Η μεγάλη μου απορία

Wheatfield with Cypresses, c.1889, by Vincent van Gogh

Του Νίκου Τσούλια

Μου έχει κολλήσει στο μυαλό εδώ και χρόνια πολλά. Είναι η μεγάλη μου απορία, απορία με ερωτήματα, με θαυμασμό, με γοητεία, με διαρκές και μόνιμο ερέθισμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, η μεγίστη πλειοψηφία των ανησυχούντων έχει αλλού την απορία. Γιατί έχω ξεφύγει; Οφείλεται στην επιστήμη που έχω σπουδάσει, οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ βλέπουμε όλες τις διεργασίες του αντικείμενου της απορίας, μας ξεφεύγει η ουσία.

Αυτός είναι ο πρόλογος. Πού είναι η απορία των άλλων και πού η δική μου; Η μεγάλη απορία του ανθρώπου είναι ο θάνατος, το τι γίνεται μετά τη ζωή. Η δική μου απορία είναι ακριβώς η αντίθετη, πώς «γεννιόμαστε»; πώς αναδυόμαστε στο φαινόμενο της ζωής; Η περιγραφή των γεγονότων της γέννησής μας έχει φωτιστεί αρκετά. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε το φαινόμενο της δημιουργίας μας με απόλυτη καταγραφή και επάρκεια. Μπορούμε να έχουμε «προ οφθαλμών» όλα τα δρώμενα από τη στιγμή της σύλληψής μας, με την «ένωση» των γεννητικών κυττάρων των γονέων μας, μέχρι τη γέννησή μας και φυσικά και μετά απ’ αυτή. Μπορούμε να παρακολουθούμε με μικρο – κάμερες τα πάντα μέσα στην κοιλιά της μητέρας μας. Μπορούμε να βλέπουμε λεπτό προς λεπτό αυτό το θαυμαστό ταξίδι της ζωής, το ταξίδι της ζωής μας, τα ταξίδι μάλιστα που συμπυκνώνει με ένα εντυπωσιακό τρόπο όλη την περιπέτεια της ζωής πάνω σε αυτή τη γωνιά του Σύμπαντος, αφού πολύ σωστά έχει λεχθεί ότι «η οντογένεση είναι μια σύντομη επανάληψη της φυλογένεσης», ότι, δηλαδή, η όλη διαδικασία δημιουργίας μας από τη βιολογική έναρξή μας, το ζυγωτό κύτταρο, μέχρι την ολοκλήρωσή μας εμπεριέχει με έναν φοβερά πυκνό τρόπο όλα τα στάδια από τα οποία πέρασε το ανθρώπινο είδος για να δημιουργηθεί μέσα σε μια οδύσσεια δισεκατομμυρίων χρόνων. Έτσι, για παράδειγμα, οι απαρχές μας στην μήτρα της μητέρας μας θα είναι σε συνθήκες υδρόβιες, θα έχουμε κατά τη διάρκεια της εμβρυογένεσης βραγχιακές σχισμές, όπως οι πολύ μακρινοί πρόγονοί μας, θα έχουμε ουρά, όπως ο λιγότερο μακρινός πρόγονός μας και όταν θα ερχόμαστε στο φως της ημέρας θα υφιστάμεθα ένα σοκ, παρομοιαζόμενο με εκείνο το σοκ του περάσματος της υδρόβιας μορφής ζωής και στη χερσαία εκδήλωσή της.

Και όμως… Το ερώτημα παραμένει και γίνεται απορία και στοιχειώνει ως απορία. Πώς γίνεται η ανάδυση όλου αυτού του θαυμαστού ανθρώπινου όντος; Από ποιο στάδιο και μετά μπορεί να θεωρηθεί ως αυτόνομο ον; Πώς αναδύεται η ανθρώπινη φύση και πώς η συνείδησή μας; Και όλα αυτά δεν παραπέμπουν σε μια αναζήτηση μεταφυσικής ή, πολύ περισσότερο, ανορθολογικής ερμηνείας, αλλά επιζητούν την πλήρη διαλεύκανση μιας ουσίας που φαίνεται να μας διαφεύγει. Εκτός, αν η σκέψη μας, όντας πάντα ακόρεστη και αιχμηρή, αναζητά διαρκώς όλο και πιο φρέσκια, όλο και πιο γενική και ολική ερμηνεία, χωρίς να ικανοποιείται και να καταλαγιάζει από την όποια δεδομένη ερμηνεία. Ξέρουμε πως είμαστε δημιουργήματα της εγγενούς τάσης της ύλης να αυτο – οργανώνεται σε όλο και πιο πολύπλοκες δομές και αυτό που απαιτείται είναι κάποιες πρόσφορες υλικές συνθήκες – που υπήρξαν και υπάρχουν στον πλανήτη μας – και χρόνος, πολύς χρόνος. Nothing else.

Και έρχομαι στην αφετηρία. Ως προς τι ο θόρυβος για το «μετά» της ζωής; Έχουμε λύσει το τι είναι το «πριν» από τη ζωή; Αυτό δεν είναι το καλύτερο και το πιο όμορφο θαύμα, η προέλευσή μας από κάτι που δεν ξέρουμε; Και έτι περαιτέρω. Γιατί να μην είναι το «μετά» τη ζωή, όπως ήταν το «πριν» από αυτή; Και επίσης, ήταν κάτι άσχημο στο «πριν»; Πολύ ορθά ο μέγιστος φιλόσοφος του Δυτικού πολιτισμού, ο Σωκράτης, αναρωτιόταν λέγοντας ότι «δεν καταλαβαίνω γιατί οι άνθρωποι φοβούνται το θάνατο, σαν να ξέρουν ότι είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να τους συμβεί»! Πράγματι από πού το ξέρουμε; Αλλά, αν οι θρησκείες χτίστηκαν πάνω σε αυτό το φόβο, δεν μπορούν να ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν το πεδίο του «επέκεινα», γιατί κανένας ποτέ δε θα έχει καμιά περί αυτού γνώση, και ακόμη δεν μπορούν να αντιμετωπίζουν την ανθρώπινη ζωή με το φόβο αυτό εννοώντας μάλιστα ότι διαχειρίζονται και το «μετά» της ζωής μας σχεδόν θεσμικά!!! Δεν κουβαλάμε μαζί μας απλά και μόνο μεσαίωνες, κουβαλάμε ανορθολογισμούς που καταδυναστεύουν τη σκέψη μας και την ελευθερία του πνεύματός μας. Και ίσως η πιο βασική φροντίδα μας είναι να κατακτήσουμε την ορθολογική ερμηνεία για κάθε όψη της ζωής μας, αυτή μπορεί να εξανθρωπίσει τις κοινωνίες μας, αυτή μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στα μονοπάτια της ευτυχίας, γιατί μπορεί να τον απαλλάξει από κάθε είδους προκατάληψη και σκοταδισμό.

Υπάρχουν ερωτήματα που ίσως παραμένουν εσαεί ερωτήματα, ίσως γιατί αφορούν πρωτογενείς έννοιες, ίσως γιατί το αξιερώτητο «θέλει» να έχει έναν βασικό πυρήνα «άθικτο». Έτσι και στο αφετηριακό μου ερώτημα – τη μεγάλη μου απορία, τι είναι η ζωή και πώς αναδύεται, να είναι ένα ανοικτό ερώτημα. Γιατί μπορούμε να απαντήσουμε με τη γλώσσα της επιστήμης στο τι είναι ζωή και στο πώς αναδύεται, αλλά στο πεδίο του φιλοσοφικού στοχασμού η έννοια της ζωής έχει άλλο, ευρύτερο περιεχόμενο, ανοικτό στη συνεχή έρευνα της σκέψης μας. Αλλά οι πρωτογενείς απορίες δεν οριοθετούνται μόνο στο τι είναι ζωή και στο πώς αναδύεται. Ποιος μπορεί να ορίσει τι είναι ο χρόνος; Ποιος μπορεί να ορίσει τι είναι το είναι; Ποιος μπορεί να ορίσει το ον και το μη ον;