Πολιτική αρθρογραφία 27.12.11

Επιμέλεια: Νίκου Τσούλια

Η πολιτική δε “σταματάει” να δρα και να λειτουργεί ποτέ. Ακόμα και όταν δεν μας ενδιαφέρει, μας αφορά και μας επηρεάζει πολύ αποφασιστικά. Η πολιτική είναι το γενικό – συνολικό και καθοριστικό πεδίο της ζωής μας, είναι ο χώρος ολοκλήρωσης του πολίτη, είναι ο τόπος που διαμορφώνουμε το κοινό μας μέλλον. Πρέπει να την αγαπάμε την πολιτική. Δεν φταίει αυτή για το ποιόν και την ποιότητα των πολιτικών. Αν εγκαταλείψουμε την πολιτική υπό το βάρος της – ούτως ή άλλως δικαιολογημένης – απογοήτευσης, θα κάνουμε μεγάλο λάθος και θα αναπαράγουμε αυτό που θεωρητικά δεν θέλουμε: την αλλοτρίωση της δημόσιας ζωής και την όξυνση της κρίσης. Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν – κατά τη γνώμη μου – αυτό τον θαυμαστό πολιτισμό, αυτή τη φοβερή ορθολογική σκέψη με βασικό πεδίο την καθολική συμμετοχή στο δημόσιο βίο και τη δημοκρατική συγκρότηση της πολιτικής. 

 

Ο κουμπαράς της μεταμέλειας

Της Μαριας Κατσουνακη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.12.11

Οι αναρτημένες στον ιστότοπο της Βουλής δηλώσεις πόθεν έσχες των 300 εκλεγμένων εκπροσώπων του έθνους, προσφέρονται όχι μόνο για διαπιστώσεις και σχόλια, αλλά και για προτάσεις.

Πρώτα, οι διαπιστώσεις: η συντριπτική πλειονότητα διαβιεί εν ευπορία. Ετσι, προφανώς, απομακρύνεται και ο κίνδυνος του οικονομικού εκμαυλισμού, της δωροδοκίας, των, με το αζημίωτο, πελατειακών σχέσεων (!). Το ερώτημα μήπως η βουλευτική αποζημίωση αποδεικνύεται υπερβολική σε σχέση με το αποδιδόμενο στην κοινωνία έργο, από ένα μέρος του πληθυσμού έχει ήδη απαντηθεί (και με τις ανάλογες χειρονομίες), από ένα άλλο, πάλι, εξετάζεται (!).

Ακολουθούν, τα σχόλια: πολλά και ποικίλα. Τα περισσότερα ειρωνικά, δηλητηριώδη, ενίοτε και οργισμένα. Οφείλει όμως να εκτιμήσει κανείς την ευρηματικότητα με την οποία, ορισμένοι, διαχειρίζονται τα περιουσιακά στοιχεία τους. Το επενδυτικό δαιμόνιο, δηλαδή. Εκτός από τα τετριμμένα (όπως διαμερίσματα, αγροτεμάχια, πλούσιοι γάμοι κ.λπ.) υπάρχουν και πιο ευφάνταστες τοποθετήσεις χρημάτων (όπως σε ποδοσφαιρικές ομάδες). Αναμένουμε, βεβαίως, να τελεσφορήσει και η έρευνα που ανήγγειλε ο επικεφαλής της επιτροπής ελέγχου πόθεν έσχες της Βουλής κ. Βαγγέλης Αργύρης, με επίκεντρο 11 βουλευτές, οι οποίοι εμφανίζουν σημαντική μείωση καταθέσεων από το προηγούμενο έτος (2008). Μήπως πρόκειται για διαφυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό; (!)

Στο τελευταίο μέρος, στις προτάσεις, τα πράγματα σοβαρεύουν. Τι θα λέγατε αν, για παράδειγμα, οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι του έθνους καλούνταν να καταβάλλουν το κόστος της αποτυχίας τους σε χρήμα; Αν, δηλαδή, έδειχναν εμπράκτως τη μεταμέλειά τους για λάθη του παρελθόντος; Αν, εκτός από την έμμεση αυτοκριτική και την αυστηρή κριτική προς το (κυβερνών κατά κανόνα) κόμμα και τον αρχηγό του, κοστολογούσαν τα λάθη και αποτιμούσαν τη χρεοκοπία της πολιτικής τους σε ευρώ; Πόσο στοιχίζει η πολιτική χωρίς αποτέλεσμα;

Εάν, εκτός από το Ταμείο για τον Περιορισμό του Δημόσιου Χρέους, υπήρχε στη Βουλή και ένας κουμπαράς της μεταμέλειας, ένα κουτί σε σχήμα κάλπης, στο οποίο καθένας, ανάλογα με τη συμμετοχή του στις κυβερνήσεις ή στο Κοινοβούλιο της τελευταίας 30ετίας, ανάλογα, δηλαδή, με τις ευθύνες του, κατέθετε ένα ποσό σαν αποζημίωση; Εξαργύρωνε το τίμημα της αποτυχίας, προσωπικής και συλλογικής, υπέρ της πάσχουσας πατρίδας και των πασχόντων πολιτών της; Γιατί, εάν υποθέσουμε ότι οι πολίτες (συνδαιτυμόνες ή όχι στο μεγάλο φαγοπότι), υφίστανται αδιακρίτως τις συνέπειες της κακοδιαχείρισης (συμμετείχαν ή όχι σε αυτήν), με απολύσεις, μειώσεις μισθών, συντάξεων, επιβολή νέων φόρων κ.ο.κ., γιατί να μην μειωθούν αναλογικά, δραστικά, και τα εισοδήματα των διαχειριστών της εξουσίας;

Εφόσον από τις δηλώσεις διαπιστώνεται ότι «έσχον» με ένα «πόθεν» ασαφές και αδιευκρίνιστο, έως ότου διαλευκανθεί το «πόθεν» μήπως θα πρέπει -και μόνο ως έκφραση καλής πίστης και ένδειξη αναβάπτισης- να περιορίσουν το «έσχες»;

Ομως, και το τελευταίο αυτό μέρος, των «προτάσεων», πάσχει όπως και τα δύο προηγούμενα, των «διαπιστώσεων» και των «σχολίων», στην αρχική σύλληψη: ποιος πολιτικός εκτίθεται δημόσια, αναγνωρίζοντας το λάθος του χωρίς να έχει ήδη προετοιμάσει το επόμενο; Σύμφωνα, πάντα, με τις «Ιστορίες του κυρίου Κόυνερ» του Μπ. Μπρεχτ: «Με τι ασχολείστε; ρώτησαν τον κύριο Κ. Και ο κύριος Κ. απάντησε: “Είμαι πολύ απασχολημένος: προετοιμάζω το επόμενο λάθος μου”».

Ενα πρώτο, εφικτό, βήμα, για την αναμόρφωση του χρεοκοπημένου πολιτικού συστήματος είναι η διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων με ταυτόχρονη μείωση της κρατικής επιχορήγησής τους. Η αύξηση του κόστους λειτουργίας των κομμάτων οδήγησε τα τελευταία χρόνια στην απόλυτη σχεδόν εξάρτηση από οικονομικά κέντρα και τον ασύστολο δανεισμό τους από τράπεζες. Οπως επισημαίνει και ο αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης («Κ» 27/11): «Κατ’ αναλογία με το ελληνικό κράτος, όπου ο εύκολος και φθηνός δανεισμός δεν συνέβαλε σε πραγματική οικονομική ανάπτυξη αλλά σε κρίση χρέους, η αφθονία πόρων για τα άπληστα πολιτικά κόμματα όχι μόνο δεν περιόρισε τις εξωγενείς εξαρτήσεις τους, αλλά αντίθετα τις όξυνε. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως προκειμένου να καλύψουν το εξωφρενικό κόστος λειτουργίας τους, τα κόμματα, προσφεύγουν σε δανεισμό από τις τράπεζες βάζοντας ως εγγύηση τις μελλοντικές τους χρηματοδοτήσεις. Συμπεριφέρονται δηλαδή όχι ως εντολοδόχοι του λαού, αλλά ως σπάταλοι εισοδηματίες με εγγυημένο εισόδημα».

Ακόμη κι αν δεν πρόκειται για αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, στην Ελλάδα, λόγω απληστίας των κομμάτων είναι εξαιρετικά διογκωμένο: τη διετία 2010 – 2011 το ποσό της χρηματοδότησης των κομμάτων από τον φορολογούμενο πολίτη -μέσω του προϋπολογισμού- ανέρχεται στα 89,3 εκατ. ευρώ. Το συνολικό χρέος τους στις τράπεζες είναι 244,2 εκατ. ευρώ. Ενας Πορτογάλος καταβάλλει ετησίως 0,86 ευρώ για τη λειτουργία των κομμάτων. Για τον Ελληνα πολίτη το ποσό είναι 5,8 ευρώ.

Πώς αλλάζει το πολιτικό σύστημα; Ούτε με ευχές αλλά ούτε και με κατάρες. Εκτός από την κατάρρευση υπάρχει και η επώδυνη συνειδητοποίηση, που όταν συντελείται αποτυπώνεται τόσο στα οικονομικά όσο και στο… χρώμα: «Ενας άνθρωπος που είχε καιρό να δει τον κύριο Κ. τον χαιρέτησε λέγοντας: “Δεν αλλάξατε καθόλου”. “Αχ!” έκανε ο κύριος Κ. κι έχασε το χρώμα του».

Τουλίπες, παράγωγα και άλλες ιστορίες ανορθολογισμού

Του Πασχου Μανδραβελη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24.12.11

Από την εποχή της «τουλιπομανίας», τον 17ο αιώνα, στην Ολλανδία υπάρχει ένα ερώτημα. Πώς έγινε και οι άνθρωποι έφτασαν να δίνουν 5.200 φιορίνια για έναν βολβό λουλουδιού, ποσό που αντιστοιχούσε στο διπλάσιο από τα ετήσια κέρδη ενός μικρομεσαίου εμπόρου ή είκοσι φορές την τιμή οχτώ καλοθρεμμένων γουρουνιών;

Πέρα από αυτό, αν δει κανείς την οικονομική ιστορία από τον 18ο αιώνα κι εντεύθεν θα διαπιστώσει ότι περίπου κάθε δέκα χρόνια, κάπου στον κόσμο, έσκαγε μια φούσκα αξιών. Απλώς πριν από τον 20ό αιώνα οι κρίσεις και οι χρηματιστηριακοί πανικοί περιορίζονταν σε μια χώρα (ενώ τώρα λόγω της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου εξαπλώνονται) ή σε έναν τομέα της οικονομίας. Εξάλλου δεν πέρασαν δέκα χρόνια από το σκάσιμο της φούσκας των dot-com, όταν οι αξίες των εταιρειών του Διαδικτύου είχαν ανέβει στα ουράνια. Πριν από το 2001 -όταν ο δείκτης Nasdaq κατακρημνίστηκε στις 600 μονάδες από τις 6.000 που είχε φτάσει- μια επιχείρηση που πουλούσε μέσω Διαδικτύου αεροπορικά εισιτήρια είχε μεγαλύτερη χρηματιστηριακή αξία από όλες μαζί τις αεροπορικές επιχειρήσεις των HΠA, οι οποίες στο κάτω κάτω της γραφής είχαν πραγματικό ενεργητικό· ήταν ιδιοκτήτες αληθινών αεροπλάνων.

Και όμως! Παρά την μακρά ιστορία των οικονομικών κρίσεων σε κάθε φούσκωμα των αγορών οι άνθρωποι πίστευαν ότι «αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά». Ηταν σίγουροι ότι οι αξίες θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν αέναα, και ας μην αντικατοπτρίζουν πια τίποτε. Ποιος ήξερε, για παράδειγμα, σε τι πραγματικά στοιχεία πλούτου αντιστοιχούσαν τα περίτεχνα δομημένα ομόλογα που ανταλλάσσονταν σωρηδόν στις αγορές πριν από την τελευταία οικονομική κρίση;

Το πιο περίεργο δε απ’ όλα είναι ότι τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια ο χρηματοπιστωτικός τομέας προσέλκυε (λόγω υψηλών απολαβών) τα καλύτερα μυαλά από όλους τους τομείς και εκτός των οικονομικών· φυσικούς, μαθηματικούς, μηχανικούς, ανθρώπους δηλαδή που σπούδασαν τον ορθολογισμό. Ελάχιστοι, όμως, από αυτούς λειτούργησαν ορθολογικά. Ολοι πίστευαν ότι «αυτή τη φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά». Πρώτος απ’ όλους ο πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ Αλαν Γκρίσπαν, ο οποίος δήλωσε «έκπληκτος» που οι αγορές δεν αντιδρούσαν όπως είχε προβλεφθεί. «Εκανα λάθος που νόμιζα ότι το συμφέρον οργανισμών, ειδικότερα τραπεζών και λοιπών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, εξυπηρετείται κατά τέτοιο τρόπο που ωφελούνται μέτοχοι και αποδόσεις» είπε σε σχετική ακρόαση ενώπιον επιτροπής του Κογκρέσου.

Πώς μπορεί λοιπόν να ερμηνευθεί το γεγονός ότι τόσοι ορθολογικοί άνθρωποι τελικά δημιουργούν τόσο μεγάλες φούσκες ανορθολογισμού; Γράφαμε και παλιότερα ότι από την εποχή του Ανταμ Σμιθ οι οικονομολόγοι όλων των αποχρώσεων στήριξαν τις θεωρίες τους πάνω σε ένα δόγμα: στον homo economicus, δηλαδή στον ορθολογικά σκεπτόμενο οικονομικό άνθρωπο. Oι ορθολογικοί καταναλωτές, σύμφωνα με αυτή την θεωρία, αγοράζουν πάντα το φθηνότερο προϊόν στην αγορά. Ετσι επιβραβεύουν τον «καλό παραγωγό» (αυτόν που επένδυσε σε τεχνογνωσία, νέες μεθόδους παραγωγής κ.λπ.), τιμωρούν τον «κακό» (εκείνον που δεν σκέφτηκε να εκσυγχρονιστεί) και δημιουργούν έτσι την ορθή τιμή για κάθε προϊόν. Ομορφος κόσμος, οικονομικός, αγγελικά πλασμένος.

Αυτό, εν πολλοίς, είναι λογικό. Kάθε επιστήμη για να διατυπώσει τους νόμους της χρειάζεται αφαιρέσεις. Στην κλασική φυσική για παράδειγμα που μελετούσαμε, η κίνηση των σωμάτων ήταν χωρίς τριβές. Στη χημεία οι καύσεις ήταν τέλειες. Στην οικονομία (η οποία πάντα ζήλευε τα επιτεύγματα των φυσικών επιστημών) οι αφαιρέσεις είχαν φτάσει σε ένα τέτοιο βαθμό, ώστε να αφαιρείται από τα μοντέλα της το βασικό οικονομικό υποκείμενο που είναι ο άνθρωπος. O λόγος είναι απλός. Ολη η οικονομική θεωρία τον 19ο αιώνα ήθελε απλές, γραμμικές και προβλεπτές συμπεριφορές. Ηθελε να χωρέσει την ανθρώπινη πολυπλοκότητα σε εξισώσεις. Οποτε αυτή η πολυπλοκότητα δεν χωρούσε (και πάντα δεν χωρούσε), απλώς την αφαιρούσαν. Φτάσαμε να έχουμε ωραίες θεωρίες, που λίγη όμως σχέση είχαν με τον πραγματικό κόσμο.

Οι ιπποδρομίες

O τρόπος που οι άνθρωποι στοιχηματίζουν στις ιπποδρομίες είναι για τον καθηγητή του Tεχνολογικού Iνστιτούτου της Kαλιφόρνιας Κόλιν Κάρεμερ ένα καλό δείγμα οικονομικού ανορθολογισμού. «H λογική στρατηγική υποδεικνύει ότι πρέπει να στοιχηματίζουμε στα τρία άλογα που έχουν πιθανότητες να κερδίσουν. Aν επιμείνουμε σε αυτή την τακτική, είναι στατιστικά αποδεδειγμένο ότι μακροχρόνια θα έχουμε κέρδος. Στην πραγματικότητα όμως βλέπουμε ότι τα μισά και πλέον στοιχήματα γίνονται για άλογα που έχουν τις μικρότερες πιθανότητες, με την ελπίδα των μεγαλύτερων δυνατών κερδών. Oι άνθρωποι δεν λειτουργούν ορθολογικά σε ό,τι αφορά το πορτοφόλι τους».

Ενα στοιχείο παράλογης οικονομικής συμπεριφοράς κατ’ αυτούς τους οικονομολόγους είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι προτιμούν «πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει». Μια ομάδα οικονομολόγων μελέτησε την οικονομική συμπεριφορά των ταξιτζήδων της Nέας Yόρκης. Tο οικονομικά ορθολογικό γι’ αυτούς τους ανθρώπους θα ήταν να δουλεύουν περισσότερες ώρες τις ημέρες αιχμής και λιγότερες ώρες τις νεκρές ημέρες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, οι ταξιτζήδες αυτοί θα μπορούσαν να αυξήσουν κατά 8% το εισόδημά τους αν δούλευαν τις ίδιες ώρες κάθε μέρα ή κατά 15% αν τις κακές μέρες έφευγαν νωρίς από τους δρόμους και αντιστάθμιζαν τις ώρες αυτές στις καλές μέρες. H μελέτη όμως έδειξε άλλα πράγματα. Oι οδηγοί των ταξί αποσύρονται νωρίς τις καλές μέρες και μένουν ώς αργά τις κακές μέρες. Γιατί; Aπλώς έχουν θέσει στόχους μεροκάματου και δεν αποσύρονται πριν τους εκπληρώσουν.

«Aντίθετα με ό,τι προβλέπει η παραδοσιακή θεωρία, η παράλογη συμπεριφορά στην αγορά δεν είναι θανάσιμη οικονομικά ούτε επηρεάζει σε βάθος την οικονομία» λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου Ρίτσαρντ Θάλερ. Σύμφωνα με τους «Νιου Γιορκ Τάιμς», «μπορεί να ήρθε η στιγμή που θα πρέπει να αλλάξουμε την άποψή μας πάνω στην όλη διαδικασία λήψης αποφάσεων» ή να αλλάξουμε τη βάση της θεωρίας. Η «συμπεριφορική οικονομική» είναι ένα νέο σχετικά επιστημονικό υβρίδιο (οικονομικής και ψυχολογίας) που προσπαθεί να κατανοήσει πώς συμπεριφέρονται οι πραγματικοί άνθρωποι στην οικονομία και όχι κάποια αφηρημένα θεωρητικά μοντέλα «ορθολογικών οικονομικών όντων».

Χρηματιστήρια πλασματικών αξιών

H ζωή απέδειξε πως η οικονομική θεωρία είναι μακράν της πραγματικότητος. Τόσο, που έγινε ανέκδοτο ακόμη και ανάμεσα στους ίδιους τους οικονομολόγους. «Οικονομολόγος είναι κάποιος που όταν βρίσκει κάτι που δουλεύει στην πράξη, αναρωτιέται αν θα δουλεύει και στη θεωρία» είχε πει ο Αμερικανός Γούλετερ Χέλερ, για να τον συμπληρώσει ένας συνάδελφός του: «Για τους οικονομολόγους ο πραγματικός κόσμος είναι ειδική περίπτωση».

Η ανορθολογική όμως συμπεριφορά στην αγορά είναι ο κανόνας και όχι μία ειδική περίπτωση. Από τα μικρά -για παράδειγμα: μεταξύ δύο ίδιων πουλόβερ, πολλοί καταναλωτές προτιμούν το πολύ ακριβότερο γιατί έχει πάνω του κάποιο λογότυπο- μέχρι τα μεγάλα. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που συμβαίνει στα χρηματιστήρια. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Εντουαρντ Τσάνσελορ γράφει στο σχετικό βιβλίο περί της ιστορίας της κερδοσκοπίας ότι στη δεκαετία του 1980 οι προσδοκίες φούσκωσαν τόσο πολύ τις τιμές των ακινήτων στην Ιαπωνία, που το οικόπεδο του Aυτοκρατορικού Παλατιού κόστιζε περισσότερο από όσο άξιζε η γη ολόκληρης της Kαλιφόρνιας. Tο οικονομικό μπουμ πήρε τελικά το όνομα «μπαμούρου», δηλαδή «η οικονομία της φούσκας». Ο δείκτης τιμών του Χρηματιστηρίου του Tόκιο δεκαπλασιάστηκε σε λίγα χρόνια. Oι γιαπωνέζικες τράπεζες μετρούσαν τα χρηματιστηριακά τους κέρδη ως κεφάλαιο, γεγονός που τους επέτρεπε να δανείζουν περισσότερα. O δανεισμός γινόταν για αγορά μετοχών και γης και οι αξίες συνέχισαν να φουσκώνουν. Μέχρι που το ιαπωνικό θαύμα «έσκασε» και η οικονομία στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου δεν μπορεί είκοσι χρόνια τώρα να ορθοποδήσει.

«Oι χρηματιστές αγοράζουν ενώ ξέρουν πως οι μετοχές είναι υπερτιμημένες» έγραψε κάποτε το περιοδικό «Νιου Σάιεντιστ». «Λειτουργεί στην πράξη η θεωρία της μεγαλύτερης ανοησίας. Eλπίζουν πως κάποιος άλλος θα είναι περισσότερο ανόητος από αυτούς για να πληρώσει περισσότερα για την ήδη υπερτιμημένη μετοχή. Mοιάζει παροδικά πως υπάρχει μεγάλη προσφορά ανοήτων. Ξαφνικά όμως οι αγοραστές στερεύουν. Kανείς δεν θέλει να αγοράσει τις υπερτιμημένες μετοχές. H φούσκα σκάει. Δημιουργείται πανικός και μπορεί να φτάσουν οι μετοχές να ανταλλάσσονται κάτω πλέον της πραγματικής τους αξίας.»

Το αντίστροφο, αλλά εξίσου ανορθολογικό, συμβαίνει σε περιόδους κρίσης. Ενώ οι αξίες πέφτουν πολύ, και μάλιστα χαμηλότερα των υλικών περιουσιακών στοιχείων των εταιρειών, κανείς δεν αγοράζει. Κι αυτή η συμπεριφορά δεν είναι μόνο των απλών επενδυτών. Αν δει κανείς τις εκθέσεις των οίκων αξιολόγησης, θα προσέξει ότι μέχρι το 2008 όλα σχεδόν τα επενδυτικά προϊόντα βαθμολογούνταν με τρία άλφα. Σήμερα ακόμη και τα ομόλογα των ΗΠΑ υποβαθμίζονται.

Tο εκπληκτικότερο είναι η επαναλαμβανόμενη ύβρις των ανθρώπων προς το άγνωστο μέλλον. «Η αδυναμία να προβλέψουμε τα εξωτικά γεγονότα», γράφει ο Νασίμ Νικόλας Τάλεμπ, «συνεπάγεται την αδυναμία να προβλέψουμε τον ρουν της Ιστορίας… Και όμως: ενεργούμε σαν να μπορούμε να προβλέψουμε τις ιστορικές εξελίξεις ή -ακόμη χειρότερα- σαν να μπορούμε να αλλάξουμε τον ρουν της Ιστορίας». Αυτό δεν είναι ανορθολογισμός;

Διαβάστε

– Εντουαρντ Τσάνσελορ, «Η άνοδος και η πτώση των χρηματιστηρίων. Μια συνοπτική ιστορία της κερδοσκοπίας», εκδ. Λιβάνης

– Νassim Nicholas Taleb, «Ο μαύρος κύκνος. Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απρόβλεπτου», εκδ. Φερενίκη

Τι ακριβώς συνέβη με τους Αρμένιους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

Οκτώ ερωτήσεις και απαντήσεις για τη φοβερή ανθρωπιστική καταστροφή

TO BHMA:  23/12/2011

Γυναικόπαιδα και άμαχοι, μερικά από τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα των φοβερών «πορειών θανάτου» που οργάνωσαν οι Οθωμανοί για τους Αρμένιους στο περιθώριο της ρωσο-τουρκικής σύρραξης κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (φωτ. αρχείου)

Η Τουρκία, θεωρώντας εαυτήν «κληρονόμο» του Μεγάλου Ασθενούς του 19ου αιώνα, δηλαδή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο τελευταίο στάδιο της ύπαρξής της, επιμένει και σήμερα ότι δεν έγινε γενοκτονία των χριστιανών Αρμενίων από τους Οθωμανούς την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολουθούν οκτώ ερωτήσεις και απαντήσεις για αυτή τη φοβερή ανθρωπιστική καταστροφή, μια μαύρη σελίδα στις ρωσο-οθωμανικές συγκρούσεις της εποχής.

Τι ακριβώς συνέβη ;

Ολοι συμφωνούν ότι εκατοντάδες χιλιάδες Αρμενίων πέθαναν όταν οι Οθωμανοί Τούρκοι τους απέλασαν μαζικά από τις εστίες τους στην ανατολική Ανατολία προς τις ερήμους της Συρίας και αλλού, το 1915-16. Σκοτώθηκαν ή υπέκυψαν σε λιμοκτονία και ασθένειες. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών αμφισβητείται. Οι Αρμένιοι λένε ότι 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν. Η Τουρκική Δημοκρατία κάνει λόγο για 300.000 νεκρούς. Σύμφωνα με ανεξάρτητους ερευνητές (του International Association of Genocide Scholars) τα θύματα «ήταν περισσότερα από ένα εκατομμύριο».

Τι αποκαλείται γενοκτονία;

Το άρθρο υπ. αρ. 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Γενοκτονία (Δεκέμβριος 1948) ορίζει ότι γενοκτονία υφίσταται «όταν εκτελούνται πράξεις με σκοπό την καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας».

Επρόκειτο για συστηματικές δολοφονίες;

Η αμφισβήτηση για το αν επρόκειτο για γενοκτονία βασίζεται στο ερώτημα της προμελέτης, δηλαδή σε ποιο βαθμό οι θάνατοι των Αρμενίων ήταν μεθοδευμένοι. Πολλοί ιστορικοί, πολλές κυβερνήσεις και οι Αρμένιοι πιστεύουν ότι υπήρξε μεθόδευση. Αλλά κάποιοι μελετητές το αμφισβητούν. Οι τουρκικές Αρχές δέχονται ότι έγιναν θηριωδίες, αλλά ισχυρίζονται ότι δεν υπήρξε συστηματική προσπάθεια για τον αφανισμό των χριστιανών Αρμενίων. Η Τουρκία λέει ότι πολλοί αθώοι μουσουλμάνοι Τούρκοι επίσης σκοτώθηκαν μέσα στην αναταραχή του πολέμου.

Ποιο ήταν το πολιτικό περιβάλλον της εποχής ;

Οι Νεότουρκοι – το κίνημα των αξιωματικών που κατέλαβε την εξουσία το 1908 – έλαβε σειρά μέτρων κατά των Αρμενίων ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε από τις αλεπάλληλες ήττες στα πεδία των μαχών. Οι Νεότουρκοι, που αυτοαποκαλούντο «Επιτροπή για την Ενωση και την Πρόοδο», μπήκαν στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας το 1914. Η τουρκική προπαγάνδα της εποχής παρουσίαζε τους Αρμένιους σαν «σαμποτέρ» και φιλορωσική «πέμπτη φάλαγγα». Οι Αρμένιοι θεωρούν την 24η Απριλίου 1915 ως την ημέρα έναρξης της εις βάρος τους γενοκτονίας. Τότε η οθωμανική κυβέρνηση συνέλαβε περίπου 50 Αρμένιους διανοούμενους και ηγέτες αρμενικών κοινοτήτων. Αργότερα εκτελέστηκαν όλοι. Οσοι Αρμένιοι υπηρετούσαν στις οθωμανικές ένοπλες δυνάμεις αφοπλίστηκαν και εκτελέστηκαν. Αρμένικες περιουσίες κατασχέθηκαν.

Συνελήφθη και λογοδότησε ποτέ κανείς;

Ορισμένοι ανώτεροι οθωμανοί αξιωματούχοι δικάστηκαν στην Τουρκία το 1919-1920 σε σχέση με τις θηριωδίες. Ενας τοπικός διοικητής, ο Μεχμέτ Κεμάλ, εκρίθη ένοχος και απαγχονίσθηκε για τους θανάτους Αρμενίων στην περιοχή Γιοζγκάτ της κεντρικής Ανατολίας. Ηδη η κυβερνητική τριανδρία των Νεότουρκων – οι αποκαλούμενοι «τρεις πασάδες» – είχε διαφύγει στο εξωτερικό. Δικάστηκαν και καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο. Ιστορικοί αμφισβητούν την δικονομική διαδικασία και την ποιότητα των στοιχείων που παρουσιάστηκαν στο ακροατήριο, ενώ εκτιμούν ότι οι τουρκικές Αρχές επιθυμούσαν απλώς να τηρήσουν τα προσχήματα απέναντι στους νικητές Συμμάχους.

Σήμερα ποιοι αναγνωρίζουν τις διώξεις των Αρμενίων ως γενοκτονία και ποιοί όχι;

Η Αργεντινή, το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ρωσία και η Ουρουγουάη είναι μερικές από τις πάνω από 20 χώρες που έχουν επίσημα αναγνωρίσει την γενοκτονία. Σε ανάλογη αναγνώριση έχουν προχωρήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Υποεπιτροπή του ΟΗΕ για την Παρεμπόδιση των Διακρίσεων εις βάρος των Μειονοτήτων. Η Βρετανία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ πειλαμβάνονται στις χώρες που χρησιμοποιούν διαφορετική ορολογία για να περιγράψουν τα γεγονότα. Η σημερινή διαμάχη Τουρκίας – Γαλλίας για το ζήτημα ξεκίνησε το 2006, όταν και τότε το γαλλικό Κοινοβούλιο επιχείρησε να υιοθετήσει την ποινική δίωξη των αρνητών της γενοκτονίας των Αρμενίων. Τότε ο σχετικός νόμος δεν προχώρησε και η Αγκυρα είχε διακόψει τις στρατιωτικές της σχέσεις με το Παρίσι. Τον Μάρτιο του 2010 η Τουρκία ανακάλεσε για διαβουλεύσεις τον πρεσβευτή της στην Ουάσιγκτον, όταν επιτροπή του αμερικανικού Κογκρέσου δέχτηκε, με μικρή πλειοψηφία, τον όρο γενοκτονία. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα επέβαλε να μην αποκτήσει νομική ισχύ η σχετική απόφαση

Τι πολιτικές συνέπειες είχε η διαμάχη για την αναγνώριση;

Οι μαζικοί θάνατοι των Αρμενίων στις αρχές του 20ου αιώνα θεωρούνται αφετηρία της σύγχρονης αρμενικής ιστορίας, συνεκτικός δεσμός και σταθερό σημείο αναφοράς της αρμενικής διασποράς, που είναι από τις μεγαλύτερες στον πλανήτη. Στην Τουρκία η δημόσια συζήτηση για το ζήτημα καταπνίγεται. Το άρθρο 301 του τουρκικού Ποινικού Κώδικα – για την «προσβολή της τουρκικότητας» – έχει χρησιμοποιηθεί για να προσαχθούν σε δίκη επιφανείς διανοούμενοι που ρίχνουν το φως της δημοσιότητας στους μαζικούς θανάτους των Αρμενίων. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο κάτοχος του βραβείου νομπέλ λογοτεχνίας Ορχάν Παμούκ και ο αρμενικής καταγωγής μετριοπαθής δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ, ο οποίος δολοφονήθηκε από νεαρό τούρκο εθνικιστή το 2007 και ακολούθησε ογκώδης διαδήλωση εκατοντάδων χιλιάδων στην Κωνσταντινούπολη με σύνθημα «Είμαστε όλοι Αρμένιοι». Η δίκη του δολοφόνου και των ηθικών αυτουργών, μισαλλόδοξων ένοπλων ακροδεξιών από την Τραπεζούντα, δεν έχει ολοκληρωθεί. Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων δεν περιλαμβάνεται στους όρους για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Παραμένουν παγωμένες οι σχέσεις Τουρκίας – Αρμενίας;

Μετά από δεκαετίες εχθρότητας, έχουν σημειωθεί κάποια μικρά βήματα προσέγγισης. Το 2009 Τουρκία και Αρμενία (το κράτος που προέκυψε από την ανεξαρτησία της πρώην Σοβιετικής Αρμενίας) υπέγραψαν συμφωνία για αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων και άνοιγμα των κοινών τους συνόρων. Ομως η συφωνία δεν έχει ακόμη επικυρωθεί από τα κοινοβούλια των δύο κρατών και η Αγκυρα καταγγέλλει το Ερεβάν ότι επιδιώκει να αλλάξει τους όρους της συμφωνίας. Ενας παράγων που περιπλέκει τα πράγματα είναι η αμοιβαία καχυποψία ως προς την επίσης «παγωμένη» σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η Τουρκία στηρίζει το Αζερμπαϊτζάν στη διαμάχη για την κυριαρχία στην περιοχή, έναν θύλακο αρμενικού πληθυσμού στο εσωτερικό του Αζερμπαϊτζάν, αρμένικο «τρόπαιο» από πολεμικές συγκρούσεις της δεκαετίας του 1990, στα πρώτα χρόνια μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.

 

Ερτουγρούλ Κουρτσιού

«Το Κυπριακό είναι ζήτημα κατοχής»

Ο σοσιαλιστής βουλευτής τάραξε τα νερά στην τουρκική Εθνοσυνέλευση εισπράττοντας, ωστόσο, χλιαρές αντιδράσεις

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΑΝΝΑ ΑΝΔΡΕΟΥ, ΤΑ ΝΕΑ 23.12.11

«Η τουρκική κοινωνία έχει ωριμάσει», καταλήγει ο Ερτουγρούλ Κουρτσιού, ο τούρκος σοσιαλιστής βουλευτής ο οποίος είναι ο πρώτος που μίλησε για κατοχή της Τουρκίας στην Κύπρο μέσα στο τουρκικό Κοινοβούλιο την βδομάδα που μας πέρασε. Είναι μόνο δύο μήνες βουλευτής και τονίζει ότι στόχος του είναι να θέσει και άλλα ζητήματα – ταμπού στη Βουλή. Δηλώνει στα «ΝΕΑ» ότι η παρουσία του τουρκικού στρατού στην Κύπρο έχει αλυσοδέσει την Τουρκία και την εμποδίζει να προχωρήσει. «Πέρασαν 37 χρόνια, πόσο ακόμη θα παραμείνει εκεί;», διερωτάται.

Τον συνάντησα στο Τζιχανγκίρ, στη συνοικία των διανοουμένων της Κωνσταντινούπολης. Αρχίσαμε τη συνέντευξη αλλά με πολλές διακοπές. Πότε περνούσε ένας συγγραφέας και τον χαιρετούσε, πότε ένας δημοσιογράφος, πότε ένας βουλευτής…

«Δεν αντιμετώπισα κανένα σοβαρό πρόβλημα έπειτα από αυτό που είπα στη Βουλή», δηλώνει με έκπληξη ο Ερτουγρούλ Κιουρτσιού. Συμπεραίνει ότι πλέον η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από τη παλαιά θέση πως «η Κύπρος είναι τουρκική και τουρκική θα παραμείνει».

Η δήλωση του Ερτουγρούλ Κουρτσιού έγινε κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού στη Βουλή την περασμένη βδομάδα. «Δημιουργήσαμε κατοχή στην Κύπρο και δεν ξέρουμε πώς να βγάλουμε τον στρατό μας, βάψαμε την κουρδική περιοχή με αίμα και δεν ξέρουμε πώς να την καθαρίσουμε», είπε ο σοσιαλιστής βουλευτής, ο οποίος έχει ενταχθεί στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του φιλοκουρδικού Κόμματος Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP).

Ο βουλευτής του φιλοκουρδικού κόμματος έπειτα από την αναφορά του σε «κατοχή» εντός της τουρκικής Βουλής διαπιστώνει πως ο τουρκικός Τύπος είναι πιο εθνικιστικός και προβοκατόρικος από την Εθνοσυνέλευση. «Στη Βουλή δεν υπήρξε ένταση, ούτε και καμιά προσβολή εναντίον μου, πέρασε πολύ πιο ήρεμα από ό,τι περίμενα», λέει και υπενθυμίζει ότι αντίθετα ο Τύπος είχε τίτλους όπως «ένταση στη Βουλή» και «σκληρή αντίδραση στην κατοχή». Μάλιστα μεγαλύτερη εντύπωση του προκάλεσε, όπως τονίζει, το γεγονός ότι επίσημη αντίδραση δεν υπήρξε ούτε από το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ούτε από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP, ούτε και από το ακροδεξιό κόμμα MHP. Μόνο το Ρεπουπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) απάντησε λέγοντας ότι το 1974 ο στρατός πήγε στην Κύπρο για να εμποδίσει τις δολοφονίες, ενώ ο υπουργός Επικρατείας και αρμόδιος επί θεμάτων ΕΕ Eγκεμεν Μπαγίς είπε ότι στενοχωρήθηκε. «Εμένα αυτή η σιωπή με ενδιαφέρει περισσότερο και με κάνει να σκεφτώ κάποια πράγματα. Ακόμη και αν δεν το λένε, έχουν απομακρυνθεί από τη θέση «η Κύπρος είναι τουρκική» και γίνεται κοινά αποδεκτό ότι «στο νησί υπάρχει μη λύση».

ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ. Ο Ερτουγρούλ Κουρτσιού λέει ότι αυτό που είπε στη Βουλή μπορεί άνετα να το επαναλάβει, γιατί είναι αυτό που αποδέχεται και το διεθνές δίκαιο. «Η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών όταν ιδρύθηκε η ΤΔΒΚ το 1984 τονίζει ότι η κατοχή είναι απαράδεκτη και ενάντια στο διεθνές δίκαιο», λέει ο Ερτουγρούλ Κουρτσιού . «Πέρασαν 37 χρόνια, πόσο ακόμη θα μείνει εκεί ο στρατός;», διερωτάται εκτιμώντας ότι «η Τουρκία έχει αλυσοδεμένα τα πόδια της και δεν μπορεί να προχωρήσει». Κάθε φορά που η Τουρκία αναφέρεται στις ελευθερίες των άλλων, έρχεται στην επιφάνεια το Κυπριακό. «Η Τουρκία πρέπει να απαλλαχθεί από αυτά τα δεσμά και για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρξει λύση του Κυπριακού», τονίζει ο τούρκος βουλευτής, ωστόσο εκτιμά ότι η τουρκική κυβέρνηση έχει εργαστεί για τη λύση του Κυπριακού τα τελευταία χρόνια αλλά δεν υπήρξε ανταπόκριση από την Ελλάδα και την ελληνοκυπριακή πλευρά. «Παρ’ όλα αυτά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να επιστρέψουμε στις παλιές εποχές, αλλά ότι πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους για να λυθεί τελικά το πρόβλημα», λέει.

Ο Ερτουγρούλ Κουρτσιού κατάφερε να εκλεγεί ως ανεξάρτητος βουλευτής στις εκλογές του περασμένου Ιουνίου και στη συνέχεια εντάχθηκε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του BDP, οι βουλευτές του οποίου ορκίστηκαν πριν από μόλις δύο μήνες. Θεωρείται θρύλος στην Τουρκία καθώς είναι ο μόνος που είχε γλιτώσει από τη δολοφονία στο Κιζίλντερε τον Μάρτιο του 1972.

Ολοι οι επαναστάτες σύντροφοί του σκοτώθηκαν από την επιχείρηση των δυνάμεων ασφαλείας και πέρασε 14 χρόνια στη φυλακή. «Ναι, η ζωή μου είναι περιπετειώδης», σχολίασε χαμογελώντας. «Τι θέλετε να αλλάξετε μπαίνοντας στη Βουλή;», τον ρώτησα. «Δεν μπήκα για να αλλάξω κάτι, ίσως όμως καταφέρω να αλλάξω έστω και λίγο την ίδια τη Βουλή», μου απάντησε εξηγώντας ότι έχει πρόθεση να θέσει θέματα που μέχρι σήμερα δεν συζητήθηκαν ποτέ. «Θα τα συζητήσουμε με τη σειρά, όλα τα ταμπού», είπε αποφεύγοντας να αποκαλύψει την ατζέντα του.

Για το Κουρδικό υποστηρίζει ότι για να λυθεί πρέπει να βρεθεί μια λογική φόρμουλα διαμοιρασμού της εξουσίας μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και του PKK στις κουρδικές περιοχές. «Ας μιλήσουμε καθαρά, αυτή είναι η λύση, αν δεν μοιραστείτε την εξουσία δεν υπάρχει λύση, ο πόλεμος θα συνεχιστεί», λέει και εκτιμά ότι «το AKP δεν είναι έτοιμο να μοιραστεί την εξουσία με το PKK».

Η ΚΡΙΣΗ ΑΠΕΙΛΕΙ… Για το κυβερνών κόμμα AKP λέει ότι έχει πετύχει να ικανοποιήσει και το κεφάλαιο και τον χαμηλά αμειβόμενο λαό εφαρμόζοντας πολιτική κοινωνικής πρόνοιας. Εκτιμά ωστόσο ότι το AKP το βοήθησε και η τύχη, καθώς την περίοδο που ανέλαβε την εξουσία άρχισαν να εισρέουν κεφάλαια από το εξωτερικό. Τώρα με τη νέα οικονομική κρίση παγκοσμίως πιστεύει ότι θα αρχίσουν να μειώνονται τα ποσοστά του κυβερνώντος κόμματος.

Επικρίνει όμως έντονα το κυβερνών κόμμα για την πολιτική του εναντίον της εργατικής τάξης. Οσο για το CHP, θεωρεί ότι δύσκολα μπορεί να αλλάξει και να γίνει πραγματικό αριστερό κόμμα, επειδή από τη γέννησή του είναι κόμμα διαφύλαξης του κράτους. Υποστηρίζει επίσης ότι η Τουρκία χρειάζεται περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία, ευτυχία. «Εχει χυθεί πολύ αίμα στην Τουρκία, υπήρξε πολλή δυστυχία και πρέπει να απαλλαγεί από όλα αυτά», μου λέει ο Ερτουγρούλ Κουρτσιού, ο οποίος πιστεύει ότι οι γυναίκες θα παίξουν έναν ρόλο που δεν τον περιμένουμε.

 

 

Το σύνολο…

Του Ρούσσου Βρανά, ΤΑ ΝΕΑ 21.12.11

.. του ευρωπαϊκού πληθυσμού κυβερνάται σήμερα από νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις. Και το ιδεολογικό μονοπώλιο που θέλει να επιβάλει το ευρωπαϊκό διευθυντήριο, ενσωματώνοντας την ιδεολογία της λιτότητας στα Συντάγματα των ευρωπαϊκών χωρών, απειλεί να καταργήσει την ελευθερία της επιλογής. Τι θα συμβεί αν αύριο πάρει τη λαϊκή εντολή ένα ριζοσπαστικό κόμμα; Θα καταστρέψουν τα σχέδιά του οι αγορές με συνδυασμένες επιθέσεις; Θα απειληθεί η χώρα που θα κυβερνά με αποπομπή από την Ευρωπαϊκή Ενωση;

Κάποιοι αριστεροί…

… φώναζαν κάποτε (και φωνάζουν ακόμη): «Εξω από την Ευρωπαϊκή Ενωση!». Κάποιοι άλλοι προτίμησαν να δουν θετικές πλευρές σε αυτόν τον υπερεθνικό σχηματισμό, ελπίζοντας στη συνεργασία των λαών και στη δημοκρατία. Προσέφεραν την υποστήριξή τους. Ομως, τώρα που οι βλέψεις του ευρωπαϊκού διευθυντηρίου γίνονται ξεκάθαρες, αυτή η υποστήριξη δεν θα είναι πια άνευ όρων, επισημαίνει ο βρετανός αριστερός αρθρογράφος Ντέιβιντ Οσλερ. Βλέπει μάλιστα με κατανόηση την αρνητική στάση που τήρησε ο βρετανός Πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον στα πραξικοπηματικά σχέδια του διευθυντηρίου. Με νέους όρους έχουν ήδη αρχίσει να σκέφτονται και άλλοι αριστεροί στην Ευρώπη. Οπως η γαλλική εφημερίδα «Ουμανιτέ», που εμφανίζεται να διεκδικεί το αίτημα της εθνικής κυριαρχίας, το οποίο μέχρι σήμερα είχε αφεθεί στα χέρια των γάλλων ακροδεξιών.

«Ηταν επικίνδυνο…

…ακόμη και να μιλήσει κανείς γι’ αυτήν, επειδή θεωρούνταν εθνικισμός», γράφει στην «Ουμανιτέ» ο αρθρογράφος Ζαν-Εμανουέλ Ντικοέν. «Λες και το ζήτημα της πατρίδας και του έθνους ήταν κάτι που αφορούσε μόνο τους εθνικιστές. Διατηρούμε με αυτή τη γη, που είναι μία και αδιαίρετη, μια σχέση που μοιάζει ιερή. Οι άνθρωποι σμίλεψαν τη μήτρα της. Από τον Ροβεσπιέρο μέχρι τον Ζωρές και από την Αντίσταση μέχρι το Λαϊκό Μέτωπο. Ας πάψουμε λοιπόν να δαγκώνουμε τη γλώσσα μας και ας αρχίσουμε να θέτουμε τα ζητήματα που μας ενδιαφέρουν επειδή είναι δικά μας. Ας αντισταθούμε σε αυτό το παράδοξο υποκατάστατο που λέγεται παγκοσμιοποίηση». Αναρωτιέται ο Ντικοέν: Τι σημαίνει άραγε σήμερα να θέλει κανείς να περιορίσει τις ανεξέλεγκτες ροές εμπορευμάτων και κεφαλαίων; Τι σημαίνει να θέλει να παραμείνουν ή να επιστρέψουν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις στην πατρίδα του; Τι σημαίνει να θέλει να πάψουν πια να ανταγωνίζονται μεταξύ τους οι εργαζόμενοι του κόσμου; Τι σημαίνει να θέλει να είναι εξασφαλισμένη η αυτάρκεια του λαού σε τρόφιμα; Και πώς πρέπει να το πούμε αυτό; Αντιπαγκοσμιοποίηση; Γιατί να μην το πούμε κυριαρχία; Και γιατί να μην το λένε έτσι τα παιδιά του Ζωρές και του Ουγκώ, που γεννήθηκαν μέσα από αγώνες και απεργίες; Είμαστε οι κληρονόμοι αυτής της στέρεας γης που σφυρηλατήθηκε από την Ιστορία.

Σε πόλεις…

… χτισμένες πάνω σε άλλες πόλεις. Ετσι ζουν οι ιστορικοί λαοί αιώνες τώρα. Οσες από αυτές και αν ερημωθούν από τους ανέμους που σαρώνουν τον χρόνο, πάντα θα βρίσκουν άλλες από κάτω για να τους κρατούν ζωντανούς. Τέτοια είναι τα κρατήματά μας.

Οι δύο δυναστείες

Του Μιχάλη Μιτσού, ΤΑ ΝΕΑ 21.12.11

Τον Μάρτιο του 1986, ο Φιντέλ Κάστρο επισκέφθηκε την Πιονγκγιάνγκ. Τον υποδέχθηκαν ένα εκατομμύριο άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και χιλιάδες παιδιά που ανέμιζαν σημαιάκια με καταπληκτικό συγχρονισμό. Οι κουβανοί τηλεοπτικοί σχολιαστές ήταν συγκλονισμένοι: όλοι οι Βορειοκορεάτες τραγουδούσαν με μια φωνή, οι χορευτές δεν έκαναν ούτε μισό βήμα λάθος, οι νεαροί βιολονίστες επιδείκνυαν εξαιρετική μαεστρία. Με λίγα λόγια, όλα ήταν τέλεια σε μια τέλεια χώρα που είχε την τύχη να κυβερνάται από τον τέλειο ηγέτη: τον Κιμ Ιλ Σουνγκ, πατέρα του πιο τέλειου Κιμ Γιονγκ Ιλ, που κυβερνούσε μέχρι το Σάββατο, και παππού του πιο τέλειου απ’ όλους Κιμ Γιονγκ Ουν, που θα κυβερνά από εδώ και πέρα.

Οταν επέστρεψε στην Κούβα, ο Κάστρο έδωσε εντολή σε όλα τα δημοτικά σχολεία να προετοιμάσουν τους εγχώριους πιονιέρους. Αλλά το πράγμα δεν πήγε καλά. Η γνωστή μπλόγκερ Γιοάνι Σάντσες, που ήταν τότε 11 ετών, διηγείται ότι η μπάλα έπεσε από τη διπλανή της λίγα δευτερόλεπτα αφού είχε ήδη πέσει από την ίδια. Οσες πρόβες και να γίνονταν, πάντα θα έμενε κάποιο εγκαταλελειμμένο παπούτσι στη σκηνή. Ο Ανώτατος Ηγέτης απογοητεύτηκε από τη χαώδη συμπεριφορά του λαού του. Και εγκατέλειψε γρήγορα την προσπάθεια να του επιβάλει μια βορειοκορεατικού τύπου ρομποτική πειθαρχία.

Οταν έλθει έτσι η αποφράς εκείνη ημέρα, οι Κουβανοί είναι βέβαιο ότι δεν θα καταφύγουν σ’ έναν οργανωμένο συλλογικό θρήνο ανάλογου επιπέδου μ’ αυτόν που βλέπουμε αυτές τις ημέρες στις εικόνες από τη Βόρεια Κορέα. «Το δικό μας τροπικό πείραμα δεν κατάφερε να μας καθυποτάξει, όπως συνέβη μ’ εκείνους», γράφει η Σάντσες. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δύο χώρες δεν έχουν κοινά στοιχεία. Η γενεαλογία, για παράδειγμα, αποδεικνύεται ισχυρότερη από τις κάλπες. Τα τελευταία 63 χρόνια η Βόρεια Κορέα είχε μόλις δύο προέδρους, με το ίδιο φυσικά επίθετο. Τα τελευταία 53 χρόνια η Κούβα είχε κι αυτή δύο προέδρους, κι αυτούς με το ίδιο επίθετο. Ο διάδοχος της πρώτης δυναστείας λέγεται Κιμ Γιονγκ Ουν. Και τελευταία πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι ο διάδοχος της δεύτερης θα λέγεται Αλεχάντρο Κάστρο Εσπίν, ο μοναδικός γιος του Ραούλ Κάστρο και της Βίλμα Εσπίν, προσωπικός σύμβουλος του Προέδρου, που τελευταία δραστηριοποιείται πολύ. Εχει γράψει μάλιστα κι ένα βιβλίο, με τίτλο «Η αυτοκρατορία του τρόμου», που – το μαντέψατε – αναφέρεται στις Ηνωμένες Πολιτείες του 19ου και 20ού αιώνα.

«Μόνο που το σκέφτομαι ανατριχιάζω», καταλήγει η κουβανή μπλόγκερ, «όπως ανατρίχιαζα βλέποντας τις μακρές σειρές των κοριτσιών που έριχναν την μπάλα το ίδιο ακριβώς χιλιοστό του δευτερολέπτου»… Ισως βέβαια τα πράγματα να εξελιχθούν αλλιώς. Προς το παρόν, πάντως, οι δύο χώρες πενθούν για τον άνθρωπο που για τις περισσότερες χώρες του κόσμου ήταν ένας αδίστακτος τύραννος. Στη Βόρεια Κορέα το πένθος θα κρατήσει δέκα ημέρες, στην Κούβα τρεις.

Αμαρτωλά κόμματα… αναξιόπιστα πόθεν έσχες

ΤΟ ΒΗΜΑ 21.12.11

Κάθε χρόνο μία από τα ίδια. Το πόθεν έσχες των βουλευτών αναρτάται, οι δηλώσεις των προηγούμενων ετών δεν εμφανίζονται και έτσι οι αμφισβητήσεις παραμένουν διαιωνιζόμενες. Το έσχες υπάρχει, το πόθεν δεν προκύπτει και όλοι μένουν με την εντύπωση ότι τα κόμματα και οι πολιτικοί κρύβουν εισοδήματα και πόρους.
Κάπως έτσι η σκιά μεγαλώνει και ειδικά τώρα στον καιρό της μεγάλης κρίσης λαμβάνει μυθικές διαστάσεις και μαζί με τα ξερά καίει και τα χλωρά. Ποιός άραγε μπορεί να αποδείξει ότι δεν είναι ελέφαντας; Γι’ αυτό όλη αυτή η επιχείρηση διαφάνειας του πολιτικού συστήματος πρέπει να λάβει ολοκληρωμένη μορφή, να ξεκινά από τα οικονομικά των κομμάτων και να καταλήγει σε εκείνα των υπουργών, των βουλευτών και των ανώτατων δημόσιων λειτουργών.
Και επίσης πρέπει να μεταβληθούν οι όροι χρηματοδότησης των κομμάτων, ώστε να είναι ταιριαστοί προς την εποχή. Τα κόμματα είναι σήμερα πολυτελείς υπερχρεωμένοι και υπερχορηγούμενοι και απολύτως επαγγελματοποιημένοι πολιτικοί οργανισμοί με επιμέρους σκοπούς και στόχους που πολύ απέχουν από τις αγωνίες του ελληνικού λαού.
Η συμμετοχή σε αυτά γίνεται σε εντελώς επαγγελματική βάση ενώ αντιθέτως τείνει να εκλείψει η εθελοντική συμμετοχή στη βάση κοινών ιδεών και αντιλήψεων. Γι’ αυτό και απαξιώνονται με ταχύτητα μεγάλη, όπως αυξάνεται και η αμφισβήτηση των δηλώσεων πόθεν έσχες. Η εποχή και οι συνθήκες απαιτούν άλλου τύπου κόμματα, που θα προκαλούν αισθήματα προσφοράς και όχι αποστροφής.

 

 

Μια ανώνυμη, ημίγυμνη διαδηλώτρια

Του Μιχάλη Μιτσού, ΤΑ ΝΕΑ 20.12.11

Η γυναίκα είναι νέα, λεπτή, μάλλον ψηλή. Τη βλέπουμε πεσμένη ανάσκελα στον δρόμο, να τη σέρνουν δύο αστυνομικοί από τα χέρια, ενώ ένας τρίτος την κλωτσά στην κοιλιά. Δεν αντιστέκεται. Να έχει χάσει άραγε τις αισθήσεις της; Δεν μπορούμε να ξέρουμε. Δεν βλέπουμε καν το πρόσωπό της, είναι καλυμμένο από την αμπάγια της, το ισλαμικό της φόρεμα που έχει ανοίξει και αποκαλύπτει το γαλάζιο σουτιέν και τη γυμνή κοιλιά της. Είναι μια «ανώνυμη» διαδηλώτρια, που έγινε σύμβολο μιας επανάστασης που συνεχίζεται.

Πριν από έξι χρόνια, γράφει η αιγύπτια συγγραφέας Αχνταφ Σουέιφ στην «Γκάρντιαν», οι Αιγύπτιοι είχαν ξαναβγεί στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τη νόθευση των εκλογικών αποτελεσμάτων από το καθεστώς Μουμπάρακ. Οι Αρχές απάντησαν τότε με μια καινοτομία: αντί να καταφύγουν στους παραδοσιακούς ασφαλίτες, έριξαν εναντίον των διαδηλωτών ειδικά εκπαιδευμένους μπράβους, οι οποίοι επιφύλασσαν διαφορετική μεταχείριση στους άνδρες και τις γυναίκες. Τους πρώτους απλώς τους χτυπούσαν. Τις δεύτερες τις χτυπούσαν, τους έσχιζαν τα ρούχα και τις πασπάτευαν. Η ιδέα ήταν να αφήσουν να εννοηθεί ότι οι γυναίκες που λάμβαναν μέρος στις διαδηλώσεις έψαχναν στην πραγματικότητα άνδρες να τις πασπατέψουν.

Σε μια προσπάθεια να αμυνθούν, οι γυναίκες ανέπτυξαν διάφορες τεχνικές. Φορούσαν, ας πούμε, πολλά λεπτά ρούχα, το ένα πάνω στο άλλο. Απέφευγαν τα κουμπιά. Και συνέχισαν να διαδηλώνουν. Σε πολλές τοπικές πρωτοβουλίες που εξελίχθηκαν σε ένα πραγματικό κίνημα και είχαν συνθήματα όπως «Κατά της διαφθοράς» ή «Σας βλέπουμε», πρωταγωνίστριες ήταν εκείνες. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Στην αρχή, οι νέοι δυνάστες αιφνιδιάστηκαν. Δεν άργησαν όμως να επιστρέψουν στις παλιές συνταγές. Συλλαμβάνουν ανθρώπους στον δρόμο, τους οδηγούν στα τμήματα κι εκεί τους χτυπούν και τους βασανίζουν. Με τις γυναίκες το γλεντούν ιδιαίτερα – η Σουέιφ το ξέρει καλά, έκαναν ηλεκτροσόκ στις δύο ανιψιές της. Συνέλαβαν μια ηλικιωμένη γυναίκα που έδινε τρόφιμα στους διαδηλωτές και τη χαστούκισαν μέχρι να γονατίσει και να ζητήσει συγγνώμη. Χτύπησαν έναν νεοεκλεγέντα βουλευτή, φωνάζοντάς του «τρέχα στο Κοινοβούλιο για να σε προστατέψει!». Εσυραν, κλωτσώντας τη, μια ημίγυμνη γυναίκα στους δρόμους. Και σκότωσαν 14 ανθρώπους μέσα σε τέσσερις ημέρες.

Χθες, ο αντιστράτηγος Αντέλ Εμάρα – μέλος του στρατιωτικού συμβουλίου που ανέλαβε την εξουσία μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ – ξεκίνησε μια εκστρατεία δυσφήμησης των διαδηλωτών. Μια κρατούμενη μιλούσε για τον άνδρα της, για να «παραδεχθεί» στη συνέχεια ότι δεν ήταν παντρεμένη. Ενας κρατούμενος «αναγνώρισε» ότι ένας εκδότης μετέτρεψε το γραφείο του σε αρχηγείο των διαδηλωτών. Ενας άλλος «ομολόγησε» ότι έπαιρνε 20 δολάρια την ημέρα για να ρίχνει πέτρες στους αστυνομικούς. Δύσκολα πάντως θα πιστέψουν οι εξεγερμένοι τέτοιες ανοησίες. Η αιγυπτιακή κοινωνία έχει ωριμάσει, δεν φοβάται πια, είναι αποφασισμένη να μη γυρίσει πίσω.

Οι πολίτες πριν από τις τράπεζες

Πώς η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης επιβαρύνει την κρίση

ΤΑ ΝΕΑ / LE MONDE Του James Kenneth Galbraith, ΤΑ ΝΕΑ 19.12.11

Η κρίση της ευρωζώνης είναι μια τραπεζική κρίση που πήρε τη μορφή μιας σειράς κρίσεων χρέους. Είναι μια κρίση που επιβαρύνεται από αντιδραστικές οικονομικές ιδέες, μια ελαττωματική αρχιτεκτονική και ένα τοξικό πολιτικό κλίμα. Οπως η αμερικανική κρίση, έτσι και αυτή είναι καρπός μιας πολιτικής εύκολων δανειοδοτήσεων σε αδύναμους δανειολήπτες: η κατοικία στην Ισπανία, τα εμπορικά ακίνητα στην Ιρλανδία, ο ελληνικός δημόσιος τομέας.

Οι ευρωπαϊκές τράπεζες επωφελήθηκαν από τα αμερικανικά τοξικά ομόλογα. Οταν τα τοξικά ομόλογα κατέρρευσαν, οι τράπεζες επέλεξαν να απαλλαγούν από τα ομόλογα των πιο αδύναμων κρατών υπέρ των πιο δυνατών προκειμένου να διασφαλίσουν την κερδοφορία τους, γεγονός που βύθισε την Ευρώπη σε κρίση. Σε αυτού του είδους την κρίση, η πρώτη αντίδραση των τραπεζών είναι να υποκρίνονται τις έκπληκτες πριν επιρρίψουν στους πελάτες τους την ευθύνη για τις απερισκεψίες τους ή ακόμη και τις απάτες τους. Ετσι αποσιωπάται το γεγονός ότι ήταν κάποτε οι τραπεζίτες που παρείχαν πολύ εύκολα δάνεια προκειμένου να καρπώνονται γενναιόδωρες προμήθειες.

Αυτή η τακτική άμυνας των τραπεζών λειτουργεί το ίδιο καλά τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ εξαιτίας των εθνικών συνόρων που χωρίζουν τους πιστωτές από τους οφειλέτες και των σχέσεων μεταξύ των πολιτικών και των εθνικών τους τραπεζιτών, οι οποίοι δεν διστάζουν να διατυμπανίζουν διάφορα ρατσιστικά κλισέ.

Στα θεμέλια αυτής της τραπεζιτικής εξουσίας βρίσκεται μια αντίληψη που λέει ότι το πλεόνασμα είναι αρετή και το έλλειμμα αμαρτία, βρίσκεται ο φετιχισμός της απορρύθμισης, της ιδιωτικοποίησης και της αυτορύθμισης από την ίδια την αγορά. Η Βόρεια Ευρώπη πραγματικά ξεχνά ότι μια οικονομική ολοκλήρωση έχει ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση της βιομηχανίας στις πιο πλούσιες περιοχές. Η Γερμανία και τώρα η Γαλλία παραδίδουν μαθήματα στις χρεωμένες χώρες: περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, πάγωμα των μισθών. Μαθήματα που έγιναν εντολές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας: οι νέοι χρεωμένοι επαίτες δεν ζουν πια στη δημοκρατία.

Η αρχιτεκτονική της ευρωζώνης επιβαρύνει την κρίση με δύο τρόπους. Πρώτον, τα δομικά κονδύλια είναι ανεπαρκή για να επιδιορθώσουν τις περιφερειακές ανισότητες και η αποδέσμευσή τους μπλοκάρεται επειδή είναι δύσκολο να τηρηθούν οι όροι των συγχρηματοδοτήσεων. Απουσιάζουν επίσης υπερεθνικοί μηχανισμοί αναδιανομής με κατεύθυνση τα νοικοκυριά όπως αυτοί που έχουν υιοθετηθεί στις ΗΠΑ (Medicare, Medicaid κ.λπ.). Δεύτερον, η ΕΚΤ αρνείται να αντιμετωπίσει την κρίση αγοράζοντας τα ομόλογα των αδύναμων κρατώ,ν στο όνομα μιας αρχής σύμφωνα με την οποία η αρωγή προς αυτά τα κράτη τα ενθαρρύνει να χρεώνονται. Κατά συνέπεια, η ευρωζώνη επέλεξε να προχωρήσει στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Κι όμως υπάρχουν τεχνικές λύσεις, όπως για παράδειγμα η πρόταση του Γιάννη Βαρουφάκη (καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) και του Στιούαρτ Χόλαντ (πρώην βουλευτή στο βρετανικό Κοινοβούλιο), οι οποίοι προτείνουν τη μετατροπή του 60% του χρέους κάθε χώρας σε ομόλογα που θα εκδίδει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την ανακεφαλαιοποίηση και την ευρωποίηση του τραπεζικού συστήματος, καθώς και την υιοθέτηση ενός «νιου ντιλ» με τη διαμεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε την αναγνώριση ενός δικαιώματος στην εθνική χρεοκοπία (Κούνιμπερτ Ράφερ) ή τη μετατροπή της ΕΚΤ σε «δημόσιο οργανισμό στην υπηρεσία του γενικού συμφέροντος και της ανάπτυξης» (Τόμας Πέιλεϊ) ή ακόμη και τη φορολόγηση των κερδών των τραπεζών (Γιαν Τοπορόφσκι).

Από αυτές τις πολύ καλές ιδέες καμία δεν θα εφαρμοστεί. Και αυτό γιατί στην Ευρώπη οι όροι της συζήτησης αποκλείουν οποιαδήποτε νέα ιδέα και η πολιτική επιβίωση εξαντλείται στην ικανότητα του «νοικοκυρέματος» των δημόσιων οικονομικών. Ολα γίνονται για να μην αντιμετωπιστεί η πραγματικότητα: η τραπεζική κρίση. Οσο για την τύχη των πιο αδύναμων, είναι καλύτερα να τους θεωρήσουμε παράπλευρη απώλεια ή ακόμη και απαραίτητο κακό.

Η Ελλάδα και η Ιρλανδία βρίσκονται στο χείλος της καταστροφής. Η Πορτογαλία και η Ισπανία είναι κομμάτια, η κρίση φτάνει στην Ιταλία και τη Γαλλία. Εάν υπήρχε τρόπος για να βγει εύκολα από το ευρώ, η Ελλάδα θα το είχε κάνει. Η μόνη χώρα που θα μπορούσε να επιλέξει αυτή την οδό είναι η Γερμανία. Οι υπόλοιποι θα πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στον καρκίνο και στο έμφραγμα. Κατευθυνόμαστε λοιπόν προς μια κοινωνική έκρηξη. Δεν απομένει παρά να στηριχτούμε στην ικανότητα των ευρωπαίων πολιτών να αμυνθούν.

Ο Τζέιμς Κένεθ Γκαλμπρέιθ είναι οικονομολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας

Μια κοινωνία σε κρίση

Καταθλιπτικές και υστερικές αντιδράσεις

Του Βασίλη Κρεμμυδά, ΤΑ ΝΕΑ 11.10.11

Η οικονομική κρίση, η δική «μας», μπαίνει στον τρίτο χρόνο (να και κάτι που δεν μπορείς να πεις «ζωή να ‘χει» κι ας ξέρεις ότι θα ‘χει!) επιδεινούμενη. Ολα εξαρτώνται από όλους και από όλα• τι θα πει η κ. Μέρκελ, τι θα πει ο κ. Σαρκοζί και οι άλλοι, Μπαρόζοι, Ρομπάηδες και πάει λέγοντας: ανίκανοι όλοι να βγάλουν την Ευρώπη από την κρίση• πολιτικοί μικρού διαμετρήματος σε συσσώρευση. Για τους δικούς μας διαχειριστές της κρίσης δεν θέλω να πω τίποτε τώρα. Γνωστά πράγματα.

Κάτι άλλο, που αυτό κι αν είναι γνωστό, είναι ότι τα εισοδήματα έχουν συρρικνωθεί σε βαθμό απίστευτο, ιδιαίτερα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων• τώρα μάλιστα με τη νέα καταιγίδα μέτρων θίγονται βαθιά και οι μεσαίες τάξεις, ώστε είναι αμφίβολο αν απομένει ένα 15% των Ελλήνων που δεν θίγονται – εδώ, ο ένοχος είναι άφαντος, σαν τον Ψωμιάδη, με ευθύνη της πολιτικής εξουσίας. Ασφαλώς το ελληνικό κεφάλαιο, εκτός που είναι και «μαύρο», έχει ιδιομορφίες: στον μεγαλύτερο ίσως όγκο του ανήκει σε εφοπλιστικές επιχειρήσεις• αυτό πάλι έχει την ιδιομορφία να μπορεί να φύγει, να κινείται με τις λεγόμενες σημαίες ευκαιρίας και να ανήκει θεσμικά στους, λεγόμενους επίσης, φορολογικούς παραδείσους. Λέγεται ότι το εφοπλιστικό κεφάλαιο χρωστάει στο ελληνικό κράτος από ΦΠΑ 6 δισεκατομμύρια ευρώ• όσα δηλαδή λείπουν σήμερα από τον κρατικό προϋπολογισμό και προκάλεσαν την τελευταία καταιγίδα μέτρων που μας εξουθενώνουν όλους!

Ιδιομορφίες του ελληνικού κεφαλαίου τα είπα αυτά• δεν πειράζει – πείτε τα εσείς όπως θέλετε. Και εγώ θα θυμίσω πάλι κάτι που λέγεται: τα ελληνικά κεφάλαια που βρίσκονται σε τράπεζες του εξωτερικού είναι 600 δισεκατομμύρια ευρώ• όσα δηλαδή δύο ετήσιοι κρατικοί προϋπολογισμοί ή δύο φορές το δημόσιο χρέος της χώρας• οι κυβερνώντες γιατί δεν μας μίλησαν ποτέ γι’ αυτά τα ποσά; Είναι αληθινά ή έχει ξεσαλώσει το «ράδιο αρβύλα»;

Ασφαλώς «λεφτά υπάρχουν»• μόνο που όταν τα πλησιάζει ο φοροεισπράκτορας έχουν και αυτά την «ιδιομορφία» να βγάζουν φτερά και να πετάνε! Και η κοινωνία; Η κοινωνία, στην οποία φαίνεται δεν ανήκουν οι «έχοντες και κατέχοντες» οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, γελάνε κάθε φορά που ανακοινώνεται ότι θα δημοσιοποιηθούν τα ονόματά τους, εξουθενώνεται, λειτουργεί ως διαρκές υποζύγιο, έτοιμο να σωριαστεί κατά γης από το υπερβολικό βάρος που κουβαλάει.

Δεν έχει παρά να κάνει κανείς μια βόλτα σε πολυσύχναστους δρόμους της Αθήνας και των συνοικιών• δεν θα δει ανθρώπους να συζητούν και να γελούν, πάνε τα γέλια από τους δρόμους, τα κεφάλια είναι σκυμμένα, τα πρόσωπα σκυθρωπά• η χαρά έχει εξαφανιστεί.

Υπάρχει όμως και άλλο, πιο ενδιαφέρον και πιο σημαντικό• έχει συρρικνωθεί ο δημόσιος χώρος• οι άνθρωποι κλείστηκαν στο σπίτι τους. Κοιτάξτε τα καφενεία και τις ταβέρνες• ελάχιστες παρέες, πουθενά συζητήσεις• πού ακούστηκε στο καφενείο να μην ακούς από πουθενά συζητήσεις για την κρίση; Ποιος ξέρει πόση πίκρα έχουν καταπιεί οι άνθρωποι και δεν μπορούν ούτε να ακούνε τη λέξη κρίση;

Και οι ψυχίατροι κάνουν χρυσές δουλειές!

Μήπως όμως αυτό είναι η απόδειξη μιας ολόκληρης πραγματικότητας;

Αυτή είναι η αντίδραση• ο φόβος και ο προθάλαμος της κατάθλιψης. Και αυτή είναι η αντίδραση, δηλαδή η ανικανότητα να αντιδράσεις. Μερικές ομάδες μόνον κοινωνικές, εύπορες, κατά κανόνα, όπως οι ιδιοκτήτες ταξί, φορτηγών κ.λπ. αντιδρούν με υστερικό και αντικοινωνικό τρόπο• διαχωρίζουν τη θέση τους από την υπόλοιπη κοινωνία, που μοιάζει σαν να την περιφρονούν! Αυτό είναι για την κοινωνία ένα κατάντημα.

Σωστά λένε πολλοί ότι όταν τελειώσει η κρίση θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μια κοινωνία που σε τίποτα δεν θα μοιάζει με αυτήν που ξέραμε πριν από την κρίση. Καλύτερη; Αμφιβάλλω. Ορισμένα χαρακτηριστικά που κρατούν τους πολίτες στη θέση του κοινωνικού υποκειμένου φοβούμαι ότι δύσκολα θα χωράνε στη νέα κοινωνία.

Και ακόμη περισσότερο φοβούμαι μήπως προκύψει μια κοινωνία με άτομα ανταγωνιστικά σε «εμπόλεμη» κατάσταση – και συμπεριφορά – το ένα με το άλλο. Θα υπάρχει άραγε σε μια τέτοια κοινωνία το ύψιστο αγαθό της κοινωνικής ηθικής;

Βλέπουμε καθημερινά το έλλειμμα συμμετοχής. Οργανώνουν τα συνδικάτα πορείες στο Κέντρο της Αθήνας και συμμετέχουν όλο και λιγότεροι• κηρύσσουν τα συνδικάτα απεργία και οι εργαζόμενοι δεν απεργούν• πολλοί ούτε το μαθαίνουν καν ή το μαθαίνουν και φροντίζουν να το ξεχάσουν γρήγορα.

Οι συλλογικότητες έχουν τελειώσει• οι ηγεσίες έχουν πλήρως απαξιωθεί• όλες. Ολα έχουν απαξιωθεί. Κανείς δεν πιστεύει κανέναν και τίποτα. Κανένας δεν ελπίζει σε τίποτα.

Απ’ αυτά τίποτε δεν είναι καλό• η απαξίωση των πάντων είναι επικίνδυνη και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι προμηνύει.

Μέσα σε αυτήν την κατάσταση οι εξουσίες – όλες – έχουν πετύχει κάτι πολύ σημαντικό: να μην υπάρχει σε καμιά περίπτωση πανικός – αυτός θα οδηγούσε με βεβαιότητα στην πτώχευση με καταστρεπτικές συνέπειες. Δεν πρόκειται για απάθεια της κοινωνίας, των ανθρώπων. Πρόκειται για ένα είδος εσωτερίκευσης του πανικού• τον καταπίνουμε. Κατάπιε, κατάπιε όμως!..

Ο Βασίλης Κρεμμυδάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.