επιχείρησε να συνοψίσει την κατάσταση στο χώρο του βιβλίου όπως διαμορφώθηκε μεταπολεμικά, μ’ όσα κατακτήθηκαν, μ’ όσα πήγαν στράφι και μ’ όσα ουδέποτε υλοποιήθηκαν.

Εύα Καραϊτίδη

Τα επίσημα στοιχεία γύρω από τα επαγγέλματα που σχετίζονται με το βιβλίο στην Ελλάδα είναι περιορισμένα, επισήμανε ευθύς εξαρχής η Ε. Καραϊτίδη, ενώ και η σχετική επιστημονική έρευνα βρίσκεται στα σπάργανα. Πολύτιμες πηγές για την ίδια στάθηκαν η διδακτορική διατριβή της Αικατερίνης Λάμπρου «Το βιβλιοπωλείο στην Ελλάδα 1974-2009» (Πάντειο, 2012), τα δεδομένα του πάλαι ποτέ Εθνικού Κέντρου Βιβλίου καθώς και οι πληροφορίες που άντλησε από πολλούς συναδέλφους της. Προτού δε εστιάσει στο σημερινό τοπίο, φρόντισε να δώσει το στίγμα της περιόδου μεταξύ 1947 και 1974 όπου «συχνά, το πολιτικό κλίμα λειτουργούσε ανασταλτικά για την ελευθερία της έκφρασης». Η εκδοτική δραστηριότητα ήταν, όπως και τώρα, συγκεντρωμένη στην πρωτεύουσα αλλά τα αθηναϊκά βιβλιοπωλεία και οι εκδοτικοί οίκοι μετρώνταν ακόμη στα δάχτυλα του χεριού.

Η έκρηξη αρχίζει λίγο πριν πέσει η χούντα, το ’70, και μέσα στην επόμενη εικοσαετία η ετήσια βιβλιοπαραγωγή αυξάνεται κατά 30% πλησιάζοντας τους 3.000 τίτλους, ενώ κι οι εκδότες που εμφανίζονται ενεργοί πλησιάζουν πια τους 400. Ωστόσο, όπως τόνισε η κ. Καραϊτίδη, η παραπάνω έκρηξη «δεν συνοδεύτηκε από αύξηση και του αριθμού των αναγνωστών». Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΠΟ που επικαλέστηκε στην ομιλία της, το 1993 η πλειοψηφία των Ελλήνων δήλωνε πως δεν διαβάζει καθόλου (61%) κι εκείνοι που διάβαζαν πάνω από δέκα βιβλία το χρόνο δεν ξεπερνούσαν το 8%. Ε, λοιπόν, ακόμα κι επί φούσκας, αυτός ο στενός πυρήνας των συστηματικών αναγνωστών δεν διευρύνθηκε.

Ο νόμος για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, η ίδρυση του ΕΚΕΒΙ και η υιοθέτηση της ενιαίας τιμής υπήρξαν κορυφαία γεγονότα για τον χώρο του βιβλίου κατά τη δεκαετία του ’90, αλλά μια σειρά από αγκάθια έμειναν ανέγγιχτα. Οπως θύμισε η κ. Καραϊτίδη, την ίδια περίοδο η Εθνική Βιβλιοθήκη αδυνατεί να σταθεί στο ύψος του ρόλου της, η λογική του ενός και μόνο σχολικού εγχειριδίου κρατάει γερά, η φορολογική πολιτική απέναντι στους εκδότες και τους βιβλιοπώλες παραμένει προβληματική, οι μαζικές αγορές βιβλίων από το κράτος γίνονται συχνά υπό αδιαφανείς διαδικασίες, η αδιαφορία για τις δημόσιες και τις σχολικές βιβλιοθήκες είναι εμφανής, και οι επιχορηγήσεις για τη μετάφραση ελληνικών έργων σε ξένες γλώσσες δίνονται με μάλλον ανορθολογικά κριτήρια. Παρ’ όλα αυτά, μπαίνουν τα θεμέλια της Biblionet, παρατηρείται άνοιγμα στις ξένες βιβλιαγορές, το περιεχόμενο και η εμφάνιση των εγχώριων εκδόσεων αναβαθμίζονται, οι μεταφράσεις ξένων έργων αυξάνονται, η πειρατεία περιορίζεται αισθητά, ένα αεράκι αισιοδοξίας πλανάται στην ατμόσφαιρα.

Ορελί Φιλιπετί

Τότε ξεκινά κι η δεύτερη μεγάλη εκδοτική έκρηξη που φτάνει στο ζενίθ το 2007, ξεπερνώντας το φράγμα των 10.000 νέων τίτλων, τότε αρχίζει κι η επέκταση των μεγάλων αλυσίδων που μεσούσης της κρίσης αποδείχτηκαν γίγαντες με πήλινα πόδια. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΕΒΙ, το 2007 λειτουργούσαν 2.000 χαρτοβιβλιοπωλεία, ενώ συνολικά τα σημεία πώλησης πανελλαδικά έφταναν τα 3.500. Τώρα, ακόμη κι ο μεγαλύτερος ελληνικός οίκος δεν μπορεί να τοποθετήσει την παραγωγή του σε περισσότερα από 700 βιβλιοπωλεία, τα 400 από τα οποία αδυνατούν ν’ ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Μεταξύ 2008 και 2010 ο τζίρος των πωλήσεων υπολογίζεται ότι μειώθηκε κατά 30%, ενώ μόνο στο Public, κατά την τελευταία πενταετία, η ζήτηση βιβλίων συρρικνώθηκε κατά 60%. Αν μάλιστα εμπιστευτούμε, όπως η Εύα Καραϊτίδη, την εκτίμηση του ιδιοκτήτη της «Πολιτείας», τα αμιγή μικρομεσαία βιβλιοπωλεία στη σημερινή Ελλάδα δεν ξεπερνούν τα 100.

Ολοκληρώνοντας την ομιλία της, η εκδότρια της «Εστίας» στάθηκε τόσο στο καλό νέο της δωρεάς του Ιδρύματος «Νιάρχος» για τα νέα κτήρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Λυρικής όσο και στο κακό νέο της κατάργησης του ΕΚΕΒΙ, μεταφέροντας παράλληλα στους συνέδρους το τεταμένο κλίμα που επικρατούσε στην Αθήνα υπό την απειλή της κατάργησης και του νόμου της ενιαίας τιμής. Αλίμονο. Ετσι και κληθεί η ίδια σε ανάλογο συνέδριο στο μέλλον, το πιθανότερο είναι ότι θα εστιάσει στις συνέπειες της μεσοβέζικης λύσης που δόθηκε τελικά από την κυβέρνηση.

 

William Rothenstein