Για ένα πραγματικό Νέο Λύκειο

 

The Trinity College Library, aka “The Long Room,” Dublin, Ireland

 

 

Του Νίκου Τσούλια

      Η εκπαιδευτική και κοινωνική πρόκληση ενός νέου τύπου Λυκείου είναι πολλαπλή. Οφείλει να προετοιμάσει τους πολίτες των επόμενων δεκαετιών, σε έναν κόσμο διεθνοποιημένο, πολύπλοκο και διαπολιτισμικό, να δώσει επαρκή μορφωτικά εφόδια μιας ισχυρής γενικής παιδείας, έτσι ώστε οι νέοι και οι νέες να έχουν αναπτυγμένη κριτική σκέψη, να έχουν ελευθερία πνεύματος, να κατακτήσουν μια νοοτροπία διαρκούς μάθησης.

      Μια νέα μορφή λυκείου είναι επιφορτισμένη να διαμορφώσει άρτιες προσωπικότητες, χρηστούς χαρακτήρες, ενεργούς πολίτες, ανθρώπους που θα αγωνίζονται για την κατάκτηση του περιεχομένου της ζωής τους με βάση μια ουσιαστική αγωνιστική αντίληψη και με μια απόλυτα κοινωνική στάση. Και αυτό σημαίνει ότι ο θεσμός αυτός θα καλλιεργήσει ένα δημοκρατικό σύστημα αξιών, ότι θα συνδεθεί με ένα ουμανιστικό «παιδαγωγικό παράδειγμα». Οφείλει επίσης να λάβει υπόψη του τις μετεξελίξεις του θεσμού αυτού στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γιατί προϊόντος του χρόνου οι Έλληνες νέοι και νέες θα «συναντιούνται» σε όλο και περισσότερα πεδία με τους αντίστοιχους / αντίστοιχες νέους και νέες των άλλων χωρών. 

      Η διαμόρφωση μιας ισχυρής γενικής παιδείας είναι η πρώτιστη αποστολή του λυκείου, για να μπορέσει κάθε μαθητής και μαθήτρια να έχει επαρκή ερμηνευτικά εργαλεία για να αναλύει την ολοένα και πιο σύνθετη πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου και για να κατακτά έναν ενεργό ρόλο μέσα στην κοινωνία που θα τον / την οδηγεί στη δική του / της ξεχωριστή αυτοπραγμάτωση.

      Το περιεχόμενο σπουδών και τα αναλυτικά προγράμματα οφείλουν να υπηρετούν αυτή την έννοια της Γενικής παιδείας μέσα από τον παραδοσιακό κορμό των γνωστικών αντικειμένων (Γλώσσα, Μαθηματικά, Ιστορία, Φυσική, Λογοτεχνία, Θρησκευτικά, Χημεία, Φιλοσοφία, Βιολογία, Ξένες γλώσσες, Νέες τεχνολογίες, Κοινωνιολογία, Οικονομία), χωρίς όμως τη διαρκή ενσωμάτωση και άλλων γνωστικών αντικειμένων που τελικά αφενός μοριοποιούν της έννοια της Γενικής παιδείας και αφετέρου υπονομεύουν την ανάπτυξη του λυκείου σε εθνική κλίμακα. Η συντεχνιακή λογική να εισάγονται μαθήματα στο λύκειο με βάση σχεδόν το σύνολο των πτυχιούχων των πανεπιστημίων έχει διαλυτική επίδραση στο ελληνικό σχολείο.

      Παράλληλα με την γενική παιδεία πρέπει να αναπτύσσεται ένας βαθμός εξειδίκευσης στην τελευταία τάξη του λυκείου με στόχο την ανάπτυξη επαρκών μορφωτικών εφοδίων για μια δημιουργική πορεία στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οφείλω να σημειώσω ότι η θεωρητική επιστημονική κατάρτιση που δίνει το ελληνικό λύκειο – συγκρινόμενη με την αντίστοιχη των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών – είναι σε πολύ καλό επίπεδο. Υστερούμε όμως στη χρησιμοποίηση των εργαστηρίων και της πρακτικής άσκησης, στη διεξαγωγή έρευνας, στην έλλειψη πολλαπλών βιβλίων για κάθε μάθημα και στη χρήση των βιβλιοθηκών. Μεταρρύθμιση δε σημαίνει διαρκή εξειδίκευση της γνώσης ούτε εισαγωγή όλο και περισσότερων μαθημάτων. Πολύ ορθά ο Πλάτων στην «Πολιτεία» σημειώνει ότι η Παιδεία δεν είναι η συσσώρευση γνώσεων, αλλά η διέγερση και η καλλιέργεια των εσωτερικών δυνάμεων και καταβολών του ανθρώπου.

      Η διαμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων, των ωρολογίων προγραμμάτων και των βιβλίων είναι σχετικά εύκολη υπόθεση – αρκεί βέβαια να υπάρχει εκπαιδευτικός και πολιτικός ορθολογισμός και όχι συντεχνιακή αντίληψη -, αλλά δεν είναι το μοναδικό πεδίο για μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση όπως λανθασμένα θεωρούν εδώ και πολλά χρόνια οι εκάστοτε ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας.

      Απαιτείται ένας βαθύς μετασχηματισμός: α) του «παιδαγωγικού παραδείγματος» το οποίο σήμερα είναι φοβερά ελλιπές αφού του σχολείο νοιάζεται μόνο για τη μεταβίβαση της γνώσης παραβλέποντας ότι «ο κύριος σκοπός του σχολείου είναι παιδαγωγικός»[i] και β) της διδακτικής μεθοδολογίας, η οποία παραμένει εντυπωσιακά προσηλωμένη στην εικόνα μιας παραδοσιακής λειτουργίας με κύριο άξονα τη μετωπική διδασκαλία. Εδώ βασικό ρόλο παίζει ο εκπαιδευτικός. Και για να αλλάξει ο εκπαιδευτικός την έντονα τυποποιημένη λειτουργία του θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στη σχεδιαζόμενη εκπαιδευτική πολιτική η τεκμηριωμένη γνώμη και η εμπειρία του, γιατί μόνο έτσι μπορεί να εισαχθεί ο πυρήνας της σχολικής αίθουσας στο πεδίο εφαρμογής της μεταρρυθμιστικής πολιτικής. Αυτό το τόσο καθοριστικό σημείο παραβλέπεται από το Υπουργείο παιδείας και είναι κατ’ ουσίαν η αχίλλειος πτέρνα όλων των αποτυχημένων μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων.

      Ο ρόλος και η λειτουργία του εκπαιδευτικού είναι τα σημεία στα οποία πρέπει να στραφεί η έρευνα για το σχεδιασμό μιας εν τοις πράγμασι μεταρρύθμισης στο λύκειο. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο Derek Bok, δύο φορές πρόεδρος στο πανεπιστήμιο του Harvard, μιλάει για «δύο διαφορετικές κουλτούρες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (“two different cultures” of educational reform), εκ των οποίων η μία στηρίζεται στην έρευνα και στα αποτελέσματα της εκπαίδευσης και η άλλη στην πεποίθηση ότι η αποτελεσματική διδασκαλία είναι τέχνη που βελτιώνεται μέσα από την προσωπική εμπειρία και τη διαίσθηση του εκπαιδευτικού χωρίς τις άνωθεν παρεμβάσεις[ii]! Ανάλογη εκτίμηση υπάρχει και στην κορυφαία και πολυσήμαντη έκθεση της UNESCO, Learning: the treasure within, στην οποία σημειώνεται ότι «η διδασκαλία είναι τέχνη και τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει εξολοκλήρου τον πλούτο του παιδαγωγικού διαλόγου / teaching is an art, and nothing can entirely replace face – to – face tuition).

---

[i] Carr W., Kemmis, S. (1997), Για μια κριτική εκπαιδευτική θεωρία, Αθήνα: Κώδικας, σ. 288

[ii] STANLEY FISH, The Two Cultures of Educational Reform, The New York Times, 26.8.2013