Φασισμός και εκπαίδευση

Γενική θεώρηση

Του Νίκου Τσούλια

      Σε ένα τόσο κρίσιμο πρόβλημα της εποχής μας, εκείνο του φασισμού, ο ρόλος της εκπαίδευσης και της παιδείας είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Γιατί η εκπαίδευση συναρθρώνεται με όλη την ελληνική κοινωνία, λειτουργεί με έναν πολύ συστηματικό και οργανωμένο τρόπο και σε κάθε περίπτωση επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τις συνειδήσεις και τις κοσμοθεωρήσεις των νέων.

      Φυσικά σε καμιά περίπτωση η εκπαίδευση δεν μπορεί από μόνη της να λύσει το πρόβλημα του φασισμού. Μπορεί όμως να διαμορφώσει μια ισχυρή ιδεολογική βάση, μια ουσιαστική ανθρωπιστική και δημοκρατική κουλτούρα και μια αυτόνομη κριτική και στοχαστική σκέψη στους νέους και στις νέες με τις οποίες θα μπορούν να ερμηνεύουν ορθολογικά και δημιουργικά τον κόσμο και θα καλλιεργούν μια αγωνιστική αντίληψη ζωής, δηλαδή θα προάγουν συστατικά στοιχεία της κοινωνικής συνειδητοποίησης και της πνευματικής ελευθερίας του ανθρώπου.

      Αλλά η θεσμική εκπαίδευση έχει να αντιμετωπίσει πριν από το εν λόγω ζήτημα μια γενικότερη πρόκληση. Η «παιδαγωγική κουλτούρα» με το φωτεινό αξιακό στερέωμά της της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, της κατανόησης και της ανεκτικότητας είναι αντιπαραθετική με την «επιχειρηματική κουλτούρα» των δυνάμεων της αγοράς που αναγορεύει τον ανταγωνισμό και τον ατομισμό ως αποφασιστικά πεδία για τη συμμετοχή των νέων στο σύγχρονο κόσμο. Στη σημερινή συγκυρία, τα μεγάλα παιδαγωγικά «παραδείγματα» της εκπαίδευσης, εκείνα του Προμηθέα και της Αντιγόνης, δεν έχουν πέραση έξω από τα σχολική αυλή. Και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός του παιδαγωγικού ελλείμματος των γονέων απέναντι στα παιδιά τους.

      Σήμερα το σχολείο εστιάζει την όλη λειτουργία του στο γνωσιακό περιεχόμενο και στην προετοιμασία για την επαγγελματική και μόνο εξέλιξη των νέων. Από το παλιότερο σχολείο του έντονου και εν πολλοίς εκβιαστικού παιδαγωγισμού έχουμε μεταπέσει σ’ ένα σχολείο που αγνοεί και την παιδαγωγική του ευθύνη και την πολιτισμική του αποστολή και έχει μετασχηματίσει τον ουσιώδη ρόλο του αλλοιθωρίζοντας σε έναν χρησιμοθηρικό ρόλο που του επιτάσσει με τον πιο φενακισμένο τρόπο η αγορά εργασίας. Έτσι θεωρεί τη γνώση ως αυτοσκοπό αντί ως μέσο για την προαγωγή της αρετής και για τη διαμόρφωση χειραφετημένων πολιτών. Έχουμε και μια ιδεολογική / κοσμοθεωρητική ήττα στην εκπαίδευση. Η λέξη και η έννοια της αρετής δεν αναφέρονται καθόλου στην καθημερινή μας ζωή και από τα συντηρητικά και από τα προοδευτικά πολιτικά ρεύματα ξεχνώντας τα δεύτερα ρεύματα ότι η έννοια της αρετής για την περίοδο της νεωτερικότητας και πάντως για τα διαφωτιστικά κινήματα είναι συνδεδεμένη, για να θυμηθούμε τον Βολταίρο, με την «ευεργεσία του πλησίον», δηλαδή με την αλληλεγγύη.

      Μπροστά στο σκοτάδι του φασισμού οι δυνάμεις της εκπαίδευσης έχουν συγκεκριμένο ρόλο και αποστολή και πιστεύω ότι θα πρέπει το πεδίο αναφοράς τους να έχει τριπλή όψη. Πρώτον, το εκπαιδευτικό κίνημα οφείλει να διαμορφώσει ένα πλαίσιο δράσης σ’ όλη τη χώρα ανοίγοντας έναν συστηματικό διάλογο μέσα στην ελληνική κοινωνία με τα κοινωνικά κινήματα και τα κάθε λογής τοπικά μορφωτικά και πολιτιστικά ρεύματα και με τις οργανώσεις των μεταναστών.

      Δεύτερον, θα πρέπει να αναλάβει μια πρωτοβουλία συνεργασίας με τα κόμματα και να διαμορφώσει έναν εκπαιδευτικό χάρτη ευαισθητοποίησης των νέων στα προτάγματα της δημοκρατικής παιδείας και παράλληλα να αναπτύξει έναν δίαυλο επικοινωνίας με το Υπουργείο Παιδείας με στόχο αφενός την προαγωγή θεσμικών αλλαγών στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης έτσι ώστε να ενισχυθεί ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου σε αντίθεση με εκείνη την αντίληψη που βλέπει το σχολείο μονομερώς μέσα από το εξεταστικό σύστημα και αφετέρου την υλοποίηση κοινών προγραμμάτων – όπως έχει γίνει στο παρελθόν με τις ειδικές σχολικές εκδόσεις της ΟΛΜΕ – που θα αποσκοπούν στη συστηματική αγωγή των νέων στα προβλήματα του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και της μισαλλοδοξίας.

    Τρίτον, το εκπαιδευτικό μας κίνημα μέσα από το οργανωμένο δίκτυό του οφείλει να διαμορφώσει μια κουλτούρα ευαισθητοποίησης στους εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να γίνουν μαχητική και ένθερμη δύναμη κατά του φασισμού μέσα από το παιδαγωγικό τους έργο στα πλαίσια της παιδαγωγικής αυτονομίας και ελευθερίας τους αλλά και της μορφωτικής και της κοινωνικής ευθύνης του. Θεωρώ ότι οι δεκάδες χιλιάδες εκπαιδευτικοί και στις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης μπορούν να δώσουν αγώνα για τη διαμόρφωση δημοκρατικής κουλτούρας στα παιδιά και στους νέους / στις νέες και είναι ίσως ο πιο καθοριστικός παράγοντας σ’ αυτό τον αγώνα. Εδώ απαιτείται- κατά τη γνώμη μου – η διαμόρφωση μιας «συνεκτικής κινηματικής εκπαιδευτικής πρότασης», που δεν θα αποσκοπεί σε μια δήθεν «ιδεολογική καθαρότητα» απέναντι στο φαινόμενο του φασισμού αλλά θα λειτουργεί ως συνεκτικός ιστός γι’ όλους τους εκπαιδευτικούς.

      Η αντιμετώπιση του φασισμού, του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας απαιτεί οργάνωση και αποφασιστικότητα ενάντια στην τρομοκρατία του φόβου και της βίας, απαιτεί μια συνολική κινηματική δράση των δημοκρατικών και δημιουργικών δυνάμεων της κοινωνίας, που θα διαμορφώνει μια προοδευτική κουλτούρα και θα δίνει ένα σαφές πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο με σηματωρό ένα ουμανιστικό αξιακό φορτίο.