Διαβάζοντας το παλιό Αναγνωστικό…

Charles James Lewis, Reading by the window

 

 

Του Νίκου Τσούλια

 

 

      Δεν ξέρεις πού ακριβώς βρίσκεσαι. Ένα κομμάτι σου έχει μεταναστεύσει. Το παρελθόν επιστρέφει με άλλη πρόσληψη εικόνων, μετασχηματισμένες παραστάσεις επικάθονται στις πάλαι ποτέ αυθεντικές παραστάσεις και δεν κατανοείς τι γίνεται. Το παρελθόν υπήρξε, αλλά δεν υπάρχει. Και αυτή η σύμμειξη του βιβλίου – αντικειμένου με της μνήμης τα παιχνίδια από πού προέρχεται, από το παρελθόν ή από το παρόν ή και τα δύο συνεργούν με κάποια άγνωστη σε εμάς σχέση;

      Διαβάζοντας παλιό αναγνωστικό μεταπλάθεται η πραγματικότητά σου. Διαβάζεις και η σκέψη σου είναι διχασμένη, μια όψη της παρακολουθεί τα νοήματα και η άλλη – η πιο επιλεκτική – ψάχνει να βρει σημάδια και όταν βρίσκει, σε οδηγούνε αυτά καταπώς θέλουνε προκαλώντας έκρηξη σκιρτημάτων και πλέον όλη η σκέψη σου, όλο σου το είναι «αφήνουν» το τυπικό διάβασμα και μαζεύονται στα παλιά σου ίχνη και μετά δεν οδηγείς εσύ τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις και τους συνειρμούς. Και αν δεν βρίσκεις σημάδια, εμφανίζεσαι να αγνοείς το γεγονός. Συνεχίζεις το οδοιπορικό, γιατί ξέρεις ότι κάθε σημείο έχει δικά σου χνάρια και τα περιδιαβαίνεις ευλαβικά ανεξάρτητα από του χρόνου τα σβησίματα.

      Διαβάζεις πιο αργά, κομπιάζεις στα συμπλέγματα των γραμμάτων, στα δύσκολα σημεία διαβάζεις δυνατά με το δάκτυλο πατικωμένο κάτω από τις συλλαβές, απλώς για να βρεις ανάσες ξέροντας ότι κάτι ανάλογο έκανες και τότε. Το διάβασμα του Αναγνωστικού είναι μια αφορμή και για αναζητήσεις και ψαξίματα από το όλο σκηνικό του παλιού διαβάσματος. Ανασυσταίνεις εικόνες. Στήνεις το περιβάλλον του σπιτιού σου. «Πηγαίνεις – με το βιβλίο στο χέρι διαβάζοντάς το – στα χωράφια για να μαζέψεις τα ζώα». Ψηλαφίζεις τα όνειρα και στα σχέδια που έκανες. Το κλείνεις και λες απέξω τα ποιήματά του, το αγαπημένου σου ποίημα, γιατί αγαπούσες τα σταφύλια και τα δυο αμπέλια που είχες τότε…

Το αμπέλι

«Αμπέλι μου πλατύφυλλο
και κοντοκλαδεμένο,
για δεν ανθείς, για δεν καρπείς
σταφύλια για δεν βγάνεις;
Με χάλασες, παλιάμπελο,
κι εγώ θα σε πουλήσω.

Μη με πουλείς, αφέντη μου,
κι εγώ σε ξεχρεώνω.
Για βάλε νιους και σκάψε με,
γέρους και κλάδεψέ με.
Βάλε γριές, μεσόκοπες
να με βλαστολογήσουν.
Βάλ’ και κορίτσια ανύπανδρα
να με κορφολογήσουν.

Δ η μ ο τ ι κ ό

 

      Στις εικόνες δημιουργείς άλλο σκηνικό. Εδώ το λόγο τον έχει η διεισδυτική ματιά, να βρεις προεκτάσεις και λογισμούς καθάριους από τη σκόνη του χρόνου. Ξέρεις ότι οι παραστάσεις μένουν καλύτερα στης μνήμης τα πεδία και «στήνεις ξόβεργες» για να τις συλλάβεις με υπομονή και καρτερία. Πιάνεις τον εαυτό σου ακόμα να ξεπατικώνει την εικόνα στο διάφανο χαρτί, μήπως και η όλη κίνηση αγγίξει «συνάψεις και νευροδιαβιβαστές», απροσδιόριστες λειτουργίες της θύμησης, γυμνά σημεία του «τότε» και στήσεις πανηγύρι με το όλο ξεσήκωμα!

      Οι εικόνες του Αναγνωστικού φανερώνουν και εικόνες μιας άλλης ιστορικής πραγματικότητας, μιας πραγματικότητας που διαρκώς και συχνά αδιόρατα μετασχηματιζόμενης σε οδηγεί σε καινούργιους καιρούς. Βλέπεις το Αναγνωστικό να διαμορφώνεται με «κύκλους», «1^ος ΚΥΚΛΟΣ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟΝ», «2^ος ΚΥΚΛΟΣ ΧΕΙΜΩΝ», «3^ος ΚΥΚΛΟΣ ΑΝΟΙΞΙΣ», «4^ος ΚΥΚΛΟΣ ΘΕΡΟΣ» και αναρωτιέσαι: πώς μπορεί να αναχθεί η έννοια των κύκλων της φύσης στη σημερινή αστική ελληνική κοινωνία που έχει εξορίσει τη φύση από τη ζωή και από τα βιώματα των ανθρώπων, που τα παιδιά δεν ξέρουν τον «κόσμο του χώματος» και παίζουν στους εικονικούς παιδότοπους; Περιδιαβαίνεις ασχολίες και παραστάσεις της κυρίαρχης τότε αγροτικής κοινωνίας της πατρίδας μας, το όργωμα, τους ελαιώνες και τα νυκτέρια του χωριού, το γενναίο ναυτόπουλο, τις καρδερίνες και τα φλώρια, τους ευζώνους, τα γράμματα στο μέτωπο, τη βελανιδιά και την ιστορία της, το μυλωνά και τους καλλικάντζαρους, το ρίξιμο του καραβιού, το μικρό βιοπαλαιστή, τη γοργόνα με το Μέγα Αλέξανδρο, τους μύθους του Αισώπου, σκηνές της αρχαίας Ελλάδας, αναφορές επί αναφορών στη μυθολογία, την ιστορία και τη θρησκευτική ζωή παντού και αναρωτιέσαι: πώς μπορούν να μεταφραστούν όλα αυτά στη σημερινή εποχή των νέων τεχνολογιών και της νεομυθολογίας του καταναλωτισμού;

      Μπορεί να βρεις σημάδια της πρωτόλειας ματιάς σου, της παιδικότητάς σου όμορφες παραστάσεις, αλλά θα συναντήσεις και δύσκολα, μελανά στοιχεία: τη φτώχεια, το κρύο και τις λάσπες, την παντελή έλλειψη βιβλίων, την καθολική άγνοια περί ξένων γλωσσών, την υπερβολική αυστηρότητα στο σπίτι και στο σχολείο, την καθημερινή δουλειά στα χωράφια… Και ναι μεν με τη ματιά της μεγάλης απόστασης απ’ όλα αυτά και κυρίως με την τάση ωραιοποίησης του παρελθόντος φαίνονται όμορφα και ειδυλλιακά, αλλά δεν ήταν καθόλου έτσι και άμα τα πολυψάχνεις, εκεί που έβλεπες μόνο φως βλέπεις να ξεφυτρώνουν σκοτάδια και στεναχώριες…

      Το διάβασμα ενός παλιού Αναγνωστικού δεν είναι ένα συνηθισμένο διάβασμα. Δεν έχει τις κανονικές στοχεύσεις. Δεν αποσκοπεί σε κάποια χρησιμοθηρική βλέψη. Είναι μια παράξενη δραστηριότητα. Το διάβασμα είναι μόνο μια αφορμή. Το επίδικο ζήτημα είναι το τι συμβαίνει εκτός διαβάσματος. Ο συγγραφέας δεν έχει το πάνω χέρι. Η όλη υπόθεση είναι προσωπική σου ιστορία. Έτσι κι αλλιώς στον κόσμο των φαντασιώσεών σου και των συμβολισμών ό,τι θέλεις κάνεις…

William W. Churchill (1858–1926), Woman Reading on a Settee, ca. 1905–10