Η βιβλιοθήκη της Ζαγοράς

Του Νίκου Τσούλια

(Ως πρόεδρος της ΟΛΜΕ,
ΤΑ ΝΕΑ, 2. 9. 2000)

Το πολλαπλό έλλειμμα του πολιτικού μας πολιτισμού ως προς το βιβλίο αντανακλάται στην εικόνα των δημόσιων βιβλιοθηκών. Απτό δείγμα είναι η περίπτωση της ιστορικής βιβλιοθήκης της Ζαγοράς στο Πήλιο. Πρόκειται για μια εικόνα που αφορά και άλλες αντίστοιχες βιβλιοθήκες (ζωντανούς αφηγητές των πνευματικών μας αναζητήσεων στο διάβα του χρόνου), για μια εικόνα που δεν τιμά το βαρύ φορτίο μνήμης σημαντικών και μοναδικών πηγών ιστορικής μαρτυρίας.

 

Η βιβλιοθήκη της Ζαγοράς ιδρύθηκε το 1762 από δύο μεγάλες προσωπικότητες της περιοχής τον Ι. Πρίγκο (έμπορο στη Σμύρνη, στην Αλεξάνδρεια, στη Βενετία και στο Άμστερνταμ) και τον πατριάρχη Καλλίνικο Γ΄ (1713 – 1791), ο οποίος επιμελήθηκε και ανασυγκρότησε το σχολείο «Ελληνομουσείο». Στη συνέχεια, προστέθηκαν δωρητές που έστειλαν σπουδαίες εκδόσεις της Βενετίας, του Μεδιολάνου, της Τεργέστης, της Χάγης, της Λιψίας και γενικά των μεγάλων πνευματικών κέντρων της Ευρώπης. Τα περισσότερα βιβλία έχουν τυπωθεί σε τυπογραφεία επιφανών ακαδημιών και ονομαστών τυπογράφων, όπως του Άλδου Μανούτιου και του Εράσμου Σμιτ. Σήμερα στη βιβλιοθήκη υπάρχουν 1.200 παλαιότυπα σε σύνολο 15.000 τόμων, και πολλά από αυτά είναι πρώτες εκδόσεις ή και μοναδικά αντίτυπα για τον ελλαδικό χώρο. Αξίζουν να αναφερθούν:

· Δημοσθένους λόγοι, έκδοση του 1504 από το τυπογραφείο του Μανούτιου στη Βενετία.

· Το Λεξικό του Ησυχίου, έκδοση του 1514.

· Η Ελληνική Γραμματική του Θεόδωρου Γαζή, έκδοση του 1495 (ένα από τα δύο αρχέτυπα).

· Το Όργανον του Αριστοτέλους (1495).

· Ηρωδιανού ιστορίαι βιβλία η΄ (Γενεύη, 1581).

· Ξενοφώντος, τα σωζώμενα βιβλία (Γενεύη, 1581).

· Συγγράμματα Μυθολογικά, Φυσικά και Ηθικά (Άμστερνταμ, 1689)

· Διοφάντου Αλεξανδρέως, Αριθμητικών βιβλία εξ και περί πολυγωνικών αριθμών (Παρίσι, 1621).

· Μυριόβιβλον Φωτίου Α΄, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (1653) κτλ.

Από τα χειρόγραφα παλαιότερο είναι το «Τετραευάγγελο» του 10^ου αιώνα, γραμμένο σε περγαμηνή. Υπάρχουν ακόμα χάρτες του φημισμένου Ολλανδού Αβραάμ Ορτέλιου (1527-1598), με θαυμαστές επιστημονικές προσεγγίσεις.

Η εξέλιξη της βιβλιοθήκης συνδέθηκε με την ανάπτυξη του φημισμένου σχολείου, του «Ελληνομουσείου», στο οποίο σπούδασε ο Ρήγας Φεραίος, ο Άνθιμος Γαζής, ο Φίλιππος Ιωάννου (Πάντος). Πρόκειται για μια εξέλιξη με διακυμάνσεις, απόρροια των γενικότερων πολιτικών και κοινωνικών μεταβολών που συμβαίνουν στην περιοχή. Αξίζει, σε κάθε περίπτωση, να γραφεί με κάθε επιστημονική επιμέλεια η ιστορική διαδρομή της βιβλιοθήκης. Η σημερινή, όχι καλή, εικόνα της βιβλιοθήκης πρέπει να αλλάξει, και αυτό είναι βασικό μέλημα των τοπικών αρχών, Δήμου και πολιτιστικών συλλόγων. Προς τούτο πρέπει:

α) Να αυξηθούν οι οικονομικοί πόροι που διατίθενται. Υπάρχει ένας παράπλευρος της βιβλιοθήκης χώρος (του Δήμου), που μπορεί να αξιοποιηθεί με ελάχιστη χρηματοδότηση, για να μπορεί να «αναπνεύσει» η βιβλιοθήκη.
β) Να στελεχωθεί με κατάλληλο προσωπικό, που θα έχει επιστημονική επάρκεια, βιβλιοφιλικό οίστρο και λατρευτική διάθεση προς τον πνευματικό της βιβλιοθήκης.
γ) Να ολοκληρωθεί η διαμόρφωση του ηλεκτρονικού αρχείου, ώστε να υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης στο αρχειακό υλικό χωρίς το φόβο φθοράς ή και απώλειας των χειρογράφων.
δ) Να συνδεθεί η όλη κινητικότητα αναβάθμισης της βιβλιοθήκης με την τοπική πολιτισμική λειτουργία της Ζαγοράς.

Παράλληλα, το εκπαιδευτικό μας σύστημα πρέπει να αποκτήσει μια μερική ελαστικότητα στο ωρολόγιο πρόγραμμά του, ώστε να μπορεί να ενσωματώνει στο με συστηματικό τρόπο τις τοπικές ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής (ιστορικές αναφορές, γεωγραφικά στοιχεία, γλωσσικά ιδιώματα, αρχαιολογικοί χώροι κτλ.). Και κάτι επιπλέον: Δε θα μπορούσαν οι εφημερίδες στις βιβλιοπαρουσιάσεις τους να αναφέρονται και σε σπάνιες και σε ιδιαίτερα σημαντικές εκδόσεις βιβλίων; Ή μήπως είναι πιο αξιόλογο να παρουσιάζεται ένα σύγχρονο «διαβαστερό» βιβλίο, το οποίο μετά την εφήμερη χρήση του δε θα το θυμάται κανένας;