Γεωστρατηγικές ανακατατάξεις και ιστορική εξέλιξη (α΄μέρος)

 

Του Νίκου Τσούλια

      Η ρευστότητα στη διεθνή πολιτική σκηνή παραμένει ισχυρή εδώ και αρκετά χρόνια. Στη μεταπολεμική περίοδο και όσο κρατούσε ο διπολισμός οι «θερμές ζώνες» στον πλανήτη μας ήταν λίγες και περιορίζονταν είτε σε δύο ασιατικές περιοχές (Κορέα και Βιετνάμ) – όπου ήταν περιοχές αντιπαράθεσης κυρίως μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων Η.Π.Α και Ε.Σ.Σ.Δ. – είτε στη Μέση Ανατολή όπου υπήρχε και υπάρχει κυρίως η χρόνια αντιπαράθεση Ισραήλ και Αράβων και το μεγάλο πρόβλημα των χωρίς πατρίδα Παλαιστινίων.

      Σήμερα και με την αποδόμηση της πάλαι ποτέ κραταιάς Ε.Σ.Σ.Δ. απελευθερώθηκαν οι χρόνια καθηλωμένες – και πάντως όχι και τόσο τακτοποιημένες – τάσεις των εθνικισμών κυρίως στην περιοχή του Καυκάσου αλλά από ό,τι βλέπουμε και προς το πιο Ευρωπαϊκό μέρος στην Ουκρανία. Έχουν προηγηθεί οι ανακατατάξεις στη Βαλκανική χερσόνησο με τη διάλυση εκ μέρους της Δύσης της πρώην ενιαίας Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας.

      Οι αιτίες των γεωστρατηγικών μεταβολών δεν είναι μόνο εκκρεμότητες ιστορικού χαρακτήρα αλλά συνδέονται και με τη σημερινή συγκυρία. Το διεθνές κεφάλαιο έχει δύο κύριους στόχους προκειμένου να βρει νέες ανεξάντλητες περιοχές υπέρβασης της δομικής κρίσης του α) την διαρκώς διευρυνόμενη όψη ιδιωτικοποίησης κάθε κοινωνικού και φυσικού αγαθού στις χώρες και β) την πρόκληση εχθρικών και πολεμικών εντάσεων σε περιοχές της Γης όπου διευκολύνουν και άλλοι συντελεστές. Μπορεί για την πρώτη περίπτωση να υπάρχουν έντονες και σαφώς δικαιολογημένες αντιδράσεις, αλλά για τη δεύτερη περίπτωση οι ποικίλοι ανά τη Γη εκφραζόμενοι εθνικισμοί αποτελούν το καλύτερο υπόστρωμα για εύκολη πρόκληση πολέμων.

      Η παγκοσμιοποίηση έχει ήδη γυρίσει σελίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το έθνος – κράτος έχει εισαχθεί σε νέα φάση της μακρόχρονης εξέλιξής του. «Είναι βέβαιο ότι στην πολιτική έχουμε ήδη μετακινηθεί από την 400χρονη περίοδο του κυρίαρχου εθνικού κράτους προς έναν πλουραλισμό, όπου το εθνικό κράτος θα είναι μια μάλλον από τις πολλές παρά η αποκλειστική μονάδα της ολοκλήρωσης. Θα είναι μια από τις συνιστώσες – αν και η βασική συνιστώσα – αυτού που ονομάζω «μετακαπιταλιστική πολιτεία», ένα σύστημα όπου θα ανταγωνίζονται και θα συνυπάρχουν διεθνείς, περιφερειακές, εθνοκρατικές και τοπικές, ακόμα και φυλετικές δομές»[i]. Η Ελλάδα «βιώνει» εδώ και αρκετά χρόνια αυτή την επιμέρους υπέρβαση του έθνους – κράτους και είναι μια πραγματικότητα που είχε προαναγγελθεί αρκετό καιρό πριν γίνει πράξη. «Ολοένα και περισσότερο το εθνικό κράτος παρακάμπτεται από την περιφερειακότητα (πυροδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα»[ii].

      Οι κύριοι παράγοντες που διαμορφώνουν τον καταμερισμό εργασίας και τη σχετική κατάταξη των χωρών στη διεθνή σκηνή είναι αρκετοί: η τεχνολογία, τα τρόφιμα, η ενέργεια, η πολεμική ισχύς, το μέγεθος της οικονομίας. Και σ’ όλο αυτό το φάσμα των συντελεστών που καθορίζουν τη δυναμική των κρατών υπάρχει ρευστότητα. Συνηθισμένοι για χρόνια πολλά στις σταθερές δομές των δύο κυρίαρχων πολιτικο-ιδεολογικών συστημάτων του 20^ου αιώνα δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι ναι μεν «τόσο η καπιταλιστική όσο και η σοσιαλιστική κοινωνία είχαν «κρυσταλλικές» δομές αλλά η μετακαπιταλιστική κοινωνία θα μοιάζει μάλλον με ρευστό»[iii].

      Ο πάλαι ποτέ πολιτικός και στρατιωτικός διπολισμός Η.Π.Α. και Σοβιετικής Ένωσης δεν υπάρχει αλλά διαμορφώνεται ένα νέο σκηνικό πιο σύνθετο και λιγότερο προσεγγίσιμο στις κλασικές αναλύσεις. Πάντως οι σημερινές τάσεις αναδεικνύουν μια πολυπολικότητα ποικίλων μορφών στο διεθνές γίγνεσθαι. Για παράδειγμα στο ζήτημα του πολιτισμού, της κουλτούρας και της ιδεολογίας ο Μουσουλμανικός κόσμος εμφανίζεται να είναι το αντίπαλο δέος του Δυτικού Κόσμου και του διαρκώς διευρυνόμενου εκδυτικισμού της ανθρωπότητας. Βέβαια η «Αραβική άνοιξη» έδειξε ότι το θέμα του εκδημοκρατισμού των σχετικών χωρών αναδεικνύεται μείζον ζήτημα και πάντως αναδιαμορφώνει το τοπίο στο εσωτερικό του αραβικού κόσμου μετασχηματιζόμενο σε πιο πολύπλοκες μορφολογίες, αφού η κοσμικότητα και η θεοκρατία των καθεστώτων αυτών αλλάζουν τις μεταξύ των ισορροπίες.

      Στο δημογραφικό ζήτημα που επηρεάζει όλο και περισσότερο τις εξελίξεις οι χώρες του λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου έχουν τον πρώτο λόγο σε σχέση με την παρακμάζουσα Δύση. Μπορούμε λοιπόν να ισχυριστούμε ότι η νέα ηγεμονία στην ιστορία της ανθρωπότητας θα καθορίζεται από πολλούς συντελεστές και θα χάσει πολλά από τα σημερινά σχεδόν μονοπολικά χαρακτηριστικά. Ο έμπειρος και … πολυπράγμονας τέως Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., Χένρυ Κίσσινγκερ, ήδη από τη δεκαετία του 1990 έχει κάνει μια σχετική εκτίμηση ότι δηλαδή «το 2020 η κατανομή εξουσίας στο κόσμο θα είναι πολυπολική και η στρατηγική των ΗΠΑ θα συνίσταται στο πώς θα διατηρήσουν το ρόλο του ρυθμιστή του συστήματος και όχι του κυρίαρχου».

Συνεχίζεται με το δεύτερο μέρος.

---

[i] Drucker P. (2000), Μετακαπιταλιστική κοινωνία, Αθήνα: Cutenberg, σ. 13

[ii] ο.π., σ. 193

[iii] ο.π.σ. 129