Το γυμνό στην τέχνη

Kalyuzhny Dmitriy,  A Mediterranean Beauty

 

 

Του Νίκου Τσούλια

Να πετάμε μέσα στον χρόνο πρέπει,
χωρίς φτερούγες ή άλλο, να πετάμε.

Νερούδα Π., Εκατό ερωτικά σονέτα

    Η συνεύρεση της τέχνης και του γυμνού αποτέλεσε και αποτελεί ένα από τα πιο δημιουργικά πεδία σ’ όλη την ιστορία του ανθρώπου. Και φυσικά αυτό έχει απλή εξήγηση. Είναι η εικόνα του έρωτα που γεννιέται από το γυμνό, είναι η εικόνα στην οποία η φαντασίωση του ανθρώπου θα εκτοπίσει κάθε συνθήκη και κάθε περιορισμό της καθημερινής και εν πολλοίς τυποποιημένης πραγματικότητας και θα ταξιδέψει το πνεύμα του σε χώρους απόλυτης ελευθερίας, σε χρόνους χωρίς απειλές για το πέρασμά τους πάνω στην ύπαρξή του.

    Και όταν η τέχνη συναντηθεί με αυτό το εκρηκτικό τοπίο του έρωτα, προσθέτει την απεραντοσύνη του δικού της πεδίου και αναδεικνύει τον κόσμο των ευαισθησιών της μέσα από το στερέωμα της φαντασίωσης, το στερέωμα που μόνο το ερωτικό σκίρτημα μπορεί να το αγγίζει και να το ανατινάσσει με διαρκείς μικρές εκρήξεις κάθε φορά που η σκέψη μας περιδιαβαίνει την εικόνα του γυμνού. Και μια τέτοια εικονοκλαστική εξέλιξη θα συμβεί ως απόλυτη συνέχεια αυτού που ήδη έχει συμβεί κάπου αλλού (…), αφού «μέσα στη ψυχή ενός μεγάλου ζωγράφου ή ενός μεγάλου ποιητή, ο έρωτας είναι Θείος γιατί εκατονταπλασιάζει την επικράτεια και τις απολαύσεις της τέχνης, οι ομορφιές της οποίας είναι το καθημερινό ψωμί της ψυχής του»[i].

    Και είναι μόνο η τέχνη που θα κληθεί να απελευθερώσει τον άνθρωπο σε ό,τι η γλώσσα δεν καταφέρνει, σε ό,τι στομώνει στου λόγου τις δεσμεύσεις, γιατί το να γράφεις για τον έρωτα «σημαίνει ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με τον κυκεώνα της γλώσσας»[ii]. Γιατί ο έρωτας είναι ανατρεπτικός σε κάθε σύμβαση, σε κάθε τακτοποίηση. Γιατί ο έρωτας ή θα είναι τρελός και η γλώσσα μας μπορεί να χαθεί στην αταξία του και στην αβεβαιότητά του ή απλά δεν θα είναι έρωτας. Γιατί «όλος ο ερωτικός λόγος υφαίνεται από πόθο, φαντασιώσεις και δηλώσεις», αλλιώς η σκέψη χωρίς αυτό το υφάδι θα βρεθεί σε αδιέξοδο όχι για να προσεγγίσει τους μαγικούς κήπους της ερωτικής φαντασίας αλλά ούτε και για να τους αγναντέψει καν από μακριά…

    Η τέχνη δεν σου χαρίζει λύσεις στην ερωτική σου φαντασίωση, σε αφήνει να τις επινοήσεις και έτσι να δημιουργήσεις μόνος τον δικό σου πόθο καταπώς έχει ευδοκιμήσει στο σκίρτημά σου. Γι’ αυτό ιδιαίτερα σε έναν πίνακα με γυμνό ποτέ δεν θα υπάρξουν ποτέ δύο ίδια ματιές, δύο ίδιες προσλαμβάνουσες εικόνες, δύο ίδιες σαγηνευτικές ονειροπολήσεις της ερωτικής κρυστάλλωσης. Αυτό είναι και το μεγαλείο της τέχνης, να δίνει στον κάθε άνθρωπο τη δυνατότητα της δικής του δημιουργίας, της δικής του ξεχωριστής δημιουργίας σε κάθε ματιά του, σε κάθε ριπή του βλέμματός του, γι’ αυτό βλέπουμε και ξαναβλέπουμε την ίδια εικόνα, γιατί ποτέ δεν είναι ίδια, γιατί πολλαπλασιάζει διαρκώς τα ερωτικά μας ξέφωτα. Αυτό άλλωστε θα κάνει τον Προυστ να «ομολογήσει» ότι «χρειάστηκαν πολλοί κίνδυνοι, πολλές εκπληκτικές συμπτώσεις (κι ίσως πολλές αναζητήσεις) για να βρω την Εικόνα που, ανάμεσα σε χίλιες δυο άλλες, αρμόζει στον πόθο μου»[iii].

    Μια τέχνη του γυμνού είναι τέχνη απελευθέρωσης από τις μεγάλες δεσμεύσεις που η ίδια η ιστορία των συμβάσεων έχει δημιουργήσει είτε γιατί «δεν υπήρξε ποτέ απαγορευμένος καρπός και μόνον ο πειρασμός είναι θείος»[iv] είτε γιατί «εμείς οι ίδιοι είμαστε δαίμονες του εαυτού μας και μόνοι μας εξοριζόμαστε από τον παράδεισό μας» (Γκαίτε, Βέρθερος). Γιατί αν «η ζωή αποτελείται απ’ αυτό που σκέφτεται ολημερίς ο άνθρωπος» (Έμερσον), δεν μπορεί ποτέ να θεμελιωθεί – πιο ορθά ποτέ να επιβληθεί – μια επίπλαστη ηθική πάνω στην απόλυτη ομορφιά της ζωής. Γιατί είναι η μόνο η αγάπη εκείνη που μπορεί να δώσει το νόημα στη ζωή μας, η αγάπη εκείνη που δεν δέχεται περιορισμούς και καλοντυμένους πουριτανισμούς.

    Γιατί το να μην αγαπάς είναι η μεγαλύτερη δυστυχία, μεγαλύτερη και από το να μη ζεις – αν μπορούμε να το ξέρουμε αυτό -, γιατί αυτή καθεαυτή η εκδήλωση του όλου φαινομένου της ζωής σ’ αυτή τη μικρή γωνιά του Σύμπαντος είναι έκφραση της αγάπης, της αγάπης που γέννησε τους Θεούς και στη συνέχεια τον άνθρωπο. Γιατί ναι μεν μέσα από το Χάος το «Big Bang» έδωσε τον Κόσμο της ύλης, αλλά είναι ο Έρωτας που δώρισε ταυτόχρονα από το ίδιο Χάος την ψυχή και το πνεύμα στον άνθρωπο. Και αυτή η δωρεά πρέπει να τιμάται, γιατί «το να μην αγαπάς, όταν ο ουρανός σού έχει χαρίσει μια ψυχή πλασμένη για την αγάπη, είναι σαν να στερείς τον εαυτό σου και κάποιο άλλον από μια μεγάλη ευτυχία»[v]. Και δεν έχει κανένας ένα τέτοιο «δικαίωμα».

    Το γυμνό ποτέ δεν ήταν ανήθικο, ανήθικη ήταν η καλοσχεδιασμένη αποξήρανση του συναισθήματος του ανθρώπου από μικρές κατ’ ουσίαν φιγούρες της εξουσίας, της εξουσίας του σώματος και της ύπαρξης και της ζωής του ανθρώπου, γιατί ένας τέτοιος άνθρωπος είναι χειραγωγήσιμος και υποτάξιμος. Το γυμνό το ευτελίζει η εμπορευματοποιημένη αγορά με την κιτς αισθητική της και με την κερδοσκοπική της εκδούλευση. Αντίθετα, η τέχνη πάντα απελευθερώνει το γυμνό από όλες αυτές τις βάρβαρες επιβολές και σ’ αυτό το κάλεσμα της τέχνης δεν μπορεί παρά να είμαστε εκεί…

 

Γιατί στον έρωτα τα πάντα αποτελούν σημάδι…

Stendhal, Περί έρωτος

---

[i] Stendhal (2008), Περί έρωτος, Αθήνα: Πατάκης, σ. 453

[ii] Μπαρτ, Ρ. (1977), Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, Αθήνα: Ράππας, σ. 119

[iii] Μπαρτ, Ρ. (1977), Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, Αθήνα: Ράππας, σ. 31

[iv] Μπρετόν, Α. (1999), Ο τρελός έρως, Αθήνα: ύψιλον, σ. 126

[v] Stendhal (2008), Περί έρωτος, Αθήνα: Πατάκης, σ. 124

 

Και επειδή ο λόγος είναι …λόγος, σειρά της τέχνης να αποδώσει ό,τι ο λόγος δεν μπορεί…

 

Brahinsckiy Arthur, ‘Dream’

 

 

Three+women+-+Pablo+Picasso

 

 

Danae+-+Pablo+Picasso

 

 

Pablo Picasso. Nude Seated on a Rock. Fontainebleau, summer 1921

 

 

Harchencko Victoria, ‘Eve’

 

 

Antonio Bisquert CAI405RM

 

 

Arquer Buigas CAYM6GRL

 

 

Akopof Rafael captures the "artistic beauty" of "sensual liberation" in ‘Nastenka.’

 

 

Arquer Buigas CACEBKLZ

 

 

Arquer Buigas CA0DER47

 

 

Arquer Buigas CAIZYJ4J

 

 

Arquer Buigas CAMBS92J

 

 

Nudes and bust – Pablo Picasso

 

 

Arquer Buigas CAUF05AR

 

 

Arquer Buigas CAMX05S6

 

 

Félix Vallotton, La blanche et la noire, 1913

 

 

Eckerserg_Christoffer_Wilhem_Woman_Standing_In_Front_Of_A_Mirror

 

 

Delvaux, Paul (Belgian, 1897-1994)

 

 

Delvaux, Paul (Belgian, 1897-1994) 4DPictbghj

 

 

Delvaux, Paul (Belgian, 1897-1994) 4DPictfgcc

 

 

Delvaux, Paul (Belgian, 1897-1994) 4DPicttyu

 

 

Delvaux, Paul (Belgian, 1897-1994) d8

 

 

deLempicka-1933-SuzySolidor

 

 

Edgar Degas (1834-1917) degas64

 

 

Edgar Degas (1834-1917) degas62

 

 

Degas_Edgar_After_the_Bath2

 

 

Degas_Edgar_Woman_Combing_Her_Hair

 

 

Dino Valls CAK103SV

 

 

Edouard Bernard Debat-Ponsan (1847-1913) ponsan2

 

 

Elmer Bischoff CA4ZWBKZ

 

 

Elmer Bischoff CAM4YM00

 

 

Emil Nolde women_and_a_pierrot

 

 

Eric Fischl CAJM7Q3N

 

 

Eric Fischl CAYN0LMF

 

 

4Dnst Ludwig KiPict