Γιατί είναι το «καλύτερο» εχθρός του «καλού»;

Αυλή κοντά στη θάλασσα

 

Του Νίκου Τσούλια

      Είναι γνωστή η φράση (και η σκέψη) ότι το καλύτερο είναι εχθρός του καλού υπονοώντας ότι δεν μπορούμε συχνά να γευτούμε το καλό, γιατί υπάρχει η σκιά του καλύτερου. Σε μια τέτοια περίπτωση μάλλον ποσοτικοποιείται και στη συνέχεια σχετικοποιείται η έννοια του καλού.

      Αλλά τότε ποιο είναι το περιεχόμενο και η αξία του καλού, όταν διαβαθμίζεται και τελικά υποβαθμίζεται από μια άλλη έννοια συγκριτικής υπεροχής του; Μήπως τελικά ό,τι προσδιορίζουμε ως καλό δεν είναι τέτοιο και κάποια έωλη αναγκαιότητα μάς ωθεί να το χαρακτηρίσουμε έτσι;

      Θεωρώ ότι η ίδια η συζήτησή μας είναι σχετική. Πιο συγκεκριμένα, άλλες φορές έχει σημασία η έννοια του οριστικού καλού και άλλοτε η έννοια του επιμέρους καλού. Ας ξεκινήσουμε από τη δεύτερη περίπτωση, την έννοια του επιμέρους καλού. Αγοράζουμε ένα καινούργιο υλικό αγαθό, για παράδειγμα ένα αυτοκίνητο. Και αυτή την εξέλιξη τη χαρακτηρίζουμε ως κάτι καλό για τον εαυτό μας. Από τη στιγμή που έχουμε την κατοχή του αμέσως κάνουμε συγκρίσεις. Αισθανόμαστε χαρούμενοι που έχουμε καλύτερο αυτοκίνητο από κάποιους άλλους, αλλά την ίδια στιγμή αισθανόμαστε στεναχωρημένοι όταν βλέπουμε κάποιο καλύτερο (και μάλλον ακριβότερο) αυτοκίνητο. Εδώ σαφώς υπεισέρχεται η συγκριτική έννοια του «καλού αυτοκινήτου». Αλλά υπάρχει και κάτι πρόσθετο που αλλοιώνει την όλη εικόνα του καλού. Για να είναι απολύτως καλό το γεγονός του καινούργιου αυτοκινήτου, θα πρέπει να νιώσουμε ότι είναι το καλύτερο από όλα τα άλλα και αυτό καταφαίνεται εμφαντικά, όταν βλέπουμε κάποιο πολύ ακριβότερο αυτοκίνητο. Αλλά η έννοια του κάλλιστου αυτοκινήτου δεν μπορεί να συμβεί ποτέ, γιατί πάντα θα υπάρχει καλύτερο με την έννοια ότι η βιομηχανία και η αγορά συνεχώς θα δημιουργούν καλύτερα αυτοκίνητα. Επομένως η έννοια του απόλυτου καλού για την περίπτωσή μας είναι ανύπαρκτη.

      Αλλά πέραν τούτου υπάρχει και κάτι άλλο που μας καταδυναστεύει. Ουσιαστικά εδώ δεν τίθεται ζήτημα περί του καλού και του καλύτερου, αλλά πρόκειται για το μεγάλο ελάττωμα του ανθρώπου, τον φθόνο. Ο φθόνος δεν μάς αφήνει να χαρακτηρίσουμε το δικό μας υλικό αγαθό ως απολύτως καλό. Γιατί αν δεν υπήρχαν άλλα ακριβότερα αυτοκίνητα, τότε θα χαρακτηρίζαμε το αυτοκίνητό μας ως απολύτως καλό και δεν θα είχαμε κανένα πρόβλημα! Τελικά, είμαστε παγιδευμένοι από τη σχετικότητα της αξιολόγησης των αγαθών, από το ελάττωμα του φθόνου ή και από τα δύο; Το πιο πιθανό να είμαστε όμηροι και των δύο και αυτή η ομηρία μας αναγκάζει να σχετικοποιούμε την έννοια του καλού.

      Ας πάμε σε μια περίπτωση απόλυτου καλού. Αν υποθέσουμε ότι ένας που έχει μια βαριά ασθένεια, θεραπεύεται με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Η επανάκτηση της υγείας του θεωρείται από τον ίδιο ως καλό, ως απόλυτο καλό και αισθάνεται την αυταξία του χωρίς σχετικοποιήσεις και τη σκιά κάποιου συγκριτικά καλύτερου. Εδώ επειδή η υγεία του ανθρώπου έχει αυτονομία στην αξία της και δεν μπορεί να σχετικοποιηθεί, ο άνθρωπος προσδιορίζει το καλό πολύ εύκολα και το γεύεται με απολυτότητα.

      Επομένως το καλό στις έννοιες που δεν ποσοτικοποιούνται και δεν προκαλούν συγκρισιμότητα με άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις, έχει πάντα την απόλυτη αξία του και δεν επισκιάζεται από την έννοια του καλύτερου. Θα μπορούσαμε μάλιστα να ισχυριστούμε ότι με βάση το κριτήριο ή όχι της απολυτότητας του καλού, είναι ένας ασφαλής τρόπος για να αξιολογούμε και αυτά καθ’ εαυτά τα πράγματα στη ζωή μας. Όπου το καλό έχει απόλυτη αξία, εκεί τα ζητήματα στον άνθρωπο και στην κοινωνία είναι ξεκάθαρα από αξιολογική θεώρηση. Όπου συμβαίνει το αντίθετο, τότε υπεισέρχονται αλλότρια στοιχεία που υπονομεύουν την έννοια του καλού.

      Σε μια κοινωνία καταναλωτική, σε έναν πολιτισμό απολύτως χρησιμοθηρικό ο άνθρωπος είναι θύμα του «συγκείμενού του» που ο ίδιος έχει δημιουργήσει. Γιατί μέσα στο περιβάλλον αυτό ζει και μέσα σ’ αυτό κάνει διαρκώς τις αναφορές του. Όταν σ’ αυτό το περιβάλλον του οι κρατούσες αξίες του είναι κίβδηλες, τότε η έννοια του καλού μετασχηματίζεται και υπονομεύεται, τότε αλλοιώνεται και η ορθολογική σκέψη του και η σημασιολόγηση των λέξεων και ο γλωσσικός κώδικας. Και όταν η έννοια του καλού αλλοιώνεται, τότε είναι έωλο και το όποιο στερέωμα της ηθικής του.

      Το πιο φοβερό στοιχείο σ’ αυτή την εξέλιξη είναι ότι ο άνθρωπος πέφτει θύμα του στερεώματος της βαθιάς προκατάληψης που ο ίδιος κατασκευάζει και που ο ίδιος όμως δεν μπορεί να το συνειδητοποιήσει, για να μπορέσει εν συνεχεία να ανατρέψει τον ανορθολογισμό του! 

 

Θαλασσογραφία

 

Οι φωτογραφίες είναι από:

http://www.art-golik.com/load/topio/ellhnika_topia_pinakes_zografikis/4-1-0-18#null

Advertisement