Ένας επαναστάτης της ιστορίας και της ζωής

Του Νίκου Τσούλια

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα:
«ΕΞΟΡΜΗΣΗ», 25.2.1996

[Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε με αφορμή το θάνατο του Μ. Ράπτη. Ένα μήνα πριν μου είχε δώσει μακροσκελή συνέντευξη (η τελευταία του), η οποία θα δημοσιευτεί το επόμενο διάστημα].

Από σας ζητάμε
να πορευτείτε στο πλευρό μας
και μαζί μας ν’ αλλάξετε
όχι ένα νόμο μοναχά της γης
αλλά τον κύριο νόμο:
Συμφωνώντας πως όλα θα τ’ αλλάξουμε
τον κόσμο και την ανθρωπότητα
και πριν απ’ όλα την αταξία των ανθρωπίνων τάξεων,
που δυο λογιών άνθρωποι κάνει να υπάρχουν,
και την εκμετάλλευση μα και την άγνοια.

Μπρεχτ

Λίγες φορές έχει να επιδείξει η σύγχρονη Ιστορία μας τέτοια γνήσια επαναστατική μορ­φή όπως εκείνη του Μιχάλη Ράπτη. Γιατί βίωσε ως υποκείμενο "μεγάλες στιγμές" του αιώνα μας, στιγμές του ευγενικού μα και πολύ δύσκολου αγώνα να γίνει η κοινωνία ανθρώπινη και απόλυτα δημοκρατική. Γιατί παρέμεινε συνάμα ουτοπιστής μα και οραματιστής, θεωρώντας πως το όραμα δεν μπορεί παρά να είναι συστατικό στοιχείο της καθη­μερινής μας αναζήτησης και της ανεξάντλητης συλλογικής μας δράσης. Γιατί ανίχνευσε το είδωλο του ανθρώπου και του πολίτη μέσα από τα στοχαστικά και γοητευτικά πεδία αλλά και μέσα από τις α­πλές εκφράσεις του γήινου εαυτού μας.

O Πάμπλο ήταν Homo universalis, ένας καθολικός άνθρωπος. Έβλεπε τις εθνικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές διαφορές εντός του κόλπων της ανθρώπινης κοινότητας, ως επιμέρους και υπολει­πόμενα σημεία έμπροσθεν της πρωταρχικότητας της κοινής έλλογης συνείδησης μας και του κοινού αγώνα απέναντι στην εκμετάλλευση, στην άγνοια, στην αλλοτρίωση. Ήταν ένας αυθεντικός εκφρα­στής της Μαρξιστικής σκέψης και ως φιλοσοφικού ρεύματος και ως οικονομικής θεωρίας και ως πολιτι­κής ιδεολογίας, μέσα από μια διαρκή κριτική στάση. Γιατί είχε βαθιά κατανοήσει ότι η μεγαλύτερη δύνα­μη του Μαρξισμού δεν ήταν μόνο η έννοια της αταξικής κοινωνίας και η πολιτική δημοκρατία αλλά και η δυνατότητά του να "συνδιαλέγεται" με τον εαυτό του μέσα από μια συνεχή αυτοκριτική διάθεση.

Ως γραμματέας της 4ης Διεθνούς (πάνω από 20 χρό­νια) είχε καταγράψει με τον πιο εμφανή τρόπο το σοσιαλιστικό του ιδεώδες μαχόμενος τον καπιταλι­σμό, τον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία αλλά και σαφώς διαφοροποιούμενος έναντι του Σταλινισμού και του γραφειοκρατικού μοντέλου των πρώην κομμουνιστικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. To τελευταίο διάστημα είχα μία συζήτηση μαζί του επί μακρόν, συζήτηση που έδωσε και μια εκτεταμένη συνέντευξη δημοσιευμένη στην "Εξόρμηση" στις 14 Ιανουαρίου 1996. Όταν τον ρώτησα στο off the record μέρος της συζήτησης στο πώς κατορθώνει να διατηρεί τη διαύγεια, τη φρε­σκάδα και τη διεισδυτικότητα στη σκέψη του, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, μου έδωσε μια ε­ντυπωσιακά απλή αλλά και φιλοσοφημένη απάντηση: «Πρέπει να αντιστεκόμαστε στη φθορά. Είμαστε σε μια διαρκή αντιπαράθεση μαζί της. Γι’ αυτό δεν μπορούμε παρά να καλλιερ­γούμε το μυαλό μας διαρκώς και επιμελώς».

O Μιχάλης Ράπτης ήταν από τα πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής μας. To διάβασμα και το γρά­ψιμο ήταν σημαντικότατο μέρος της δημιουργικής προσωπικότητας του. Οι αναλύσεις του είχαν πάντα ιστορικό βάθος και πολιτικοϊδεολογική ανάπτυξη. Έξυνε την επιφάνεια των επιφαινόμενων και αναζητούσε την ουσία των γεγονότων και τον πραγματικό ρου της Ιστορίας. Ένας λόγος μεστός, πυκνός, άμε­σος, αποκαλυπτικός διεκδικούσε πάντα την ηθική και αισθητική ανάδυση στις πράξεις του ανθρώπου, επιζητούσε την ταύτιση του εαυτού μας με την έν­νοια του κοινωνικού ανθρώπου.

Όσοι παρακολουθούσαν τα κείμενα του είτε μέσα από τα βιβλία του είτε μέσα από τις στήλες του "ΒΗΜΑΤΟΣ" και των "ΝΕΩΝ" σίγουρα θα έχουν διαπι­στώσει την "προφητική" δύναμη των αναλύσεων του, ακριβώς γιατί είχε τη δυνατότητα να αποφλοιώ­νει τα συμπαγή στρώματα των πολλαπλών πληρο­φοριών και να "αποκαλύπτει" το γυμνό πυρήνα των ι­στορικών δρώμενων. Εντυπωσιακές είναι, για παρά­δειγμα, οι προσεγγίσεις του για τις ανακατατάξεις στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Ευρώπη όχι μέσα από γενικότητες και κοινότοπες εκφράσεις. Είχε προσδιορίσει το άλλο πλέγμα ύφανσης των βίαιων γεω­πολιτικών ανακατανομών, τις εθνοκαθάρσεις, τον ρόλο των ΗΠΑ, της Γερμανίας και του Βατικανού, το μακελειό των Σέρβων, τη διαπλοκή Ο.Η.Ε. και NATO, το ανθρώπινο τίμημα της "Νέας Τάξης", την κυνικότητα της "υλικής" πλευράς του Διεθνούς Δικαίου, τη συντεταγμένη υπηρεσία των Μ.Μ.Ε. και της ειδησεογραφίας στις απαιτήσεις της Αμερικάνικης και Δυτικής έμπνευσης "εννόμου τά­ξεως" προς εκφοβισμό και προς αφανισμό όσων λα­ών δε συμφωνούν με τις διαθέσεις του σύγχρονου ι­μπεριαλισμού. Και όλα αυτά πολύ πριν αρχίσουν οι πρώτοι τριγμοί στο Βαλκανικό εποικοδόμημα. […]

«Σημασία έχει να φτάσεις να σιγάσεις κά­πως την υπαρξιακή, εσωτερική σου ταραχή, το φόβο του θανάτου και της οριστικότητάς του. Και να χαίρεσαι κάθε στιγμή που σου μένει στη γλύκα και στην πίκρα της, αφού στην εναλλαγή τους βρίσκεται το βάθος κάθε μιας, και τέτοιο είναι βασικά το υφάδι της ζω­ής. Aν κάπως το κατορθώσεις, ίσως μπορέ­σεις ν’ αποχαιρετήσεις την Αλεξάνδρεια στημένος σ’ ένα μπαλκόνι του Κόσμου, όπως τον είδαν οι αισθήσεις σου και τον φαντάστηκε ο νους σου», έγραφε ο Πάμπλο. O Μιχάλης Ράπτης ήταν ένας επαναστάτης που δεν παρακολούθησε τις στρεβλώσεις της παραδοσιακής αριστεράς έναντι της ελληνικής κλασικής Παιδείας ή των θεμελια­κών φιλοσοφικών ρευμάτων του υπαρξισμού. Γιατί αναζητούσε το νόημα του ανθρώπου, της Ιστορίας, της ζωής. To νόημα της ζωής που γι’ αυτόν δεν ήταν παρά η ίδια η ζωή. Και απ’ εδώ αρχίζουν οι άπειρες δονήσεις του εαυτού μας στις καθημερινές εκρή­ξεις του βιώματός μας. An’ εδώ αρχίζουν οι όμορφοι κοινωνικοί αγώνες, οι οποίοι αναδύουν και την αν­θρώπινη ουσία μας. «Βρισκόμαστε ακόμα στην προϊστορία του ανθρώπου… Πάμε προς διευρυνόμενη βαρβαρότητα… Ωστόσο υπάρχουν οι αντικειμενικές δυνατότητες για να προ­σεγγίσει κανείς από οποιαδήποτε στιγμή του παρελθόντος το λεγόμενο σοσιαλιστικό όρα­μα, υπό την έννοια μιας μορφής ανώτερης πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής δημο­κρατίας σε διεθνή κλίμακα».