Περί του θρησκευτικού φαινομένου

Thirty Years’ War – Wikipedia, the free encyclopedia

Του Νίκου Τσούλια

      Το θρησκευτικό φαινόμενο – όπως εμφανίζεται από τις διάφορες πηγές των λαών – είναι συνοδευτικό και διαχρονικό στοιχείο της ίδιας της ιστορίας του ανθρώπου. Πάντα εμφανιζόταν και εμφανίζεται η αναφορά και η λατρεία του ανθρώπου προς μια υπερβατική δύναμη, προς ένα μεταφυσικό πεδίο τα οποία έχουν υπερφυσικές δυνατότητες.

      Είναι επομένως αναγκαία η σχεδόν ταυτόσημη συνύπαρξη του ανθρώπου με μια εικόνα θρησκευτικότητας; Πώς γεννήθηκε αυτή η τόσο φροντισμένη αναφορά ανθρώπων και λαών στις κάθε λογής θεότητες; Ποιο μπορεί να είναι το μέλλον αυτής της εικόνας; Θα διατηρεί όλα αυτά τα μέχρι τώρα διαχρονικά χαρακτηριστικά εσαεί;

      Από πλευράς ιστορικογενετικής – και σύμφωνα με τις διάφορες μαρτυρίες γραπτές και μη – η αναφορά των ανθρώπων σε υπερφυσικές δυνάμεις ξεκινούν από την ίδια τη διαδικασία της ανθρωποποίησής του. Από την πολύ μακρινή εποχή – όπου ο πρόγονός μας άρχισε να ξεφεύγει από τα μαύρα σκοτάδια της ζωικής προέλευσής του και κατακτούσε τον πρώτο πυρήνα της συνείδησής του – προσπαθούσε να ερμηνεύσει την προέλευση των όσων τον περιέβαλλαν και φυσικά την προέλευση της δικής του μορφής.

Και τα πρώτα ερμηνευτικά εργαλεία είχαν την κυριαρχία του Μύθου, του Μύθου που εδραιωνόταν πρωτίστως στο συναίσθημα του φόβου απέναντι στις δυνάμεις της φύσης και το οποίο προερχόταν από την άγνοια ως προς την ίδια την ύπαρξη και την λειτουργία του Κόσμου. Τα στοιχεία της φύσης – και ιδιαίτερα εκείνα που δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει και του προκαλούσαν φόβο αλλά και εκείνα που θαύμαζε και θεωρούσε ως πηγή ζωής – αποτέλεσαν την πρώτη μαγιά του θρησκευτικού φαινομένου. Ο παγανισμός θα εδραιωθεί με σχεδόν φυσικό τρόπο και η μυθολογική κοσμοθεώρηση θα περνάει από γενιά σε γενιά κατακτώντας σιγά – σιγά και θεσμικό περιεχόμενο με τη δημιουργία ειδικών δομών λατρείας και ξεχωριστών ανθρώπων (των ιερέων) που θα ασκούν και θα εκφράζουν το όλο θεσμικό χαρακτήρα της θρησκευτικότητας των πρωτόγονων και όχι μόνο κοινωνιών. Ως πρώτη καταγεγραμμένη εκδήλωση αυτής της θρησκευτικότητας μπορεί να χαρακτηριστεί η ταφή των νεκρών, που μαρτυρούσε αφενός την φόβο και την άγνοια γύρω από το ζήτημα του θανάτου και αφετέρου την πεποίθηση ότι υπάρχει συνέχεια της μορφής των δικών τους ανθρώπων μέσα από τον κόσμο που περιέγραφε η λατρεία τους. Είναι σχεδόν φυσική εξέλιξη η γένεση της θρησκευτικότητας στον άνθρωπο, μόνο που ο άνθρωπος δεν ερμήνευσε αυτή τη γένεση ως δικό του αποκλειστικό «πολιτισμικό» φαινόμενο, αλλά τού προσέδωσε θεϊκή καταγωγή!

Όταν άρχισαν να φωτίζουν το πνεύμα του ανθρώπου τα πρώτα σκιρτήματα του Λόγου, όταν ο άνθρωπος άρχισε να ερμηνεύει τα φυσικά φαινόμενα με βάση τη βαθμιαία αναπτυσσόμενη λογική του, τότε το θρησκευτικό φαινόμενο άρχισε να εκλογικεύεται – να αποκτά περισσότερη ανθρωποκεντρική αντίληψη και στη συνέχεια απόλυτα υπερβατική – για να μπορεί να εδραιωθεί απέναντι στην ορμή του Λόγου. Κάπως έτσι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο Λόγος δεν μπόρεσε να εξαπλωθεί σε όλο το πεδίο του Μύθου τουλάχιστον μέχρι σήμερα, και το θρησκευτικό φαινόμενο είναι ακριβώς μια τέτοια περιοχή.

Βέβαια οι συγκρούσεις γύρω από την ερμηνεία του Κόσμου θα παραμείνουν ακόμα και στις ημέρες μας, αλλά η τάση των πραγμάτων και οι συσχετισμοί μεταξύ ορθολογικής θεώρησης και ανορθολογικής αντίστοιχης θα είναι όλο και πιο ευνοϊκοί προς τους τόπους του Λόγου. Από την εποχή όπου ο Αναξαγόρας ισχυρίστηκε ότι ο Ήλιος δεν σηκώνεται από το άρμα του Απόλλωνα, αλλά είναι μια απλή κίνηση των σωμάτων στον ουρανό – ισχυρισμός που του κόστισε την εξορία από την Αθήνα ως έκφραση ύβρεως απέναντι στο θείο, αλλά και που του εξασφάλισε την απαρχή της ορθολογικής ερμηνείας του Κόσμου (!) -, μέχρι την εποχή της νεωτερικότητας όπου σταδιακά η επιστήμη κερδίζει όλες τις μεγάλες μάχες απέναντι στην ανορθολογική αντίληψη και κυρίως με τα ιστορικά «παραδείγματα» του Γαλιλαίου και του Δαρβίνου, όπου η επιστήμη γίνεται ο κύριος δημιουργός του σύγχρονου πολιτισμού μας, πέρασε πολύ νερό στο μεγάλο ποτάμι της αντιπαράθεσης ιδεών του ανθρώπου. Η ορθολογική αντίληψη θα επικρατεί όλο και περισσότερο και η θρησκευτικότητα θα μεταναστεύει όλο και πιο πολύ είτε στη διαρκώς αυξανόμενη θεσμοποίησή της είτε στις περιοχές εκείνες όπου η επιστήμη και η φιλοσοφία δεν έχουν ακόμα δώσει επαρκείς ερμηνείες και έτσι οι ανορθολογικές προσεγγίσεις μπορούν πιο εύκολα να εκδηλώνονται έστω και αν είναι εξ ορισμού αυθαίρετες.

Σήμερα το θρησκευτικό φαινόμενο έχει κατακτήσει τη μορφή ενός συστήματος εξουσίας – εξουσίας που ξεκίνησε και ισχυροποιήθηκε κατά το Μεσαίωνα στην Ευρώπη – και διατηρεί την όποια αίγλη του είτε ως στοιχείο παράδοσης είτε ως στοιχείο εξουσίας είτε ως στοιχείο μιας πολιτισμικής επιμέρους περιοχής. Οι περισσότερες θρησκείες παράγουν πλέον και ιδεολογία και με φαινομενικά προτάγματα την αγάπη και την αλληλεγγύη, οι οποίες είναι ούτως ή άλλως οι υπέρτατες ουμανιστικές αξίες του ανθρώπου, επιχειρούν να εδραιωθούν μέσα από τη δογματισμό, τη μονομέρεια, το φανατισμό και τη διαρκή αναπαραγωγή μιας ισχυρής και απόλυτα κοσμικής εξουσίας. Έχουν παραιτηθεί ουσιαστικά τόσο από το όποιο υπερβατικό πεδίο τους και λειτουργούν μάλλον ως θεσμοί χειραγώγησης του ανθρώπου με φόβητρο την άγνοια του επέκεινα! Αλλά είναι αυτό έντιμο; Ή μήπως οφείλουν οι θρησκείες να εδραιωθούν πραγματικά στον Κόσμο της Αγάπης που θεωρητικά ευαγγελίζονται;

http://www.wallpaperup.com/23806/paintings_artistic_religious_religion_colors.html