Χριστουγεννιάτικη επισκόπηση

Τα Χριστούγεννα στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό

Το 378 για πρώτη φορά γιορτάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη ως αυτοτελής γιορτή

ΤΟ ΒΗΜΑ 23/12/2011

Παραμονές Χριστουγέννων τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια και έψελναν τα κάλαντα. Στην εικόνα «Ο μικρός σαλπιγκτής» του Γεωργίου Ιακωβίδη.

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αντικατέστησε πιθανότατα αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές γιορτές, όπως τα Σατουρνάλια, τα Κρόνια κ.ά., συνδεδεμένες με τις χειμερινές τροπές του ήλιου (το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου).

Περιλαμβάνει τις ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου). Έτσι, είναι φυσικό, οι χριστιανικές γιορτές, όπως είναι η Γέννηση του Χριστού, η εορτή του Αγίου Βασιλείου, η Περιτομή και η Βάπτιση να έχουν συνδεθεί με ειδωλολατρικές συνήθειες που αποσκοπούσαν στον εξευμενισμό των δαιμονικών όντων και στην ευετηρία (καλοχρονιά).
Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών αυτών είναι οι αγερμοί (κάλαντα) από μικρούς και μεγάλους, οι μεταμφιέσεις, οι προληπτικές ενέργειες για το καλό της χρονιάς κ.ά.

Τα χοιροσφάγια

Μια χαρακτηριστική εκδήλωση των Χριστουγέννων είναι τα χοιροσφάγια, με θυσιαστικό χαρακτήρα, απήχηση αρχαίων εξιλαστήριων και καθαρτήριων θυσιών που συνοδεύονται από μαγικές και δεισιδαιμονικές πράξεις, όπως τα μαντέματα. Οι Ρωμαίοι στην εορτή των Βρουμαλίων στο τέλος του έτους θυσίαζαν χοίρους στον Κρόνο και τη Δήμητρα. Ο χοίρος είναι πιθανότατα μία ενσάρκωση του βλαστικού και γονιμικού δαίμονα, είτε επειδή καταστρέφει τη βλάστηση είτε και εξαιτίας της πολυτοκίας του.

Στον παραδοσιακό πολιτισμό η λατρεία είναι ενσωματωμένη στην αγροτική οικονομία. Η εκτροφή του χοίρου εξασφαλίζει στην οικογένεια κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά. Δεν ήταν δύσκολο να διατηρούν από ένα χοίρο σε κάθε σπίτι καθώς ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και είχαν να τον ταϊσουν σιτηρά, τυρόγαλο, βελανίδια και αποφάγια αντί να τα πετάνε.

Για τη σφαγή ακολουθούνταν ιδιαίτερη εθιμοτυπία καθώς γινόταν με ειδικό μαυρομάνικο μαχαίρι και θύτης ήταν ο αρχηγός της οικογένειας. Από το αίμα του ζώου έγραφαν ένα σταυρό στο μέτωπο των μικρών παιδιών για τον πονοκέφαλο.

Κάρφωναν το ρύγχος του χοίρου στον τοίχο ή πάνω από την πόρτα για να διώχνει τους καλικαντζάρους. Από τη σπλήνα και το συκώτι του μάντευαν το μέλλον της οικογένειας.

Έπειτα μαζεύονταν στα σπίτια και δοκίμαζαν τους χοιρινούς μεζέδες και παρασκεύαζαν τα λουκάνικα, τα απάκια και τα σύγλινα. Ιδιαίτερα φιλανθρωπικό χαρακτήρα αλληλεγγύης προς τον συνάνθρωπο είχε η συνήθεια να στέλνουν «τα σκουτελικά για ψυχικό» δηλαδή καλάθια με δώρα, κυρίως φαγώσιμα.

Τα Χριστούγεννα και τα έθιμά τους

Η γιορτή των γενεθλίων του Χριστού θεσπίστηκε στις 25 Δεκεμβρίου από τους Χριστιανούς και ο εορτασμός της επεκτάθηκε σταδιακά σε όλο το ρωμαϊκό κράτος, ανατολικό και δυτικό. Στόχος τους ήταν να παραμερίσουν τον περσικό θεό Μίθρα, θεό του ήλιου και του φωτός. Η μέρα των γενεθλίων του «το Γενέθλιον του αήττητου Ήλιου» γιορταζόταν στις 25 του Δεκέμβρη. Η γιορτή αυτή συνδυαζόταν με τα Σατουρνάλια, παλιά αγροτική γιορτή που έγινε μία από τις σπουδαιότερες γιορτές των Ρωμαίων και γιορταζόταν από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου.

Ο σύνδεσμος του Χριστού με τον ήλιο φανερώνεται και στην υμνογραφία των Χριστουγέννων: «Ανέτειλας, Χριστέ, εκ Παρθένου, νοητέ Ήλιε της Δικαιοσύνης». Η γέννηση του Χριστού γιορταζόταν αρχικά στις 6 Ιανουαρίου, μαζί με τη βάπτιση. Το 378 για πρώτη φορά γιορτάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη τα Χριστούγεννα ως αυτοτελής γιορτή.

Προάγγελος των Χριστουγέννων είναι οι ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα. αρχίζοντας με την εξιστόρηση της γέννησης του Χριστού, συνεχίζουν με παινέματα για το σπίτι και τους σπιτικούς και τελειώνουν ζητώντας πλούσιο φιλοδώρημα.

Στο Ζαγόρι της Ηπείρου για παράδειγμα, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, κάνουν τα «σπάργανα», τηγανίτες με πολλά καρύδια επάνω που συνηθίζουν να προσφέρουν σε όσους επισκέπτονται λεχώνα. Το Δωδεκαημέρου που μεσολαβεί ανάμεσα στη γέννηση και τη βάπτιση του Χριστού είναι μια ιδιαίτερη χρονική περίοδος. Αν για τα μικρά αβάπτιστα παιδιά και τις λεχώνες παίρνονται ιδιαίτερες προφυλάξεις για να τα προστατεύσουν καθώς είναι ευάλωτα στις επιβουλές και συνάμα επικίνδυνα, ο χρόνος που μεσολαβεί ως τη βάπτιση του Χριστού είναι χρόνος αταξίας που αφορά ολόκληρη την παραδοσιακή κοινωνία.

Τα Χριστούγεννα αποτελούν οικογενειακή γιορτή, που συγκεντρώνει τα μέλη της οικογένειας γύρω από το κοινό τραπέζι, όπου θα κόψουν το χριστόψωμο, στολισμένο με καρύδια και σχέδια από ζυμάρι. Στη Μακεδονία και αλλού τα Χριστούγεννα μαγείρευαν ντολμαδάκια (σαρμάδες) με λάχανο και κρέας χοιρινό, συνοδευμένο με σέλινο, πράσο ή σπανάκι, ενώ σε άλλες περιοχές έσφαζαν κότα και έφτιαχναν σούπα. Η γαλοπούλα είναι νεώτερη συνήθεια στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Τα κάλαντα των Χριστουγέννων

Τα κάλαντα είναι τραγούδια που λέγονται από ομάδες παιδιών ή ενηλίκων στους δρόμους ή τα σπίτια με φιλοδώρημα. Πήραν το όνομά τους από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου.

Την παραμονή των Χριστουγέννων παιδιά ή άντρες γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι κι έλεγαν τα κάλαντα. Στη Χίο το βράδυ της παραμονής ομάδες παιδιών ή άντρες γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

Στην περιοχή Κοζάνης κρατούσαν ένα ξύλο μήκους μισού μέτρου και σχήματος Τ (την τζομπανίκα) για να χτυπούν τις πόρτες και ένα τροβά (υφαντό σακούλι για τα δώρα). Οι νοικοκυρές τους «φιλεύουν» μήλα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια (κολιαντίνες), αβγά, χρήματα κ.ά.

Στην Ήπειρο τραγουδούσαν:

Κόλιαντα , μπάμπω, κόλιαντα,
Και μένα κολιαντίνα
Κι αν δεν μου δώσεις
Κι αν δεν μου δώσης κόλιαντα,
Δώσ’ μας την θυγατέρα σ’.

-Τι την θέλεις, τη δική μου θυγατέρα
-Να την φιλώ να την τσιμπώ
να με ζεσταίνει το βράδυ
Φέρτε μας τα κόλιαντα,
Τι μας πήρ’ η μέρα.

Η μέρα μερουλίζει
Το πουλί τσουρίζει.
Η γάτα νιαουρίζει,
Ο Χριστός γεννιέται,
Γεννιέται και βαφτίζεται

Στους ουρανούς απάνω.
Οι άγγελοι χαίρουνται
Και τα δαιμόνια σκάνουν (=σκάνε)
Σκαίνουν και πλαντάζουν
Τα σίδερα δαγκάνουν

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο φαίνεται ότι εμφανίστηκε στη νεώτερη Ελλάδα την εποχή του Όθωνα. Βέβαια μόνο ύστερα από τον τελευταίο πόλεμο εκλαϊκεύτηκε και αγαπήθηκε ως χριστουγεννιάτικο στολίδι. Είναι γερμανικό και σκανδιναβικό έθιμο και από εκείνους τους λαούς το έμαθαν και οι άλλοι. Η χρήση πράσινων κλαδιών αειθαλών δένδρων υπήρχε και στις αρχαίες γιορτές των «δεντροφοριών» και στις ρωμαϊκές και βυζαντινές καλένδες. Το δέντρο με τα αναβλαστικά σχήματα και το πράσινο χρώμα ήταν πάντα ένα σύμβολο ζωής. Όσον αφορά το στολισμένο καραβάκι τα παιδιά των νησιών και των παραθαλασσίων περιοχών τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας φωτισμένα καράβια σαν φαναράκια. Στην Ηπειρωτική και Ορεινή Ελλάδα κρατούσαν επίσης φανάρι, μια εκκλησία, ένα ομοίωμα της αγιας-Σοφιάς.

Οι καλικάντζαροι

Οι καλικάντζαροι έρχονταν την παραμονή των Χριστουγέννων και έφευγαν τα Θεοφάνεια. Έχουν διάφορες ονομασίες: Λυκοκαντζαραίοι, σκαρικατζέρια, καρκατζέλια, πλανήταροι (Κύπρος), Κάηδες (Σύμη), καλλισπούδηδες, χρυσαφεντάδοι (Πόντος), κωλοβελόνηδες, παρωρίτες ή παραωρίτες (πριν από το λάλημα του πετεινού), παγανά. Με παρεμφερή ονόματα υπάρχουν οι καλικάντζαροι και στους βαλκανικούς λαούς. Και στους άλλους χριστιανικούς λαούς εμφανίζονται δοξασίες για δαιμονικά όντα κατά το Δωδεκαήμερο: Λυκάνθρωποι, Στρίγγλες, Μάγισσες, Νόρνες.

Συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν όλο το χρόνο στα έγκατα της γης, προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Όταν είναι πολύ κοντά να το πετύχουν, την παραμονή των Χριστουγέννων ανεβαίνουν στη γη δημιουργώντας προβλήματα στους ανθρώπους. Η πίστη για τους καλικαντζάρους ως δαιμονικών όντων που ζουν κάτω από τη γη στηρίζεται στην κοσμοθεωρία περί ακινησίας της γης. Μένουν ανάμεσα στους ανθρώπους δώδεκα ημέρες ως την παραμονή των Φώτων αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της Ζωής να αναβλαστήσει.

Ο λαός τους φαντάζεται μαύρους και άσχημους, κουτσούς, ψηλούς με μάτια κόκκινα, πόδια τραγίσια και σώμα τριχωτό. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να τους εξουδετερώσουν με διάφορους τρόπους και κυριότερα με τη φωτιά, η οποία καίει συνεχώς στο τζάκι όλο το Δωδεκαήμερο. Διάλεγαν ένα κούτσουρο («δωδεκαμερίτης», «χριστόξυλο») και μάλιστα από αγκαθωτό δέντρο. Με τη στάχτη του ράντιζαν το σπίτι ξημερώματα παραμονής Θεοφανείων τρέποντας σε φυγή τα δαιμόνια.

Σύμφωνα με μια παράδοση: «Οι Λυκοκαντζαραίοι έρχονται από τη γης αποκάτου. Ούλο το χρόνο πελεκάν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γης. Κόβουν κόβουν όσο που μενέσκει λιγάκι ακόμα ως μια κλωνά άκοπο, και λεν «χάισε να πάμε, και θα πέση μοναχό του».

Και στα νησιά φτάνουν οι καλικάντζαροι. Με το καράβι τους. Κάνουν ζημιές: Χύνουν το νερό, τ’ αλεύρι, κατουρούν τη στάχτη. Γι αυτό και βάζουν στη φωτιά ρείκια, αλάτι, που κάνουν κρότο, ή ρίχνουν κανένα πετσί να βρωμάει».

Ο λαός πιστεύει ότι Καλικάντζαροι γίνονται όσοι γεννιούνται το Δωδεκαήμερο, γιατί έχουν συλληφθεί την ίδια μέρα με το Χριστό. Θέλουν να κάνουν κακό στους ανθρώπους. Είναι άσκημοι, κουτσοί, εριστικοί, ανόητοι γιατί δεν βοηθά ο ένας τον άλλον και για το λόγο αυτό είναι αναποτελεσματικοί στο να κάνουν κακό. Όσους περπατούσαν τη νύχτα έξω τους ανάγκαζαν να χορέψουν μαζί τους (είναι χαρακτηριστικό το παραμύθι με τη Μάρω που γύριζε από το μύλο τη νύχτα).

Οι μυλωνάδες που εργάζονταν στο μύλο, ο οποίος ήταν συνήθως χτισμένος σε μέρος μακριά από τον καθαγιασμένο χώρο του οικισμού δίπλα σε ποτάμι, είχαν πάρε δώσε με καλικαντζάρους. Τα Φώτα όλα τα πονηρά πνεύματα φεύγουν με τον αγιασμό..

Το «Χριστόξυλο»

Κλαδιά δέντρων, ανάλογα με την περίσταση, χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της χρονιάς για στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, αποτροπή επιβλαβών ζωυφίων, προστασία από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και κτήματα.

Έτσι η ελιά σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας εξαιτίας του αειθαλλούς της φυλλώματος και του εξαιρετικά θρεπτικού και υγιεινού καρπού της, χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να έχει την μεγαλύτερη χρήση στα χαρακτηριστικά περάσματα του ανθρώπινου κύκλου της ζωής (από τη γέννηση ως το θάνατο), αλλά και στον κύκλο του χρόνου (από τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, την Πρωτομαγιά). Αλλά και το πουρνάρι (δρυς, δέντρο), η καρυδιά, η κρανιά, η μηλιά κ.ά. χρησιμοποιούνται εθιμικά για τον αποχρωματισμένο τελετουργικά στολισμό των σπιτιών κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Στη Χίο το βράδυ της παραμονής ομάδες παιδιών ή άντρες γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα.

* Η κυρία Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη είναι διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.

Το "Άστρο" της Βηθλεέμ

Κωνσταντίνος Στυλ. Χατζηελευθερίου
Θεολόγος – Εκπαιδευτικός

http://www.mystica.gr/star.htm

Στον Χριστιανισμό, η γέννηση, η δράση και ο θάνατος του Ιησού συνδέθηκαν με κάποια ασυνήθιστα φαινόμενα, τα οποία ερμηνεύθηκαν με διαφόρους τρόπους. Ένα από αυτά, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κάθε χρόνο την περίοδο των Χριστουγέννων, είναι το «άστρο» της Βηθλεέμ. Ένα φαινόμενο με το οποίο ασχολήθηκαν μεγάλες προσωπικότητες της Εκκλησίας, αλλά και μεγάλες προσωπικότητες του πνεύματος και της επιστήμης. Άλλοι θεώρησαν το εν λόγω φαινόμενο ως κάτι το υπερφυσικό, άλλοι ως κάτι το φυσικό και κάποιοι άλλοι ως συνδυασμό των δύο προαναφερθέντων. Τι ήταν όμως τελικά το φαινόμενο αυτό; Στο παρόν άρθρο μας θα παρουσιάσουμε τις κυριότερες ερμηνείες, οι οποίες έχουν δοθεί κατά καιρούς για το περί ου ο λόγος φαινόμενο, το οποίο συνδέθηκε με την γέννηση του Μεσσία, αλλά και θα δώσουμε μία απάντηση στο ερώτημα τι ήταν τελικά αυτό, το οποίο λόγω της λαμπρότητάς του ονομάσθηκε άστρο.

Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΕΝΟΣ ΣΩΤΗΡΑ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Εάν εξετάσουμε τις μυθολογικές παραδόσεις των περισσοτέρων λαών της γης, π.χ. Ελλήνων, Αιγυπτίων, Γαλατών, Περσών, Κινέζων, γηγενών Αμερικανών κ.ά , θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει σε όλες αυτές μία προσδοκία για την έλευση μίας μεγάλης προσωπικότητας, η οποία άλλοτε είναι κάποιος Θεός, άλλοτε κάποιος άνθρωπος και άλλοτε ένας συνδυασμός των δύο προαναφερθέντων.

Ο Αισχύλος (525/4 – 456/5 π.Χ.) στην τριλογία του «Προμηθεύς δεσμώτης», «Προμηθεύς λυόμενος» και «Προμηθεύς πυρφόρος», παρουσιάζει όλες τις φάσεις του δράματος, το οποίο διέρχεται η ανθρωπότητα, στο πρόσωπο του Προμηθέα. Η λύτρωση του Προμηθέα από τα βάσανά του θα τελειώσει, όταν ένας απόγονος της παρθένου Ιούς θα γεννηθεί με υπερφυσικό τρόπο. Στο τέλος της τραγωδίας μάλιστα εμφανίζεται ο Θεός Ερμής, ο οποίος προλέγει στον Προμηθέα, ότι θα απελευθερωθεί μόνο όταν κάποιος από τους Θεούς τον αντικαταστήσει, πάρει πάνω του τα δικά του πάθη και κατέβει στα σκοτεινά Τάρταρα του Άδη. Επίσης πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει, αυτό το οποίο είπε ο μέγιστος των φιλοσόφων Σωκράτης στην απολογία του, για τον ερχομό κάποιου σταλμένου από τον Θεό, ο οποίος θα φωτίσει την ανθρωπότητα.

Εκτός όμως από τους Έλληνες, και στους Ρωμαίους υπάρχει ανάλογη προσδοκία κάποιου σωτήρα. Ο ποιητής Βιργίλιος γράφει, χρησιμοποιώντας Ησιόδιους μυθολογικούς όρους, ότι θα σταλεί κάποιος από τον ουρανό, του οποίου η παρουσία θα δώσει τέλος στη σιδερένια γενεά και θα γίνει η απαρχή της χρυσής γενεάς για όλον τον κόσμο. Επίσης, οι περίφημοι Συβιλλικοί χρησμοί αναφέρονταν σε κάποιον αγνό βασιλιά, ο οποίος θα ηγεμονεύσει σε όλο τον κόσμο φέρνοντας ειρήνη και δικαιοσύνη, του οποίου μάλιστα η γέννηση θα σηματοδοτηθεί από κάποιο λαμπρό αστέρι. Οι χρησμοί αυτοί είχαν κάνει τον μεγαλύτερο των Ρωμαίων ρητόρων Κικέρωνα (106 – 43 π.Χ.), να αναρωτηθεί ποιος θα είναι αυτός ο σωτήρας βασιλιάς και πότε θα γεννηθεί. Ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος (55 – 120 μ.Χ.) και ο βιογράφος Σουητώνιος (69 – 125 μ.Χ.) γράφουν σχετικά με το θέμα μας, ότι υπήρχε μία έντονη αναμονή και πίστη στην έλευση ενός σπουδαίου προσώπου, το οποίο θα λύτρωνε τους ανθρώπους από το κακό φέρνοντας ειρήνη και δικαιοσύνη. Παρόμοιες αντιλήψεις υπάρχουν διάσπαρτες σε μυθολογικές, χρησμολογικές κ.ά παραδόσεις άλλων λαών, όπως προαναφέραμε, των οποίων το νόημα είναι σχεδόν το ίδιο με των προαναφερθεισών.

Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ

Στην κανονική παλαιοδιαθηκική γραμματεία, ήδη από το πρώτο βιβλίο της, το βιβλίο της «Γενέσεως», προαναγγέλλεται (Γέν. 49:10) ο ερχομός αυτού που θα είναι η προσδοκία των εθνών:« Δεν θα λείψη άρχων από την φυλήν Ιούδα και αρχηγός από τους απογόνους του, μέχρις ότου έλθη εκείνος, εις τα χέρια του οποίου απόκεινται αι εξουσίαι. Αυτός θα είναι η ελπίς και η προσμονή των λαών, ο Μεσσίας». Εκτός όμως, από διάσπαρτες αναφορές στην έλευση του Μεσσία και του έργου του στα ιστορικά και ποιητικά – διδακτικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, στα προφητικά βιβλία φανερώνονται σχεδόν τα πάντα για τη γέννηση, την δράση και το θάνατό του. Ο προφήτης Μιχαίας, ο οποίος έδρασε τον όγδοο αιώνα (722 – 701 π.Χ.) στο νότιο βασίλειο και ήταν σύγχρονος των μεγάλων προφητών Ωσηέ, Αμώς και Ησαΐα, μιλάει με έμφαση για τη μελλοντική σωτηρία, ως αποτέλεσμα του ερχομού του Μεσσία. Κάνει λόγο μάλιστα, για τον τόπο προέλευσης του Μεσσία και την πόλη που θα γεννηθεί, τη Βηθλεέμ (Μιχ. 5:1 – 3). Ο προφήτης Ησαΐας, ο οποίος έδρασε μεταξύ του 736 και 700 π.Χ., προλέγει ότι ο Μεσσίας θα είναι Δαυΐδης (Ησ. 11:1), θα γεννηθεί από παρθένο (Ησ. 7:14), θα έχει όλα τα χαρίσματα (Ησ. 11:2 – 5), θα είναι το φως (Ησ. 9:1) και η ελπίδα του κόσμου και τέλος θα οδεύσει σ’ ένα εκούσιο πάθος για την σωτηρία του ανθρώπου (Ησ. 53:4 – 7). Ο προφήτης Ζαχαρίας, ο οποίος έδρασε μεταξύ του 520 και 518 π.Χ., προφητεύει την θριαμβευτική είσοδο του Μεσσία στην Ιερουσαλήμ (Ζαχ. 9:9) και την προδοσία του (11:12).

Η πίστη αυτή στον ερχομό ενός λυτρωτή του ανθρωπίνου γένους, του «Μεσσία», ο οποίος είναι η «προσδοκία των εθνών», υιοθετήθηκε κατόπιν από την Χριστιανική Εκκλησία και αναπτύχθηκε από τη Θεολογία. Το πρόσωπο, στο οποίο επαληθεύονται όλες οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης περί Μεσσία, είναι ο Ιησούς, του οποίου η γέννηση, η δράση, ο θάνατος και η ανάσταση περιγράφονται στην Καινή Διαθήκη.

Αυτό όμως, που θα μας απασχολήσει στο άρθρο μας αυτό, όπως έχουμε προαναφέρει, είναι ένα φυσικό ή μεταφυσικό φαινόμενο, το οποίο συνδέεται άμεσα με τη γέννηση του Μεσσία και μας διασώζει ο μαθητής του Ιησού Ματθαίος στο δεύτερο κεφάλαιο του ευαγγελίου του, στο οποίο γράφει:

1 Όταν γεννήθηκε ο Ιησούς στην Βηθλεέμ της Ιουδαίας, στα χρόνια του βασιλιά Ηρώδη, έφθασαν στα Ιεροσόλυμα σοφοί μάγοι από την Ανατολή και ρωτούσαν: 2 «Πού είναι ο νεογέννητος βασιλιάς των Ιουδαίων; Είδαμε ν’ ανατέλλει το άστρο του και ήρθαμε να τον προσκυνήσουμε». 3 Όταν έμαθε το νέο ο Ηρώδης, ταράχθηκε, και μαζί του όλοι οι κάτοικοι των Ιεροσολύμων. 4 Φώναξε λοιπόν όλους τους αρχιερείς και τους γραμματείς του λαού, και ζήτησε να τον πληροφορήσουν πού θα γεννηθεί ο Μεσσίας. 5 Κι αυτοί του είπαν: «Στην Βηθλεέμ της Ιουδαίας, γιατί έτσι γράφει ο προφήτης: 6 Κι εσύ Βηθλεέμ, στην περιοχή του Ιούδα, δεν είσαι διόλου ασήμαντη ανάμεσα στις σπουδαιότερες πόλεις του Ιούδα, γιατί από σένα θα βγει αρχηγός, που θα οδηγήσει τον λαό μου, τον Ισραήλ». 7 Ο Ηρώδης τότε κάλεσε κρυφά τους μάγους κι έμαθε απ’ αυτούς από πότε ακριβώς φάνηκε το άστρο. 8. Έπειτα τους έστειλε στην Βηθλεέμ λέγοντάς τους: «Πηγαίνετε και ψάξτε καλά για το παιδί· μόλις το βρείτε, να με ειδοποιήσετε, για να έρθω κι εγώ να το προσκυνήσω». 9 Οι μάγοι άκουσαν τον βασιλιά κι έφυγαν. Μόλις ξεκίνησαν, ξαναφάνηκε το άστρο που είχαν δει ν’ ανατέλλει με την γέννηση του παιδιού, και προχωρούσε μπροστά τους· τελικά ήρθε και στάθηκε πάνω από τον τόπο όπου βρισκόταν το παιδί. 10 Χάρηκαν πάρα πολύ που είδαν ξανά το αστέρι. 11 Όταν μπήκαν στο σπίτι, είδαν το παιδί με την Μαρία, την μητέρα του, κι έπεσαν στην γη και το προσκύνησαν. Ύστερα άνοιξαν τους θησαυρούς τους και του πρόσφεραν δώρα: χρυσάφι, λιβάνι και σμύρνα. 12 Ο Θεός όμως τους πρόσταξε στο όνειρό τους να μην ξαναγυρίσουν στον Ηρώδη· γι’ αυτό έφυγαν για την πατρίδα τους από άλλο δρόμο.

Εκτός όμως, από τη διήγηση του αποστόλου Ματθαίου, και ο Λουκάς, μαθητής, συνοδός του αποστόλου των Εθνών Παύλου και συγγραφέας του βιβλίου των «Πράξεων των Αποστόλων», αναφέρεται στο δεύτερο κεφάλαιο του ευαγγελίου του στη γέννηση του Ιησού διασώζοντας κάποιες πληροφορίες γι’ αυτήν, οι οποίες είναι χρήσιμες για την παρούσα μελέτη μας: 7 και γέννησε τον υιό της τον πρωτότοκο. Τον σπαργάνωσε και τον ξάπλωσε σ’ ένα παχνί, γιατί δεν βρήκαν μέρος στο πανδοχείο. 8 Στην περιοχή εκείνη ευρίσκοντο βοσκοί, οι οποίοι έμεναν στην ύπαιθρο και φύλαγαν βάρδιες την νύκτα για το κοπάδι τους. 9 Σ’ αυτούς παρουσιάστηκε ένας άγγελος Κυρίου και τους περιέβαλε θεϊκή λαμπρότητα. Εκείνοι κατατρόμαξαν. 10 Αλλά ο άγγελος τους είπε: «Μην τρομάζετε! Σας φέρνω ένα χαρμόσυνο άγγελμα, το οποίο θα γεμίσει με χαρά μεγάλη όλο τον κόσμο: 11 Σήμερα, στην πόλη του Δαυΐδ γεννήθηκε για χάρη σας σωτήρας – κι αυτός είναι ο Χριστός, ο Κύριος. 12 Και τούτο είναι το σημάδι για να τον αναγνωρίσετε: Θα βρείτε ένα βρέφος σπαργανωμένο και ξαπλωμένο μέσα σ’ ένα παχνί». … 16 Τρέχοντας ήρθαν και βρήκαν την Μαριάμ και τον Ιωσήφ, και το βρέφος ξαπλωμένο στο παχνί.

«Πονούσιν οι πολλοί και σκέπτονται το αίτιον…»

Τ. Κατσιμάρδος, ΕΘΝΟΣ 24.12.11

Πώς βίωσαν οι πολίτες τις γιορτές μετά τη «στάση πληρωμών» και τη χιονοστιβάδα φτώχειας και πείνας

Τέτοιες μέρες είναι κανόνας ν’ αναζητούνται παλιές χριστουγεννιάτικες ιστορίες Τα παλιά είναι συνήθως… πάντα καλύτερα Χριστούγεννα! Ιδιαίτερα σε δύσκολες εποχές. Οσο πιο μακριά βρίσκονται από το παρόν, τόσο παραδεισιακές διαστάσεις παίρνουν! Σαν να υπήρχαν χρόνια που δένανε τα σκυλιά με τα λουκάνικα, νικούσε η αγάπη και βασίλευε παντού η ειρήνη!

Σ’ αντίθεση με την τάση επιστροφής τις μέρες μας στους… παλιούς, καλούς καιρούς, ας γυρίσουμε πίσω στον Δεκέμβριο του 1893. Τη χρονιά, τον μήνα και τις γιορτές, που σημαδεύει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν».

Τυπικά, η χρεοκοπία εξαγγέλθηκε την πρώτη Δεκεμβρίου (13 με το νέο ημερολόγιο) με την κατάθεση νομοσχεδίου. Μέσα σε 10 ημέρες, αυτό και άλλα 2 νομοσχέδια είχαν γίνει νόμοι του κράτους (9-10 Δεκεμβρίου). Στις 28 Δεκεμβρίου κατατέθηκε και ο πρώτος προϋπολογισμός της χρεοκοπίας, που θα ψηφισθεί, όμως, μετά 3 μήνες.

Ειπωμένη ή όχι από τον Τρικούπη, στις εισηγητικές ομιλίες του για το πρώτο νομοσχέδιο ή τον προϋπολογισμό, μ’ αυτές ακριβώς τις λέξεις, η εμβληματική νεοελληνική φράση σήμαινε επισήμως τον «προσωρινό διακανονισμό του χρέους» – αυτός ήταν ο τίτλος του νόμου (ΒΡ-ΣΤ/93). Στην πράξη συνεπαγόταν την άμεση αναστολή καταβολής των χρεολυσίων στους διεθνείς δανειστές του Δημοσίου και τη δραστική περικοπή (κατά 70%) των τόκων στους κατόχους ελληνικών ομολογιών.

Διαμαρτυρίες
Οσα διαδραματίστηκαν τότε έχουν γίνει τελευταία πολύ γνωστά, αλλά ας θυμηθούμε μερικά ακόμη για ν’ αποτυπωθεί καλύτερα ο χαρακτηρισμός «γιορτές φτώχειας». Ξέσπασε θύελλα διαμαρτυριών κατά του Τρικούπη σε Λονδίνο, Παρίσι και Βερολίνο, που αξίωσαν την επιβολή διεθνούς ελέγχου στις εισπράξεις του Δημοσίου. Αλλά και στην Ελλάδα από την αντιπολίτευση.

Αυτό που συνήθως δεν αναφέρεται με σαφήνεια είναι ότι ο Τρικούπης δεν τράπηκε σε φυγή. Εμεινε στην κυβέρνηση μετά τη χρεοκοπία και προσπάθησε να πετύχει τον «διακανονισμό». Οι προσπάθειες δεν είχαν αποτελέσματα. Οπως άλλωστε και των διαδόχων του. Θα χρειαστεί ένας πόλεμος για να υποταγεί η Ελλάδα στις απαιτήσεις των δανειστών και να επιβληθεί ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος (1898).

Πώς όμως βίωνε τη χρεοκοπία η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών. Οδηγός μας ο αντιτρικουπικός Τύπος, καθώς οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες αποφεύγουν τις περιγραφές. Παρά το γεγονός ότι οι δημοσιογραφικοί κανόνες της εποχής επιτάσσουν αναλυτικά ρεπορτάζ για την κίνηση στην εορταστική αγορά και τις τιμές των ειδών πλατιάς κατανάλωσης. Σε μια μάλιστα απ’ αυτές ο ρεπόρτερ της παρακάμπτει τον σχετικό σκόπελο μ’ ευφάνταστο τρόπο: «-Πώς πήγε εφέτος η δουλειά; ρωτά τον κρεοπώλη.

-Καλά, δόξα τω Θεώ! Ο κόσμος λεπτά δεν έχει λένε και λεπτά ξοδεύει. Μυστήριον…».

Ο αντικυβερνητικός Τύπος εκπέμπει με διαφορετικούς τρόπους, σ’ άλλο μήκος κύματος:

-«Πάντες (στην αγορά) με κεκλιμένας τας κεφαλάς και την κατήφειαν εις το πρόσωπο εζωγραφισμένην… Η εξοικονόμησις του άρτου είνε το μόνον μέλημα πάντων των οικογενειαρχών…».

-«Πανταχού ερείπια. Αι εορταί προκαλούσαι συγκρίσεις θλιβεράς παρουσιάζωσι την κατάστασιν του τόπου υπό πάσαν αυτής αλγεινότητα. Και πονούσιν οι πολλοί και σκέπτονται και ζητούσι το αίτιον της δυσπραγίας…

Παρά τις συνηθισμένες αντιπολιτευτικές υπερβολές η συγκεκριμένη διαπίστωση δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Στα σατιρικά κείμενα χρησιμοποιούνται πολύ σκληρότερες εκφράσεις: «Ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας/ κι αν άλλο τι δεν έχετε να φάτε τ’ απ’ αυτό σας». Ενώ ένα άλλο μπροστά στις γενικές περικοπές σαρκάζει: «Απεφασίσθη υπό της Κυβερνήσεως να ψαλιδισθή και η σημαία μας…».

Εκείνα τα «Χριστούγεννα ήτο πένθιμα δια την κοινωνίαν». Κατά γενική ομολογία, τα έκανε δυσβάσταχτα ο «εξευτελισμός» της χώρας στα μάτια των Ευρωπαίων από το «κανόνι» της χρεοκοπίας.

Ολοι, όμως, προσβλέπανε σε καλύτερο μέλλον. Υπήρχε κάποια αισιοδοξία…

Πλήθη φτωχών και ζητιάνων

Ιδού ένα σταχυολόγημα από «σκέψεις που υπαγορεύουν τα Χριστούγεννα εις τους εκ των Ορθοδόξων ελευθέρους Ελληνας, τους οποίους κατέστησε πτωχούς και εξηυτελισμένους η εν τη Πολιτεία επικράτησις ανθρώπων αναξίων»: «Δεν ήρκεσε εις την Ελλάδα το ότι εκ των πραγμάτων απεδείχθη μη έχουσα τας δυνάμεις ν’ ανταποκριθή εις τας επιπολαίους, τας αλογίστως αναληφθείσας υποχρεώσεις ως Κράτους. Ηθέλησεν εις την απόδειξιν της οικονομικής αδυναμίας της να προσθέση την απόδειξιν της ηθικής αναξιότητος…».

«Δεν είναι τοιούτος ο λαός της και το αποδεικνύει η Ιστορία του ολόκληρος και δη η των τελευταίων ετών… Υπεβλήθη στερήσεις και θυσίας, όπως επαρκέση εις πάσας τας υποχρεώσεις προς τους δανειστάς του…».

«Πλήθος άπειρον επαιτών. Μη φαινόμενον εις τον πολύν κόσμον, πλήθος στερούμενον του άρτου και γυμνητεύον ανεφάνη. Δεν είχομεν φαντασθή ποτέ τας Αθήνας περικλειούσας τοσαύτην δυστυχίαν, ουδέ τόσον αριθμόν πτωχών…». Ο μόνος πλούτος, έγραφε μελαγχολικά χρονογράφος των ημερών, «ο διαχυθείς εις τας Αθήνας ήτο ο πλουσιοπαρόχως λούσας αυτάς ήλιος και ο μόνος κυκλοφορήσας χρυσός αι ακτίναι αυτού. Το μόνον το οποίον δεν φοβούμεθα μη χάσωμεν…».

Δεν ήταν απολύτως ακριβής. Αφενός μεν επειδή στα σαλόνια των ημερών έρρεε πλούτος. Αφετέρου ακολούθησαν καταρρακτώδεις βροχές και πλημμύρες. Μαζί με τα νερά ερχόταν κι ο νέος χρόνος «όστις βρίσκει την Ελλάδα σε κακό και μαύρο χάλι/και τα άμοιρα παιδιά της πάντα γυμνά και πεινασμένα/κι απ’ όλη την Ευρώπη τα πτωχά αδικημένα…/κι είμεθα μικροί μεγάλοι διά το φρενοκομείον/κι η πατρίς η καϋμένη εις τους Φράγκους πωλημένη…».

(Τ’ αποσπάσματα προέρχονται από τις εφημερίδες ΑΣΤΥ, ΕΦΗΜΕΡΙΣ, ΠΡΩΪΑ, ΡΩΜΗΟΣ, ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, ΚΑΙΡΟΙ και ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ)

«ΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣΩΜΕΝ ΕΠΙ ΤΩΝ ΠΑΘΗΜΑΤΩΝ»

Οι επιπτώσεις της χρεοκοπίας, εκτός των άλλων, ωθούσαν και σε σκέψεις για να γίνουν τα παθήματα του παρόντος μαθήματα για το μέλλον. «Ολαι αι περιουσίαι, όλα τα κεφάλαια, όλαι οι πρόσοδοι, όλα της εργασίας τα ανταλλάγματα εμειώθησαν», σημειώνουν οικονομολόγοι και οικονομολογούντες. Αλλοι αποδίδουν την ευθύνη στις τράπεζες και στους «χρυσοκάνθαρους», στους «Φράγκους» (ξένους) πιστωτές, στην κυβερνητική αβουλία. «Εν τη ειρήνη της οικογενειακής εστίας, ας μελετήσωμεν επί των παθημάτων», προτρέπουν πολλοί…

ΒΑΘΙΕΣ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ

Σε καιρούς γενικευμένης φτώχειας και ανυπαρξίας δομών κοινωνικής πρόνοιας η αλληλεγγύη βρίσκεται διαχρονικά στην ημερήσια διάταξη. Το φαινόμενο έχει βαθιές ελληνικές ρίζες. Εκκληση κάνουν εφημερίδες όπως και πολλοί φορείς στα φιλάνθρωπα αισθήματα των εχόντων: «Εάν εις άλλους χρόνους απόλυτος παρίστατο η ανάγκη της συνδρομής των δυναμένων υπέρ των ενδεών, το έτος τούτο η ανάγκη αύτη παρίσταται επιτακτικωτέρα…». Οι εκκλήσεις δεν μένουν χωρίς αντίκρισμα.

Χριστουγεννιάτικο ανάγνωσµα

Δ. Μαρωνίτης, ΤΟ ΒΗΜΑ,

Τον τελευταίο καιρό η ανάγνωση το έχει ρίξει στη νυχτερινή αγρυπνία. Ο πειρασµός βρίσκεται πλάι στο κρεβάτι, σε τετράγωνο χαµηλό τραπέζι, καµωµένο από το επιδέξιο χέρι του Χαρατσάρη στη Θεσσαλονίκη, όπου στοιβάζονται φρέσκα βιβλία κάθε λογής. Εκεί ακούµπησε προχθές το χέρι σε λιγοσέλιδο βιβλίο, µόλις ογδόντα σελίδων, που αποδείχτηκε απρόβλεπτα χριστουγεννιάτικο. ∆ιαβάστηκε µονορρούφι µεσονυχτίς θα πω µετά το τι και το πώς. Προηγουµένως λίγα λόγια για το όνοµα της σηµερινής γιορτής, η οποία σηµάδεψε µε τον τρόπο της τα µαύρα χρόνια της Κατοχής στη γενέθλια πόλη – ιστορία πικρή, που αναβάλλεται συνεχώς η εξιστόρησή της.

∆εν είχε πάει ο νους µου ως τώρα στη γλωσσική γενεαλογία των Χριστουγέννων. Ετσι ξαφνιάστηκα ανοίγοντας πρώτα το «Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής» (έκδοση Ιδρύµατος Μανόλη Τριανταφυλλίδη), µετά τον τελευταίο, ένατο τόµο από το πολύτιµο πάντα «Μέγα Λεξικό» του ∆ηµητράκου. Οπου διασπάται (βίαια θα έλεγα) η γιορτινή αυτή λέξη σε δύο συνθετικά: Χριστού-γέννα. Οχι, όπως θα περίµενε κανείς: «γέννα Χριστού» ή «Γέννηση του Χριστού». Μου φάνηκε, πρέπει να πω, παράξενα αδρή, σχεδόν στυφή η λέξη «γέννα», που η καταγωγή της µάλλον αµφιβάλλεται: το Λεξικό του Τριανταφυλλίδη τη θεωρεί «µεσαιωνική», του ∆ηµητράκου «δηµοτική». Λίγα και τα παράγωγά της, στην πραγµατικότητα ένα (τριγενές και τρικατάληκτο) επίθετο: «χριστουγεννιάτικος». Ενώ περισσεύουν τα άλλα σύνθετα µε πρώτο συνθετικό το Χριστός, όπως: χριστόφορος αλλά και χριστοφόνος, χριστοειδής αλλά και χριστοκάπηλος, χριστοδίδακτος αλλά και χριστοδιώχτης – και πάει λέγοντας. Αξίζει τον κόπο κάποτε να µαζευτούν όλα αυτά και να σχολιαστούν.

Προχωρώ τώρα στο προκείµενο βιβλίο, που κυκλοφορεί από τον περασµένο µήνα στις εκδόσεις ΑΓΡΑ (παρέα µε το συγκλονιστικό πάντα «Ρέκβιεµ» της Αννας Αχµάτοβα, στην ανεπανάληπτη µετάφραση του Αρη Αλεξάνδρου). Ανήκει στον Βασίλι Γκρόσσµαν και συστεγάζει δύο συµπληρωµατικά µεταξύ τους κείµενα. Το ένα επιγράφεται: «Μαντόνα Σιξτίνα». Το άλλο: «Η αιωνία ανάπαυση». ∆υο λόγια πρώτα για τον (άγνωστό µου µέχρι στιγµής) συγγραφέα που µε καθήλωσε µε το ύφος και το ήθος του. Παραφράζω αποσπάσµατα από τον πρόλογο της Sophie Benech:
Γεννηµένος στην Ουκρανία το 1905, εγκαταστάθηκε στη Μόσχα το 1933, όπου τον περίµενε λαµπρή λογοτεχνική καριέρα µε τις ευλογίες του Γκόρκι. Ανταποκριτής στο µέτωπο στον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο, αναδείχθηκε ένας από τους πιο διάσηµους χρονικογράφους του Κόκκινου Στρατού. Υπήρξε από τους πρώτους που περιέγραψαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Μαζί µε τον Ερεµπουργκ συνέταξε τη «Μαύρη Βίβλο», που αναφέρεται στις σφαγές των Εβραίων στη διάρκεια του πολέµου. Στο µεγάλο µυθιστόρηµά του «Ζωή και πεπρωµένο» είχε το θάρρος να συγκρίνει το καθεστώς των ναζί µε το σταλινικό, κι αυτή η «ιδεολογική αίρεση» του κόστισε ακριβά για πολλά χρόνια δεν δηµοσίευσε τίποτα και τα χειρόγραφά του τα κατέσχε η Κα Γκε Μπε. Πέθανε το 1964 από αγιάτρευτη θλίψη για την ενδιάµεση απαγόρευση του έργου του.

Η «Μαντόνα Σιξτίνα» (κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1955) αφορά στον οµώνυµο διάσηµο πίνακα του Ραφαήλ, που είχε κι αυτός τις περιπέτειές του: οι σοβιετικές αρχές τον είχαν µεταφέρει στα χρόνια του πολέµου από τη ∆ρέσδη στη Μόσχα, κι έµεινε στο µουσείο Πούσκιν κάµποσα χρόνια, προτού επιστραφεί στην έδρα του. «Η αιωνία ανάπαυση» βρέθηκε απρόσµενα στα κατάλοιπα του συγγραφέα. Το κείµενό της περιοδεύει σε νεκροταφεία, σκηνοθετώντας µοναχικές συνοµιλίες ζώντων µε δικούς νεκρούς. Και τα δύο κείµενα, καθένα µε τον τρόπο του, αποτελούν µελέτη ζωής και θανάτου στην αντιφατική τους συνάφεια: θανάσιµη ζωή – ζωικός θάνατος. Επεται, αποσπασµατικά κατανάγκην, δείγµα γραφής του ιδιοφυούς Γκρόσσµαν από τη «Μαντόνα», για να φανεί και το µεταφραστικό κατόρθωµα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ από τα ρωσικά:

«Κι ήταν στιγµές που µου φαινόταν πως η Μαντόνα εξέφραζε όχι µόνο το ανθρώπινο στοιχείο, αλλά κι αυτό που υπάρχει στους πιο µεγάλους κύκλους της ζωής πάνω στη γη, στον κόσµο των ζώων, παντού: στα καστανά µάτια των αλόγων που θρέφουν τα µικρά τους […]. Ακόµη πιο γήινο µου φαίνεται το παιδί που κρατάει στην αγκαλιά της. Το πρόσωπό του µοιάζει πιο ώριµο από αυτό της µητέρας του, µ’ ένα βλέµµα τόσο λυπηµένο και βαρύ […]. Και τα δύο πρόσωπα είναι ήρεµα και θλιµµένα. Ισως βλέπουν τον Γολγοθά κι έναν δρόµο όλο σκόνη και πέτρες που οδηγεί σ’ έναν φριχτό, ακατέργαστο σταυρό, ο οποίος θα ακουµπήσει σ’ αυτόν τον µικρούλη ώµο του παιδιού, που τώρα ζεσταίνεται στο µητρικό στήθος […]. Και σφίγγεται η καρδιά, όχι από αγωνία ούτε από πόνο. Κάποιο καινούριο, πρωτόγνωρο συναίσθηµα […] σαν να έχει αναδυθεί από το αλάτι και την πίκρα της θάλασσας. Κι αυτή είναι ακόµη µια µοναδικότητα του πίνακα». Και του βιβλίου, προσθέτω εγώ. Καλές γιορτές.

Ξανά στον Θερμαϊκό το πλωτό χριστουγεννιάτικο δέντρο

TA NEA 24.12.11

Τοποθετήθηκε και πάλι χθες στην παραλία της Θεσσαλονίκης το πλωτό χριστουγεννιάτικο δέντρο το οποίο πριν από μια εβδομάδα είχε παρασυρθεί από τους ισχυρούς ανέμους και τα κύματα  στον Θερμαϊκό Κόλπο. Όπως επισήμανε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, κατά τη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, το πλωτό δέντρο δεν βυθίστηκε, όπως ανέφεραν σχετικά δημοσιεύματα, αλλά παρασύρθηκε η όλη κατασκευή λόγω των ισχυρών ανέμων.

Για το λόγο αυτό, οι εργασίες αποκατάστασης της στήριξης της κατασκευής εστιάστηκαν στην τοποθέτησή της σε πιο σταθερές βάσεις.

Το πλωτό δέντρο- ουσιαστικά μια συστάδα δέντρων που επιπλέουν μέσα στη θάλασσα, στο ύψος της Πλατείας Αριστοτέλους- ήταν μια δημιουργία, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που διοργανώνουν φέτος- για πρώτη χρονιά- το Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης και ο Εμπορικός Σύλλογος υπό την αιγίδα του δήμου Θεσσαλονίκης (ανάδοχες εταιρείες έχουν αναλάβει η HELEXPO και η Attract Productions).

Χριστουγεννιάτικοι ήρωες της μεγάλης οθόνης

Του Ακη Καπράνου, TA NEA 23.12.11

Το Πάσχα έχει τον Μπεν Χουρ και τον Ιησού από τη Ναζαρέτ. Τα Χριστούγεννα έχουν τον Σκρουτζ, τον Αϊ-Βασίλη και πολλούς ακόμα αγαπημένους χαρακτήρες. Ιδού 10+1 ρόλοι που θα θυμόμαστε κάθε χρόνο τέτοιες μέρες. Οι χριστουγεννιάτικες ταινίες αποτελούν πλέον κομμάτι του εορταστικού φολκλόρ.

Τα κινηματογραφικά στούντιο το γνωρίζουν, γι’ αυτό και φροντίζουν να τις ανανεώνουν σταθερά κάθε χρόνο – δίχως αυτό να σημαίνει πως όλες αξίζουν μια θέση στη καρδιά μας.
Ναι, «στη καρδιά μας» έγραψα γιατί πού αλλού θα μπορούσε να στοχεύει μια χριστουγεννιάτικη ταινία;

Το πνεύμα των Χριστουγέννων βέβαια ολοένα και βαριανασαίνει όσο περνούν τα χρόνια, γι’ αυτό ίσως και τα ανάλογα φιλμ έγιναν όλο και πιο σκοτεινά (τουλάχιστον τα… καλύτερα από αυτά). Πέραν των ταινιών, όμως, υπάρχουν και οι ήρωές τους. Και αυτούς ξεχωρίζουμε εδώ, σε αυτή τη λίστα που περιλαμβάνει κλασικά και νεότερα φιλμ όπως και ταινίες που δεν ξεχώρισαν για την κινηματογραφική τους αξία αλλά για την ειλικρίνεια των συναισθημάτων τους. Ξεκινάμε:

Φρανκ Κρος (Μπιλ Μάρεϊ)

«Πάρτι φαντασμάτων» (1988)

Από όλες τις αναπροσαρμογές / διασκευές / μεταφορές του Σκρουτζ στη μεγάλη οθόνη (και θα ακολουθήσει άλλη μία), αυτή εδώ είναι η πιο παιχνιδιάρικη και η πιο ανατρεπτική, κυρίως χάρη στην παρουσία του Μπιλ Μάρεϊ. Ο σπουδαίος αμερικανός κωμικός, εδώ στον ρόλο κυνικού διευθυντή προγράμματος τηλεοπτικού καναλιού, δείχνει να αυτοσχεδιάζει αδιάκοπα και όταν ένα μέλος τηλεοπτικού συνεργείου τον ρωτάει πώς θα «εφαρμόζει» ψεύτικα κέρατα ταράνδου στα κεφαλάκια γλυκύτατων χάμστερ για τις ανάγκες ενός διαφημιστικού, αυτός του απαντά: «Δοκίμασες με συρραπτικό;».

Εμπενίζερ Σκρουτζ (Μάικλ Κέιν)

«Τα κάλαντα των Μάπετ»

(1992)

Υπό άλλες συνθήκες, η εικόνα του Μάικλ Κέιν να σιγοτραγουδά παρέα με τα μάπετ κάπως δεν… κολλάει. Ως Εμπενίζερ Σκρουτζ, όμως, ο «κόκνεϊ» ηθοποιός μπαίνει αμέσως στο πετσί του ρόλου (ίσως είναι και ένας από τους καλύτερους Σκρουτζ στο σινεμά) και η διανομή (με τους γέρους του θεωρείου εξόχως λειτουργικούς ρε ρόλους φαντασμάτων) παραμένει εμπνευσμένη. Στοπ-καρέ στον Γκόνζο σε ρόλο αφηγητή!

Τα Γκρέμλινς, «Γκρέμλινς» (1984)

«Χιόνια στο καμπαναριό που Χριστούγεννα σημαίνει» και τα φρικαλέα πλασματάκια αυτής της παραγωγής του Στίβεν Σπίλμπεργκ φροντίζουν να φέρουν το απόλυτο χάος σε μικρή επαρχιακή κωμόπολη, όταν ο μικρός πρωταγωνιστής κάνει το ολέθριο λάθος να τα ταΐσει μετά τα μεσάνυχτα. Κουβαλά πολλά από τις σκοτεινές σελίδες των ευρωπαϊκών παραμυθιών στις σημάνσεις του, αλλά είναι η φάρσα αυτή που σου μένει. Γκρέμλινς στο καμπαναριό, πάει όλο το χωριό.

Μπάντι, (Γουίλ Φερέλ)

«Το ξωτικό των Χριστουγέννων»

(2003)

Ενα μικρό αγόρι μπαίνει κατά λάθος στον σάκο του Αγιου Βασίλη, ο οποίος τον παίρνει μαζί του μέχρι τον Βόρειο Πόλο, όπου ο αταίριαστος επισκέπτης υιοθετείται από οικογένεια ξωτικών, ενώ προσπαθεί να περάσει απαρατήρητος. Ως ενήλικος όμως θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη… Ιδέα από τις λίγες, που ακόμη και αν «εκτελείται» κάπως μουδιασμένα, αναπληρώνει τους χαμένους πόντους από την παρουσία του Γουίλ Φερέλ που κουβαλά μια τρυφερή αλλά, και λόγω των συνθηκών, ξεκαρδιστική παιδική αθωότητα στο βλέμμα που σε πείθει με την πρώτη ματιά.

«Γκριντς», (Τζιμ Κάρεϊ)

«Ο κατεργάρης των Χριστουγέννων»

(2000)

Βασισμένος σε έναν παραδοσιακό αμερικανικό μύθο (κι ας μην παριστάνουμε τους αντιαμερικανούς τέτοιες μέρες, ακόμη και ο Αϊ-Βασίλης είναι διαφημιστικό τέχνασμα αναψυκτικού!), ο Τζιμ Κάρεϊ ενδύεται πράσινη φλοκάτη και αφήνεται εντελώς ακυβέρνητος από τον σκηνοθέτη Ρον Χάουαρντ: αυτό συντελεί σε ένα αδιάκοπο καραγκιοζιλίκι, το οποίο ενίοτε προκαλεί… έμφραγμα από το γέλιο. Εντυπωσιακό το πόσο αναλλοίωτα παραμένουν τα χαρακτηριστικά του ηθοποιού κάτω από τόνους μέικ-απ!

Τζακ Σκέλινγκτον (φωνή: Κρις Σάραντον)

«Χριστουγεννιάτικος εφιάλτης»

(1993)

Το αφεντικό της πόλης του Halloween αφήνει στην άκρη τις μακάβριες φάρσες και προσπαθεί να τσιμπήσει το δικό του μερτικό από το χριστουγεννιάτικο πνεύμα. Δυστυχώς, τα τερατάκια του απάγουν τον Αϊ-Βασίλη και σκορπούν σε όλες τις καμινάδες δώρα που τρομοκρατούν παιδιά και γονείς. Σκηνοθετεί ο Χένρι Σέλικ, αλλά είναι το όραμα του Τιμ Μπάρτον αυτό που μετουσιώνεται εδώ, σε ένα μιούζικαλ stop-motion συγκινητικό και χορταστικά γοτθικό.

Κέβιν ΜακΚάλιστερ (Μακόλεϊ Κάλκιν)

«Μόνος στο σπίτι»

(1990)

Η οικογένεια ετοιμάζεται πυρετωδώς για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, μόνο που πάνω στην τρεχάλα τους ξεχνούν τον μικρό Κέβιν στο σπίτι, ενώ δύο επικίνδυνοι κακοποιοί ετοιμάζονται να το ξαφρίσουν. Το «Home alone» θυμίζει τα παλιά καρτούν του Τεξ Αϊβερι: χίλιοι τόνοι ατσάλι και πέτρα γκελάρουν στα κούτελα των Τζο Πέσι και Ντάνιελ Στερν, αυτοί όμως ξανασηκώνονται για να τις ξαναφάνε προς μεγάλη τέρψη των θεατών και του γελαστού Μακόλεϊ Κάλκιν, λίγα χρόνια πριν κλειστεί οικειοθελώς σε κλινική αποτοξίνωσης.

Γουίλι (Μπίλι Μπομπ Θόρτον)

«Ο Αϊ-Βασίλης είναι λέρα»

(2003)

Μια ελαφρώς διαφορετική βερσιόν του Αγιου Βασίλη: ο Bad Santa του Μπίλι Μπομπ Θόρτον καπνίζει σαν τσιμινιέρα, πίνει σαν σφουγγάρι, εκμεταλλεύεται ακόμα και το σεξαπίλ της στολής του «κανονίζοντας» μπαργούμαν σε μπροστινά καθίσματα, ενίοτε παρουσία δεκάχρονων, και ανακαλύπτει ποιο είναι το πραγματικό πνεύμα των Χριστουγέννων! Αλλες εποχές, θα έκαιγαν το αρνητικό. Το 2003 που βγήκε, έκανε μόνο στην Αμερική εισπράξεις εξήντα εκατ. δολάρια.

Ο Αϊ-Βασίλης! (Εντμουντ Γκουέν)

«Θαύμα στην 34η Λεωφόρο» (1947)

Το Ιδρυμα Φρενοβλαβών μοιάζει να είναι το μόνο σπίτι που απομένει για τον Κρις, τον παππούλη που επιμένει να υποστηρίζει πως είναι ο αληθινός Αγιος Βασίλης, μέχρι που ένας δικηγόρος αναλαμβάνει να τον υπερασπιστεί! Δύο φορές γυρίστηκε ταινία, αλλά η καλύτερη εκδοχή παραμένει η πρώτη. Μια περίοδο, η τηλεόραση το προέβαλλε συχνά. Δυστυχώς, τελευταία αυτό το γλυκό φιλμ έχει εξαφανιστεί από τις μικρές οθόνες.

Εντουαρντ Ψαλιδοχέρης, (Τζόνι Ντεπ)

«Ο ψαλιδοχέρης» (1990)

Η ταινία αρχίζει με ένα παραμύθι: μια γιαγιά που εξηγεί στο εγγονάκι της γιατί τα Χριστούγεννα πάντοτε χιονίζει. Και το παραμύθι του Τιμ Μπάρτον για τον άμοιρο Ψαλιδοχέρη, που ο δημιουργός του δεν πρόλαβε να του φτιάξει χέρια αφήνοντάς τον εκτεθειμένο στη μικροαστική κακία των συμπολιτών του, αρχίζει δίχως ποτέ να σταματήσει να μας εντυπωσιάζει. Με χρώματα ζωντανά και ακόμη πιο ζωντανή φαντασία, ο σκηνοθέτης απέδειξε πως έχει τη στόφα γνήσιου παραμυθά. Και ο Τζόνι Ντεπ πλάθει έναν από τους πιο εμβληματικούς ρόλους της καριέρας του.

Τζορτζ Μπέιλι, (Τζίμι Στιούαρτ)

«Μια υπέροχη ζωή» (1946)

«Κανείς δεν είναι φτωχός όταν έχει κοντά του ανθρώπους που τον αγαπάνε», ακόμη και όταν βρίσκεται στο χείλος της αυτοκτονίας, όπως ο Στιούαρτ σε αυτό το αριστούργημα αμερικανικού ιδεαλισμού (του οποίου κορυφαίος εκπρόσωπος ήταν και παραμένει ο Φρανκ Κάπρα). Ενας φύλακας άγγελος, προκειμένου να κερδίσει τα φτερά του, αναλαμβάνει να δείξει στον απογοητευμένο Τζορτζ Μπέιλι πόσο πολύτιμος είναι για τη ζωή πολλών ανθρώπων. Απίστευτο: αποτέλεσε συντριπτική εμπορική αποτυχία στην εποχή του. Σήμερα, δεν γνωρίζω άνθρωπο που να το έχει δει δίχως να δακρύσει.

Christmas ‘is not just for Christians’

Group aims to promote Christmas respect among all faiths, calling for end to scare stories about banning traditions

Haroon Siddique, guardian.co.uk, Saturday 24 December 2011

 

‘Most Hindus and Muslims that I know actually celebrate Christmas,’ says Vidhya Ramalingam. Photograph: Alamy

Stories about Christmas being banned because of potential offence to any one ethnic group have become almost as much a part of the festive season as brussels sprouts – but a multi-faith group has decided it is time to put a stop to the tradition.

Concerned about the divisive effect of such stories, the Phoenix inter-community initiative, a group of bloggers, activists and community representatives, have come together to try to demonstrate support and respect for Christmas among different faiths.

Julie Siddiqui, vice-president of the Islamic Society of Britain (ISB), said: "Almost every year for the last few years we see some sort of story in the local or national papers that local authorities have changed the name of Christmas, are not having lights, or have banned it.

"I think it’s damaging in terms of community relations. No one is asking for Christmas to be banned, Muslims certainly haven’t. The inference is often that it’s coming from Muslims."

One of the most notorious examples of scare stories was the widely reported claim that Birmingham city council had banned Christmas, replacing it with Winterval to avoid offending non-Christians, even though it was untrue.

Through it’s online Happy Christmas 4ALL campaign, Phoenix hopes to counter such myths, highlighting participation by non-Christians in traditional activities. For example, one of the posts on its Facebook page shows pictures of Muslim students taking part in a nativity play, while others highlight common religious beliefs shared by different faiths.

Phoenix is also encouraging non-Christians to enter into the spirit of goodwill by getting involved in volunteering, particularly on and around Christmas day. While Siddiqui says some Muslims do celebrate Christmas with a tree and a special meal, for others it is a good time for them to put something back into the community. "We should, all of us [volunteer], especially those of us that aren’t doing much on Christmas, rather than just those [Christians] who are having to sacrifice their own Christmas."

She is volunteering at her local church in Maidenhead on Christmas Day and said ISB members are helping out at Christian charities or non-faith groups like the homelessness charity Crisis at Christmas. It is simply continuing the tradition over the years of non-Christian professionals in essential professions such as medicine volunteering to work over Christmas to relieve their colleagues, according to Siddiqui.

As well as the ISB, there are representatives from a number of groups involved in Phoenix, including the Jewish group JDC Europe and the Three Faiths Forum. Another member, Vidhya Ramalingam, from the Institute for Strategic Dialogue, said: "The idea is to promote volunteering at Christmas and volunteering to take over the work of some Christian charities.

"It’s been done a lot in the US where Jewish, Muslim and Hindu groups will take over Christian charities’ work on Christmas day. It’s also a time when people feel alone so we also encourage checking up on neighbours and making sure no one feels vulnerable."

Ramalingam, a Hindu, added: "I don’t know anyone who actually wants to ban Christmas and most Hindus and Muslims that I know actually celebrate Christmas."

 

Christmas should be for everyone, atheists included

We should rejoice in the fact that Christmas is celebrated by people of all faiths and even those with none

Alom Shaha, guardian.co.uk, Friday 24 December 2010 09.59 GMT

A woman lights a candle in the Church of the Nativity in Bethlehem. Photograph: Musa Al-Shaer/AFP/Getty Images

I love Christmas. Despite being an atheist who was brought up as a Muslim, Christmas is a religious festival I have totally embraced, midnight mass and all. I have loved it since I first encountered it at primary school, where we seemed to spend weeks preparing for this wonderful, magical day – we’d start singing carols in assembly in the mornings, proper lessons would be replaced with making paper chains and other decorations and there would be lots of rehearsing, as well as making props and costumes for the nativity.

"Multicultural" policies were in their infancy and, as far as I recollect, there was no sense that making such a big deal out of Christmas might not be an entirely appropriate thing to do when a significant proportion of the school’s population were not Christians. Not aware that my cultural sensitivities should have been hurt, I lapped up everything to do with Christmas. It was brilliant – on the last day of term there would be a special lunch, we’d get to pull crackers and wear hats and play musical chairs and have the most fun ever. Then the holidays would arrive and everybody else would go away to decorate their trees, have an even better Christmas dinner than the one at school, and get really cool presents, while us Bangladeshis had to console ourselves with the fact that there would be lots of good stuff on TV for a couple of weeks.

I know I wasn’t the only kid from a Muslim family at my school to wish I could experience Christmas in its full glory; now, as an adult free to make my own choices, I can. Like many atheists, I will be sitting down with family and friends for a special meal on 25 December. We will exchange presents and sit around feeling warm and fuzzy about each other, looking upon the world in general with a little more hope and forgiveness than usual.

And here’s a thought to warm your cockles until they glow – many of my Muslim friends also celebrate Christmas, going as far as putting up a tree and eating a special family meal on the day. Unlike the Muslims featured in the Daily Mail who want to ban Christmas, these Muslims cheerfully ignore any irony, or potential sin against Islam, and embrace the joy of the season, their only concession to religion being to substitute a halal chicken in the place of turkey.

When I was a child, one of the best things about Christmas was the films on TV. Nowadays, my family and I tend to get out the old favourites on DVD – Miracle on 34th Street, Scrooge (the 1970 musical), It’s a Wonderful Life and, dare I admit it, Love, Actually. One film I suspect I won’t be watching this Christmas, or any other Christmas, is Christmas with a Capital C, the trailer for which appears on YouTube with the title "Christian Movie: How the Atheist Stole Christmas". You can pretty much guess the content of the film from this description. It stars Daniel Baldwin, brother of Stephen, who shared his own particular take on Christianity with us via his appearance on Celebrity Big Brother earlier this year.

Daniel plays an atheist, Mitch Bright (it’s probably giving the writers too much credit to suggest the choice of "Bright" as a surname is a reference to Dawkins’s "brights", who returns to his small American home town and proceeds to use the law to ruin everyone’s Christmas celebrations by insisting on signs that say "Season’s Greetings" instead of "Merry Christmas" and telling everyone that he has a "problem with Christmas and all the rest of the garbage Christians have been jamming down [his] throat". But the brave townsfolk fight back to "defend the reason for the season" – in other words, this is a film that is intended to remind us that "Christ the Lord is the centre of Christmas".

Now, you can’t judge a book by its cover, but you can take a fairly good guess at what a film is going to be like from its trailer. Christmas with a Capital C looks like the kind of patronising, made-for-TV movie-with-a-message that is familiar to anyone who flicks through their TV channels on a weekday afternoon. But unlike most of those films, which usually tell the story of a brave father or mother fighting against some form of terminal illness while single-handedly bringing up his or her children, Christmas with a Capital C strikes me as having a distinctly unpleasant tone which would make it harder to stomach than any sickly sweet melodrama.

It’s clear the film is intended as an attack on those who don’t share the religious views of its makers – not just atheists like myself but also those Christians who perhaps don’t make enough of the fact that Christmas is supposed to be a day to mark the birth of their "saviour", Jesus Christ.

I can’t help but feel the makers of the film are wrong. We should rejoice in the fact that Christmas is celebrated by people of all faiths and even those with none. As one of the characters in the film says, "this is the only time in the year when the entire world has this shared experience of peace and hope for the future". He’s right, and that’s why I love Christmas, and why I hope that at some time in the future, just as a pagan festival has become a Christian one, this particular Christian festival will become a truly global, secular celebration of humanity’s capacity for love. Merry Christmas.