Εισαγωγή στην ψυχανάλυση

Φρόιντ, Σ. (2010),
Εισαγωγή στην ψυχανάλυση,
Αθήνα: Δ.Ο.Λ., σ.

[Οι αποδελτιώσεις δεν αντικαθιστούν το
διάβασμα των βιβλίων, αντίθετα το κεντρίζουν. Προσφέρονται ως πρόταση μελέτης του σχετικού βιβλίου και για διευκόλυνση στη δική σας αποδελτίωση.
Ο χρόνος γι’ αυτούς που διαβάζουν
έχει … άλλη αξία.
Θεωρώ πως κάθε διάβασμα βιβλίου απαιτεί κορφολόγημα του κειμένου για καλύτερη
μελέτη και για βιβλιογραφική χρήση]

Επιμέλεια: Νίκου Τσούλια

Πρόλογος

Η Ψυχανάλυση, ως θεωρία συγκρότησης του ψυχισμού και ως ερμηνευτικό σχήμα των παθολογικών φαινομένων, ανατρέπει θεμελιακές ψυχιατρικές και ψυχοπαθολογικές παραδοχές, προτείνοντας έναν επαναπροσδιορισμό των κατηγοριών οργανικο- ψυχικό, ομαλό – παθολογικό. 11

… καθώς γίνεται φανερό ότι δεν είναι η ελεγχόμενη συνείδηση αλλά το ασυνείδητο που κατέχει την κεντρική και ορίζουσα θέση στον ψυχισμό. 11

Η Ψυχανάλυση παραμένει η πιο γνωστή άγνωστη θεωρία. 13

Ο στόχος του έρωτα είναι να εγκαθιδρύει πάντοτε όλο και μεγαλύτερες ενότητες, δηλαδή να διατηρεί σχέσεις. Είναι η σύνδεση. Ο στόχος, αντιθέτως, της άλλης ενόρμησης είναι να διαρρηγνύει τις σχέσεις, επομένως να καταστρέφει τα πράγματα. Ο ψυχισμός μεταποιείται σε μια αμείλικτη θεατρικής σκηνή όπου αντιπαλεύουν αενάως τα δύο θεμελιακά συστατικά του Εμπεδοκλή, η Φιλεία και το Νείκος, ο Έρωτας και ο Θάνατος. 15

… αναδύονται όλα τα στοιχεία που μας οδηγούν σε ια διαφορετική γνώση του εαυτού μας. Μια γνώση που θεμελιώνεται στη υπόθεση της ετερότητας, του ξένου και αλλότριου στοιχείου που ενυπάρχει μέσα μας. 17

… αναλύοντας την ψυχολογία του λάθους, γίνεται φανερό πόσο το υποκείμενο ζει, δίχως να το γνωρίζει, μια ψυχική ζωή που αποτελείται από αλλότρια στοιχεία και ξένα στη συνείδηση. 17

… στο όνειρο, το οποίο συγκροτεί τη βασιλική οδό προς το ασυνείδητο. 17

Στο παράλογο του ασθενούς, δεν έχουμε μόνο απώλεια της πραγαμτικότητας, αλλά και αναδιαμόρφωσή της. 18

Στις μέρες μας, η πρόοδος και η φενάκη της ανάπτυξης και της αποδοτικότητας καθόλου δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο ενός νέου Μεσαίωνα. 19

Σε μια εποχή όπου η ικανότητα του αγαπάν και του εργάζεσθαι υπονομεύεται και η ψυχική υγεία γίνεται ένα δύσκολο για τον καθένα στοίχημα, σε μια εποχή που ευνοεί τις επιθέσεις εναντίον του σκέπτεσθαι και του ονειρεύεσθαι και η ήττα της σκέψης παραμονεύει, η Ψυχανάλυση θα παραμείνει ένα σύνολο γνώσεων και πρακτικών που υπερασπίζεται ίσως το πιο σημαντικό για τον άνθρωπο στοιχείο, την ικανότητα να σκέφτεται και να αγαπά. 19

Φ. Τσαλίκογλου.

1. Εισαγωγή

Η Ψυχανάλυση μαθαίνεται, πρώτα από όλα, πάνω στον εαυτό μας, με τη μελέτη της ίδιας της προσωπικότητάς μας. 29

Γιατί στη συνάντηση με έναν ασθενή, οι ψυχικές του πλευρές είναι εκείνες με τις οποίες έρχεται σε επαφή, όπως και στις περισσότερες ανθρώπινες σχέσεις… 29

Ας μην υποτιμάμε τις προκαταλήψεις. Είναι ισχυρές, υπολείμματα αξιόλογων, ακόμα και αναγκαίων, σταδίων της ανθρώπινης εξέλιξης. Διατηρούνται από συναισθηματικές δυνάμεις και ο αγώνας εναντίον τους είναι ένας αγώνας δύσκολος. 30

Το πρώτο από τα δυσάρεστα δόγματα της Ψυχανάλυσης είναι αυτό: ότι οι πνευματικές δυνάμεις είναι ουσιαστικά ασυνείδητες ότι εκείνες που είναι συνειδητές αποτελούν απλώς μεμονωμένες ενέργειες και τμήματα, μονάχα, όλης της ψυχικής οντότητας. 30 Τώρα πρέπει να σας θυμίσω ότι, αντίθετα, έχουμε συνηθίσει να ταυτίζουμε το νοητικό με το συνειδητό. 30-31

Ο ψυχαναλυτικός ορισμός του νου είναι ότι εμπεριέχει διαδικασίες της φύσης, της σκέψης και της επιθυμίας κα υποστηρίζει οπωσδήποτε ότι υπάρχει, επίσης, η ασυνείδητη σκέψη και η ασυνείδητη επιθυμία. 31

Το επόμενο δόγμα που παρουσιάζουμε ως μία από τις ανακαλύψεις της Ψυχανάλυσης συνίσταται τη βεβαίωση πως οι παρορμήσεις, που μπορούν να περιγραφούν μόνο σαν σεξουαλικές, τόσο στη στενότερη όσο καις την ευρύτερη έννοια, παίζουν έναν ιδιαίτερο μεγάλο ρόλο που ποτέ πριν δεν εκτιμήθηκε αρκετά: την πρόκληση των νευρικών και πνευματικών ανωμαλιών. Κι ακόμα περισσότερο: ότι αυτές οι σεξουαλικές παρορμήσεις συνέβαλαν σημαντικά στις ανώτατες, πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και κοινωνικές πραγματοποιήσεις του ανθρώπινου νου. 31

Οι σεξουαλικές είναι από τις πιο σημαντικές ενστικτώδεις δυνάμεις, που χρησιμοποιούνται έτσι: με αυτό τον τρόπο εξιδανικεύονται, δηλαδή η δραστηριότητά τους εκτρέπεται από το σεξουαλικό της σκοπό και κατευθύνεται προς άλλους σκοπούς, που δεν είναι πια σεξουαλικοί και έχουν μεγαλύτερη κοινωνική αξία. 32

Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης ότι τείνει να θεωρήσει οτιδήποτε δυσάρεστο σαν αναληθές, και έπειτα, χωρίς δυσκολία, να βρίσκει επιχειρήματα εναντίον του. 32

2. Η ψυχολογία των λαθών

Το υλικό των παρατηρήσεών μας θεωρείται σαν σκουπίδι του κόσμου των φαινομένων… 36

Προηχήσεις και μετηχήσεις της γλώσσας… 41

3. Η ψυχολογία των λαθών (συνέχεια)

Τα λάθη δεν είναι τυχαία συμβάντα, είναι σοβαρές νοητικές πράξεις, έχουν το νόημά τους, γεννιούνται από τη συμβολή, ή μάλλον από την αμοιβαία παρεμβολή, δύο διαφορετικών προθέσεων. 50

Η επιστήμη στη διδασκαλία της δεν έχει παρά λίγους αποδεικτικούς κανόνες. Αποτελείται κυρίως από διαπιστώσεις, στις οποίες αποδίδει διάφορους βαθμούς πιθανότητας. 56

4. Η ψυχολογία των λαθών (τέλος)

… κάθε λάθος που συμβαίνει έχει κάποιο νόημα… 63

Τα λάθη προκύπτουν από την αμοιβαία παρεμβολή δύο διαφορετικών προθέσεων, που από αυτές, η μία μπορεί να ονομαστεί παρεμβαλλόμενη και η άλλη παρεμβάλλουσα. 64

Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις των παραδρομών της γλώσσας, όπου λέγεται το αντίθετο εκείνου που εννοείται, η παρεμβαίνουσα τάση εκφράζει το αντίθετο νόημα από την παρεμβαλλόμενη και η παραδρομή είναι η έκφραση της σύγκρουσης ανάμεσα στις δύο ασυμβίβαστες παρορμήσεις. 65

… αλλά επιπλέον ξέρουμε ότι για να μπορεί μια από αυτές τις προθέσεις να εκφραστεί παρεμβαλλόμενη σε μια άλλη, πρέπει να έχει υποστεί μια πλήρη απώθηση, εναντίον της εκδήλωσής της. 68- 69

Τα λάθη είναι μορφές συμβιβασμού – εκφράζουν μερική επιτυχία και μερική αποτυχία της καθεμιάς από τις δύο προθέσεις. 69

Η ψυχική ζωή είναι ένα πεδίο μάχης και ένας στίβος, όπου αγωνίζονται αντίθετες τάσεις ή, για να μεταχειριστώ μια λιγότερο δυναμική γλώσσα, που αποτελείται από αντιφάσεις κι από ζεύγη αντιθέτων. 78

Μέρος δεύτερο, Τα όνειρα.

5. Δυσκολίες και προκαταρκτική εισαγωγή στο θέμα

Η περιφρόνηση στα όνειρα οφείλεται στη υπερεκτίμησή τους σε παλιότερους καιρούς. 85

Το όνειρο είναι η ζωή του νου κατά τη διάρκεια του ύπνου, μια ζωή που έχει ορισμένες ομοιότητες με την εν εγρηγόρσει ζωή και, ταυτόχρονα, διαφέρει σημαντικά απ’ αυτή. Αυτός ήταν άλλωστε ο ορισμός του Αριστοτέλη. 87

Τα όνειρα φαίνεται ότι είναι μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στον ύπνο και στο ξύπνημα. 87

Ο ύπνος είναι μια κατάσταση, στην οποί αρνούμαι να έχω μια οποιαδήποτε σχέση με τον έξω κόσμο – αποσύρω όμως το ενδιαφέρον μου και αποκλείω τις παρορμήσεις που προέρχονται από αυτόν. 87

Το ένα τρίτο της ζωής μας δεν γεννήθηκε καθόλου. 88

Ένα μέρος της δυσκολίας να διηγηθούμε ένα όνειρο συνίσταται στο γεγονός ότι πρέπει να μεταφράσουμε τις εικόνες με λόγια. 89

… το πέπλο του ονείρου σκίζεται… 92

Οι ονειροπολήσεις (φαντασιώσεις) είναι σκηνές και γεγονότα που ικανοποιούν είτε τις εγωιστικές επιδιώξεις είτε τη δίψα της εξουσίας είτε τους ερωτικούς πόθους. 97

6. Προκαταρκτικές υποθέσεις και τεχνική της ερμηνείας

… είναι εξαιρετικά πιθανό, αυτός που ονειρεύεται να γνωρίζει τη σημασία του ονείρου του, μόνο που δεν το γνωρίζει ότι το ξέρει και γι’ αυτό νομίζει ότι δεν ξέρει. 100

… η πίστη είναι ολότελα αντιεπιστημονική και πως πρέπει να υποχωρήσει μπρος στις αξιώσεις μια νομοτέλειας που κυβερνά ακόμα και τη νοητική ζωή. 105

… οι συνειρμοί θα μας οδηγήσουν στην ανακάλυψη του συμπλέγματος… 108

7. Έκδηλο περιεχόμενο και λανθάνουσες σκέψεις

Το όνειρο, όπως το θυμάται κανείς, δεν είναι καθόλου το πραγματικό αλλά ένα διεστραμμένο υποκατάστατο που, προκαλώντας άλλες ιδέες – υποκατάστατα, μας παρέχει ένα μέσο να πλησιάσουμε την καθαυτή σκέψη, να φέρουμε στη συνείδηση τις ασυνείδητες σκέψεις που κρύβονται πίσω από το όνειρο. 112

Βρίσκουμε έναν νέο τρόπο συσχέτισης ανάμεσα στο έκδηλο και στο λανθάνον στοιχείο του ονείρου. Το τελευταίο δεν είναι τόσο μια παραμόρφωση όσο μια απεικόνιση του πρώτου, ανάγλυφη και συγκεκριμένη, που πηγάζει από μια λεκτική έκφραση. 118

Οι σχέσεις ανάμεσα στα έκδηλα και τα λανθάνοντα στοιχεία δεν είναι απλές, κι ότι δεν συμβαίνει πάντα ένα έκδηλο στοιχείο να αντικαθιστά ένα λανθάνον. 121

8. Παιδικά όνειρα

Το όνειρο είναι μια αντίδραση, κατά την ώρα του ύπνου, σε αυτό το γεγονός που συνέβη κατά την εγρήγορση. 124

Το όνειρο διεγείρεται από τον πόθο. 126

Διατηρείται ακόμα και στα απλά παιδικά όνειρα η διαφορά ανάμεσα στο λανθάνον όνειρο και το έκδηλο, μια παραμόρφωση της λανθάνουσας σκέψης του ονείρου: είναι η παραμόρφωση της σκέψης σε βίωμα. Στην ερμηνεία του ονείρου πρέπει πρώτα να ανατρέψουμε τη διαδικασία της παραμόρφωσης. 126

Το όνειρο είναι και αυτό αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού. Ενώ κοιμόμαστε, ικανοποιούμε έναν πόθο. Και ικανοποιώντας αυτόν τον πόθο εξακολουθούμε να κοιμόμαστε. 127

Ωραίο σαν όνειρο… 128

Το όνειρο είναι μια ψυχική πράξη που έχει νόημα και γνωρίζουμε δύο από τα κυριότερα από τα χαρακτηριστικά του: ικανοποίηση του πόθου και παραισθησιακή ψυχική ζωή. 128

Υπάρχουν όνειρα που δεν έχουν πάθε παραμόρφωση… είναι εκείνα που κατά τη διάρκεια όλης της ζωής προκαλούνται από τις αδήριτες σωματικές ανάγκες: πείνα, δίψα, σεξουαλική ανάγκη. 129

9. Η λογοκρισία του ονείρου

Το όνειρο είναι ένα μέσο εκμηδένισης ψυχικών διεγέρσεων, που διαταράσσουν τον ύπνο. Η εκμηδένιση αυτή γίνεται με τη βοήθεια της παραισθησιακής εκμηδένισης. 133

Κάθε φορά που το έκδηλο όνειρο παρουσιάζει κενά πρέπει να κατηγορήσουμε την παρέμβαση της λογοκρισίας του ονείρου. 136

Ίσως φτάνετε να αδιαφορήσετε για τον αποκρουστικό χαρακτήρα των πόθων που λογοκρίνονται στα όνειρα, και επικαλείστε επίσης το επιχείρημα πως είναι απίθανο το κακό να κατέχει τόσο μεγάλη θέση στον άνθρωπο. 141

Η αγνοείτε ότι όλες οι παρεκτροπές κι όλες οι διεφθαρμένες πράξεις που ονειρευόμαστε τη νύχτα διαπράττονται καθημερινά, σε εγκληματικό μάλιστα βαθμό, από ανθρώπους «εν εγρηγόρσει»; Μήπως η Ψυχανάλυση δεν κάνει τίποτα άλλο από το να επιβεβαιώνει το αρχαίο ρητό του Πλάτωνα, πως οι καλοί είναι εκείνοι που αρκούνται στο να ονειρεύονται αυτά που οι άλλοι, οι κακοί, διαπράττουν; Και τώρα, θυμηθείτε τον μεγάλο πόλεμο που εξακολουθεί να ερημώνει την Ευρώπη. 142

Αν επιμένουμε σε ό,τι κακό υπάρχει στον άνθρωπο, αυτό γίνεται μόνο και μόνο επειδή οι άλλοι το αρνούνται, γεγονός που δεν βελτιώνει την ανθρώπινη φύση αλλά απλώς την κάνει ακατανόητη. Μονάχα παραιτούμενη από τη μονόπλευρη ηθική βαθμολογία έχουμε πιθανότητες να βρούμε έναν τύπο που να εκφράζει με ακρίβεια τις σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στο κακό και στο καλό, μέσα στην ανθρώπινη φύση. 142

… η παραμόρφωση του ονείρου είναι μια συνέπεια της λογοκρισίας, που ασκούν οι ενσυνείδητες τάσεις του Εγώ ενάντια στις άσεμνες τάσεις και τους πόθους, που προβάλλον μέσα μας τη νύχτα, κατά τη διάρκεια του ύπνου. 142

Είμαστε υποχρεωμένοι να παραδεχθούμε πως υπάρχουν στην ψυχική ζωή διεργασίες και τάσεις που δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτές από καιρό ή ποτέ. 143

Έτσι το υποσυνείδητο παρουσιάζεται σε εμάς με ένα νέο νόημα: Το πρόσκαιρο και το στιγμιαίο παύουν να αποτελούν γι’ αυτό βασικό χαρακτηριστικό. Το ασυνείδητο μπορεί να είναι ασυνείδητο διαρκώς και όχι μόνο προσωρινά λανθάνον. 143

10.Ο συμβολισμός στα όνειρα

Ο συμβολισμός είναι ίσως το πιο αξιοπρόσεκτο μέρος της θεωρίας μας των ονείρων. 147

… τα όνειρα δεν χρησιμοποιούν το συμβολισμό για καθετί, αλλά μόνο για ορισμένα ιδιαίτερα στοιχεία λανθανουσών σκέψεων του ονείρου. 148

… κάθε ανθρώπινο πλάσμα πέρασε στη πρώτη φάση της ύπαρξής του, στο νερό… 155

… ο συμβολισμός μπορεί να ξεπεράσει τα όρια της γλώσσας… 157-158

Το γουρούνι είναι αρχαίο σύμβολο της γονιμότητας, το μανιτάρι αναμφίβολα συμβολίζει το φαλλό. 158

… ο ονειρευόμενος έχει στη διάθεσή του έναν συμβολικό τρόπο έκφρασης, που δεν ξέρει τίποτα γι’ αυτόν και που δεν τον αναγνωρίζει καν στην εγρήγορσή του. 159

Η περιοχή του συμβολισμού είναι εξαιρετικά εκτεταμένη και ο συμβολισμός του ονείρου είναι μονάχα ένα μικρό μέρος της. 160

… ενώ στα όνειρα τα σύμβολα χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά για να παραστήσουν σεξουαλικά αντικείμενα και σχέσεις. 160

… οι σεξουαλικές ανάγκες έπαιξαν το σπουδαιότερο ρόλο στη γέννηση και στην ανάπτυξη της ομιλίας. 161

Και γιατί τα όπλα και τα εργαλεία αντιπροσωπεύουν το αρσενικό, ενώ τα υλικά, και γενικά τα πράγματα που μπορούν να κατεργαστούν, το θηλυκό. 161

Η ψυχαναλυτική εργασία συνδέεται στενά με τη Μυθολογία, τη Λαογραφία, τη λαϊκή Ψυχολογία και τη μελέτη της θρησκείας. 161-162

… τη βαθύτερη εξέταση της υποθετικής εκείνης «πρωτογενούς γλώσσας» ή της περιοχής όπου διατηρείται καλύτερα. 162

Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ λοιπόν είναι ένας δεύτερος και ανεξάρτητος παράγοντας στη διαστροφή του ονείρου, που συμβαδίζει με τη λογοκρισία. 162

… η επικράτηση του συμβολισμού στο μύθο, στη θρησκεία, στην τέχνη και στη γλώσσα δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση. 162

11. Η διεργασία του ονείρου

… όταν μελετούσαμε τις σχέσεις ανάμεσα στα στοιχεία του ονείρου και τις καθαυτό σκέψεις που κρύβονται πίσω τους. Καθορίσαμε τότε την ύπαρξη 4 κυρίων σχέσεων: υποκατάσταση του μέρους από το σύνολο, νύξεις ή υπαινιγμοί, συμβολική σχέση και πλαστική παράσταση των λόγων με εικόνες. 163

Το έργο της ερμηνείας είναι να καταστρέψει το έργο του ονείρου. 163

Η πρώτη πραγματοποίηση της διεργασίας του ονείρου είναι η ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ. 164

Η δεύτερη λειτουργία που έχουμε στη διεργασία του Ονείρου είναι η ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ. 166

… οι περισσότερες λέξεις ήταν στην αρχή συγκεκριμένες και η αρχική τους σημασία ατόνησε. 168

… ακόμα και οι ανοησίες και οι παραλογισμοί έχουν το νόημά στα όνειρα. 170

Έτσι, η διεργασία του ονείρου υποβάλλει στις σκέψεις μας σε μια επαναστροφική διαδικασία και ξανακάνει όλο τον αντίθετο δρόμο της εξέλιξής τους. Στη διάρκεια της επαναστροφής αυτής, όλα τα νέα αποκτήματα που κερδήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της ανάπτυξης των εικόνων – αναμνήσεων, σε σκέψεις, πρέπει να ξαναχαθούν. 173

…. Τις σχέσεις που αποκαλύπτονται ανάμεσα στην ψυχαναλυτική και τις άλλες έρευνες, ιδιαίτερα στους τομείς της ανάπτυξης της ομιλίας και της σκέψης. 175

Θα κάνουμε μόνο μια νύξη, για τις νέες αποδείξεις που παρέχονται για την ύπαρξη των ασυνείδητων ψυχικών ενεργειών – γιατί αυτή είναι πραγματικά η φύση των λανθανουσών σκέψεων των ονείρων – και για την υπόσχεση που η ερμηνεία του ονείρου δίνει για μια προσέγγιση, μεγαλύτερη απ’ όσο φανταστήκαμε ποτέ, προς τη γνώση της ασυνείδητης ζωής του νου. 175

12. Παραδείγματα και ανάλυση των ονείρων

Τα όνειρα αναφέρονται στα πιο ενδόμυχα της προσωπικότητας. 178

13. Αρχαϊκά και παιδικά χαρακτηριστικά στα όνειρα

Η εποχή στην οποία μας ξαναφέρνει η διεργασία του ονείρου είναι «πρωτόγονη» με διπλή έννοια: πρώτο σημαίνει την πρώιμη εποχή του ατόμου – την παιδική του ηλικία – και δεύτερο, στο μέτρο που κάθε άτομο επαναλαμβάνει, με κάποιο συντομευμένο τρόπο, κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, όλη την ανάπτυξη του ανθρώπινου γένους, η αναφορά είναι φυλογενετική. 193 Πιστεύω ότι θα μπορέσουμε να ξεχωρίσουμε ανάμεσα στο τμήμα εκείνο των λανθανουσών νοητικών διαδικασιών, που ανήκει στην παιδική ηλικία του ατόμου, από το μέρος εκείνο που έχει τις ρίζες του στην παιδική ηλικία του ανθρώπινου γένους. 193 – 194 Μου φαίνεται, λ.χ., ότι ο συμβολισμός, ένας τρόπος έκφρασης που ποτέ δεν αποκτήθηκε ατομικά, μπορεί να θεωρηθεί ως φυλετική κληρονομιά. 194

Κι ωστόσο η μνήμη είναι πιο αποτελεσματική στα πρώτα χρόνια, όντας λιγότερο φορτωμένη από όσο είναι αργότερα. 194

Είναι από τα καθήκοντα της ψυχαναλυτικής θεωρίας να συμπληρώνει κενά στις παιδικές αναμνήσεις και αν η θεραπεία σημειώνει μια οποιαδήποτε επιτυχία μπορούμε να φέρουμε στο φως το περιεχόμενο αυτών των πρώτων χρόνων, που από πολύ καιρό είναι θαμμένο στη λήθη. Οι εντυπώσεις αυτές, που ποτέ δεν ξεχάστηκαν πραγματικά, ήταν μόνο απρόσιτες και λανθάνουσες έχοντας γίνει μέρος του ασυνειδήτου. Μερικές όμως φορές, συμβαίνει να ξεπροβάλλουν αυθόρμητα από το ασυνείδητο, και αυτό συμβαίνει στα όνειρα. Είναι φανερό ότι η ζωή του ονείρου γνωρίζει το δρόμο να ξαναγυρίζει σε αυτές τις λανθάνουσες, παιδικές εμπειρίες. 195

… ότι αυτή η επιθυμία, που έχει από καιρό καταπνιγεί, μπορεί να αποδειχτεί πως γέννησε το όνειρο… 197

… το παιδί μαθαίνει να αγαπάει μέσω του δικού του εγωισμού. 198

Τα κίνητρα αυτής της εχθρότητας είναι πολύ γνωστά κι αναγνωρίζουμε μια τάση για τα άτομα του ίδιου φύλου να αποξενώνονται, η κόρη από τη μητέρα, ο γιος από τον πατέρα. 199

Για τον γιο ο πατέρας είναι η προσωποποίηση του κοινωνικού καταναγκασμού, στον οποίο υποτάσσεται τόσο απρόθυμα…199

Η σχέση ανάμεσα στον πατέρα και την κόρη ή τη μητέρα και το γιο φαίνεται να υπόκεινται λιγότερο σε καταστροφές αυτού του είδους. Η τελευταία σχέση περιέχει τα αγνότερα παραδείγματα τρυφερότητας, αδιατάρακτης από οποιονδήποτε εγωιστικό υπολογισμό. 199

… αισθήματα που τα περιγράφουμε με τον όρο Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, γιατί στο μύθο του Οιδίποδα οι δύο ακραίες μορφές που γεννιούνται στο γιο – η επιθυμία να σκοτώσει τον πατέρα και να παντρευτεί τη μητέρα – πραγματοποιούνται με ελάχιστα παραλλαγμένη μορφή. 200

Το παιδί μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι είναι πολύμορφα διεστραμμένο και ακόμα ότι αν βρίσκονται σε αυτό μονάχα ίχνη όλων αυτών των παρορμήσεων, τούτο οφείλεται αφενός στην μικρότερή τους ένταση, σε σύγκριση με εκείνες που αποκτά αργότερα, και αφετέρου στο γεγονός ότι η ανατροφή καταπνίγει άμεσα και εντατικά όλες τις σεξουαλικές εντυπώσεις στο παιδί. 202

… το ασυνείδητο είναι η παιδική νοητική ζωή και έτσι διασκεδάζεται η δυσάρεστη αυτή εντύπωση ότι η ανθρώπινη φύση εμπεριέχει τόσο πολύ κακό. 204

«Ασυνείδητο» δεν είναι πια ένας όρος για κάτι προσωρινά λανθάνον: το ασυνείδητο είναι ένας ειδικός κόσμος με τους δικούς του πόθους και τρόπους έκφρασης και με ιδιόρρυθμους νοητικούς μηχανισμούς που δε λειτουργούν αλλού. 205

Κάτι που έχει την καταγωγή του στη συνειδητή μας ζωή και μοιράζεται τα χαρακτηριστικά της – το ονομάζουμε «υπόλειμμα» της προηγούμενης ημέρας – συναντάται με κάτι από τον κόσμο του ασυνειδήτου στο σχηματισμό ενός ονείρου και ανάμεσα στις δύο αυτές περιοχές πραγματοποιείται η διεργασία του ονείρου. 205

14. Εκπλήρωση της επιθυμίας

Το ουσιαστικό γνώρισμα στη εργασία του ονείρου είναι η μεταβολή των σκέψεων σε ψευδαισθητική εμπειρία. 207

Τα πάθη είναι σχεδόν ανυπότακτα. 209

Εκτός από αυτό, το ίδιο το όνειρο είναι η ίδια η εκπλήρωση μιας ασυνείδητης επιθυμίας και όταν το βλέπουμε, ως αποτέλεσμα της διεργασίας του ονείρου, είναι αυτό και μόνο. 217

15. Αμφίβολα σημεία και κριτικές παρατηρήσεις

Η διεργασία του ονείρου μεταφράζει τις σκέψεις του ονείρου σε έναν πρωτόγονο τρόπο έκφρασης, ανάλογο με τα ιερογλυφικά. 222

… η αοριστία πρέπει μάλλον να θεωρηθεί ως κανονικό χαρακτηριστικό όλων των πρωτόγονων τρόπων έκφρασης. 225 [τ. Α΄, 16.2.10]

τ. Β΄

Μέρος τρίτο, Γενική θεωρία των νευρώσεων

16. Ψυχανάλυση και ψυχιατρική

Όταν μια παραίσθηση δεν μπορεί να διαλυθεί από τα πραγματικά γεγονότα, είναι πιθανό ότι δεν ξεπηδάει από την πραγματικότητα. 17

Υπήρξε μια εποχή κατά την οποία η έρευνα στα ανθρώπινα πτώματα απαγορευόταν αυστηρά, όπως καταδικάζεται η εφαρμογή της Ψυχανάλυσης για την ανακάλυψη της εσωτερικής εργασίας του ανθρώπινου νου. 21

Θα έρθει μια μέρα, που η κάθε γνώση μας θα μεταβληθεί σε δύναμη και μάλιστα σε θεραπευτική δύναμη. 21

17. Η σημασία των συμπτωμάτων

Η Ψυχιατρική … κάνει και καταδίκη αντί για εξήγηση… έχει ως σκοπό, να συμπεράνουμε ότι η παρέκκλιση από τον φυσιολογικό τύπο είναι φυσικό να παράγει κάθε είδους παραξενιές στους ανθρώπους. 26

18. Καθήλωση στα τραύματα – το ασυνείδητο

Κατά μεγάλο ποσοστό, ο ασθενής είναι καθηλωμένος σε μια παρελθούσα περίοδο της ζωής του παιδική ή – όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο – βρεφική. 38

… κατάφερε στη πράξη τη θεραπεία της ασθενούς του, βρήκε μια μέθοδο να φέρει στη συνειδητότητά της τις ασυνείδητες διαδικασίες που περιείχαν το νόημα των συμπτωμάτων της και έτσι τα συμπτώματα εξαφανίστηκαν. 42

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα, η νεύρωση πρέπει να είναι αποτέλεσμα κάποιου είδους άγνοιας των νοητικών διαδικασιών, που θα έπρεπε να είναι γνωστές. Αυτό θα πλησίαζε πολύ του σωκρατικό δόγμα, σύμφωνα με το οποίο ακόμα και η κακία είναι αποτέλεσμα της άγνοιας. 43

Υπάρχει γνώση και γνώση που δεν είναι πάντα το ίδιο πράγμα. Υπάρχουν διαφόρων ειδών γνώσεις, που ψυχολογικά δεν έχουν την ίδια αξία. 44

Υπάρχουν πολλών ειδών άγνοιες. Χρειάζεται σημαντικός βαθμός ενόρασης και κατανόησης των ψυχολογικών θεμάτων για να δούμε σε τι συνίσταται αυτή η διαφορά. 44

Μια συνταγή στην ψυχαναλυτική θεραπεία: καθετί νοσογόνο στο ασυνείδητο πρέπει να μεταφερθεί στο συνειδητό. 45

… μια άλλη συνταγή μπορεί να αντικαταστήσει την προηγούμενη: όλα τα κενά στη μνήμη του ασθενούς πρέπει να συμπληρωθούν, να εκλείψουν οι αμνησίες του. 45

Η ανθρωπότητα υποχρεώθηκε να υποστεί από τα χέρια της επιστήμης δύο μεγάλες προσβολές στον αφελή εγωισμό της. Η πρώτη ήταν όταν κατάλαβε ότι η γη μας δεν ήταν το κέντρο του σύμπαντος, αλλά μόνο ένα μικρό σημαδάκι σε ένα παγκόσμιο σύστημα τόσο μεγάλο που δεν μπορούσε να συλληφθεί. 47

Το δεύτερο ήταν όταν οι βιολογικές έρευνες έκλεψαν από τον άνθρωπο το ιδιόρρυθμο προνόμιό του να έχει δημιουργηθεί ειδικά, και τον μείωσαν καθιστώντας τον απόγονο ζώων, προϋποθέτοντας μια ακατάλυτη φύση μέσα του. 47

Αλλά ο πόθος του ανθρώπου για μεγαλείο, δέχεται τώρα τρίτο και σκληρότερο χτύπημα από τη σημερινή ψυχολογική έρευνα, η οποία προσπαθεί να αποδείξει στο «Εγώ» του καθενός από εμάς ότι δεν είναι καν αφέντης στο σπίτι του, αλλά ότι πρέπει να ικανοποιείται με ελάχιστα μόρια πληροφοριών για το τι συμβαίνει ασυνείδητα στον ίδιο του το νου. Εμείς οι ψυχαναλυτές δεν είμαστε ούτε οι πρώτοι ούτε οι μόνοι που προτείνουμε στους ανθρώπους να κοιτάξουν προς τα μέσα… 47

19. Αντίσταση και απώθηση

Ξέρουμε από την τεχνική της ερμηνείας των ονείρων ότι οι συνειρμοί ακριβώς εκείνοι που προκαλούν αναρίθμητες αμφιβολίες και αντιρρήσεις είναι αυτοί που περιέχουν το υλικό που μας οδηγεί στην αποκάλυψη του ασυνείδητου. 50

… ενώ ο αναλυτής υπενθυμίζει στον ασθενή πάλι πως το να τα λέει όλα σημαίνει πως πρέπει πραγματικά να τα λέει όλα. 50

… το ξεπέρασμα των αντιστάσεων του ασθενή είναι ουσιώδης εργασία της ανάλυσης, εκείνο το μέρος της εργασίας που μόνο αυτό μας εξασφαλίζει ότι πραγματοποιούμε κάτι επωφελές για τον ασθενή. 53

Κάθε φορά που φέρνουμε στη συνείδησή του ένα τμήμα του ασυνειδήτου, που γι’ αυτόν είναι ιδιαίτερα οδυνηρό, η κριτική διάθεση του ασθενούς δυναμώνει πολύ. 54

Τη νοσογόνο διαδικασία που εκδηλώνεται με το μέσο των αντιστάσεων την αποκαλούμε απώθηση. 55

… τα νευρωτικά συμπτώματα είναι υποκατάστατα των σεξουαλικών ικανοποιήσεων. 60

20. Η σεξουαλική ζωή του ανθρώπου

Εξαιρετικά μεγάλη αναλογία ψυχαναγκαστικών πράξεων αποκαλύπτονται σαν συγκαλυμμένες επαναλήψεις και παραλλαγές του αυνανισμού, της μόνης πράξης που συνοδεύει όλες τις ποικίλες πτήσεις της σεξουαλικής φαντασίας. 68

… η στέρηση ομαλών σεξουαλικών ικανοποιήσεων συντελεί στην ανάπτυξη της νεύρωσης. 69

Κάνετε σφάλμα να συγχέετε τη σεξουαλικότητα με την αναπαραγωγή… 70

Ένας από τους σημαντικότερους σκοπούς της αγωγής αυτής της κοινωνίας είναι να συγκρατήσει, να περιορίσει και να υποτάξει στον ατομικό έλεγχο (και που ταυτίζεται με τις απαιτήσεις της κοινωνίας), το σεξουαλικό ένστικτο όταν ξεσπάει με τη μορφή της αναπαραγωγικής λειτουργίας. 70

Κατά βάθος, τα κίνητρα της κοινωνίας είναι οικονομικά. Αφού δεν έχει αρκετά μέσα για να συντηρήσει, χωρίς εργασία, από μέρους τους όλα τα μέλη, πρέπει να φροντίζει ώστε η ενεργητικότητά τους να εκτρέπεται από τη σεξουαλική δραστηριότητα και να αφιερώνεται στην εργασία. Πρόκειται για τον αιώνιο πρωτόγονο αγώνα που συνεχίζεται ως τα σήμερα. 70

Το ιδεώδες θα ήταν να κάναμε τη ζωή του παιδιού ασεξουαλική και με τον καιρό φτάσαμε να πιστεύουμε πως είναι πραγματικά ασεξουαλική… 71

Ο ηδονοθηλασμός των παιδιών είναι σεξουαλικής φύσης… τον απολαμβάνουν ανεξάρτητα από την τροφή. 72

Ο θηλασμός αποτελεί το σημείο εκκίνησης απ’ όπου αναπτύσσεται όλη η σεξουαλική ζωή, το άφθαστο πρότυπο κάθε μεταγενέστερης σεξουαλικής ικανοποίησης, όπου επιστρέφει συχνά η φαντασία σε καιρό ανάγκης. Ο πόθος του θηλασμού περιλαμβάνει τον πόθο για το μητρικό στήθος, που έτσι γίνεται το πρώτο αντικείμενο σεξουαλικού πόθου. 72

… το παιδί μεταπηδά από τον ηδονοθηλασμό στον αυνανισμό…. 73 Συμπεριφέρεται αυτοερωτικά. 73

Η σχέση ανάμεσα στην παιδική σεξουαλική δραστηριότητα και στις σεξουαλικές διαστροφές είναι πολύ στενή. 74

Είναι και το χαρακτηριστικό όλων των διαστροφών είναι ότι παραμερίζει αυτή τη λειτουργία από τους σκοπούς της. Άλλωστε αυτό είναι και το κριτήριο της διαστροφής. Δηλαδή, να επιζητεί ανεξάρτητη απόλαυση άσχετη από την αναπαραγωγή. 74

21. Ανάπτυξη της λίμπιντο και σεξουαλικές οργανώσεις

… το ίδιο εκείνο συναίσθημα που ομολογεί ο κόμης στη διάσημη παρωδία του Τανχόιζερ: «Έτσι στο όρος της Αφροδίτης η συνείδηση και το καθήκον λησμονιούνται!». 78το φανερό συμπέρασμα είναι ότι ο ομαλός σεξουαλισμός γεννήθηκε από κάτι που υπήρχε πριν από αυτόν, με μια διαδικασία απαλλαγής από ορισμένα συστατικά του υλικού αυτού σαν άχρηστα, και με το συνδυασμό των άλλων, ώστε να τα υποτάξει σε έναν νέο σκοπό, το σκοπό της αναπαραγωγής. 79

Ο διεστραμμένος χαρακτήρας μερικών από αυτούς τους σκοπούς είναι ένα φυσικό αποτέλεσμα της ανώριμης κατασκευής του παιδιού, που δεν ανακάλυψε ακόμα την ύπαρξη της πράξης της συνουσίας. 82

Το έργο του Σοφοκλή εικονίζει τη βαθμιαία ανακάλυψη της πράξης του Οιδίποδα, που έχει πραγματοποιηθεί πριν από πολύ καιρό, και τη φέρνει αργά, με τέχνη, στο φως, με επιδέξια παρατεινόμενη έρευνα, που προσκομίζει συνεχώς νέες αποδείξεις. Έχει έτσι μια ορισμένη ομοιότητα με την πορεία μιας Ψυχανάλυσης. 87

Γιατί κατά βάθος είναι ανήθικο έργο. Παραμερίζει την ατομική ευθύνη απέναντι στην κοινωνία και παρουσιάζει θείες δυνάμεις να προστάζουν το έγκλημα και να εξουδετερώνουν τα ηθικά ένστικτα του ανθρώπου, που θα τον προφύλασσαν από ένα τέτοιο έγκλημα. 87

(Ο Οιδίποδας) Αντιδρά λες και με την αυτοανάλυση είχε ανακαλύψει το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα στον εαυτό του την επιθυμία να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του, και αισθάνεται φρίκη σε αυτή τη σκέψη. 87

… ίσως το συναίσθημα της ευθύνης της ανθρωπότητας ως σύνολο, που είναι η ύστατη πηγή της θρησκείας και της ηθικής, αποκτήθηκε στις αρχές της Ιστορίας με το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. 88

Βέβαια η αναλυτική εικόνα του Οιδιπόδειου συμπλέγματος είναι μια μεγεθυσμένη και τονισμένη εικόνα του παιδικού προσχεδίου. 91

Από την εποχή της εφηβείας κα έπειτα ο άνθρωπος πρέπει να αφιερωθεί στο μεγάλο καθήκον να απελευθερώσει τον εαυτό του από τους γονείς του και μονάχα αφού πραγματοποιήσει αυτή την απελευθέρωση παύει να είναι παιδί και γίνεται έτσι μέλος της κοινωνικής ομάδας. 92

22. Όψεις της ανάπτυξης και της επαναστροφής – αιτιολογία

… είναι δυνατόν μεμονωμένα τμήματα κάθε σεξουαλικής παρόρμησης να παραμείνουν σε ένα πρώιμο στάδιο ανάπτυξης, ενώ άλλα μπορεί να έχουν ήδη φτάσει στον τελικό τους προορισμό. 96

… το σταμάτημα μια συστατικής παρόρμησης σε πρώιμο στάδιο ονομάζουμε ΚΑΘΗΛΩΣΗ αυτής της παρόρμησης. 96

Η απώθηση είναι μια διαδικασία όπου μια νοητική πράξη που είναι σε θέση να γίνει συνειδητή γίνεται ασυνείδητη και απωθείται στο ασυνείδητο σύστημα. 97

Το ποσοστό ανικανοποίητης λίμπιντο που μπορεί να αντέξει ο μέσος άνθρωπος είναι περιορισμένο. 101

… η καθήλωση της λίμπιντο αντιπροσωπεύει τον εσωτερικό προδιαθέτοντα παράγοντα, ενώ η στέρηση αντιπροσωπεύει τον εξωτερικό παράγοντα στην αιτιολογία των νευρώσεων. 101

Η μια πλευρά της προσωπικότητας υποστηρίζει ορισμένες επιθυμίες, ενώ η άλλη πλευρά παλεύει εναντίον τους και τις αποκρούει. Δεν υπάρχει νεύρωση χωρίς τέτοια ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ. Στη νοητική ζωή όλοι μας αντιμετωπίζουμε συνεχώς συγκρούσεις στις οποίες πρέπει να πάρουμε μια θέση. 104

… ακόμα οι νευρώσεις χρωστούν την καταγωγή τους σε μια σύγκρουση ανάμεσα στο Εγώ και το σεξουαλισμό. 105

Φαίνεται ότι ολόκληρη η ψυχική μας δραστηριότητα αποβλέπει στο να εξασφαλίζει την απόλαυση και να αποφεύγει τον οδύνη, και ότι αυτό ρυθμίζεται αυτόματα από την αρχή της απόλαυσης. 109

23. Τρόποι σχηματισμού συμπτωμάτων

Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, τις οποίες φέρνει στη μνήμη η Ψυχανάλυση, είναι σε μερικές περιπτώσεις ανυπόστατες, ενώ σε άλλες είναι εξίσου βέβαιο ότι είναι αληθινές και ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η αλήθεια και το ψέμα είναι ανακατωμένα. 119

Σε αντίθεση με την υλική πραγματικότητα, οι φαντασιώσεις αυτές έχουν ψυχική πραγματικότητα, και βαθμιαία φτάνουμε να αντιληφτούμε πως στον κόσμο της νεύρωσης η ΨΥΧΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ είναι ο καθοριστικός παράγοντας. 120

Οι πρωτογενείς φαντασιώσεις είναι ένα φυλογενετικό κτήμα. 122

Πολλές φορές υποπτευθήκαμε ότι περισσότερη γνώση των πρωταρχικών μορφών της ανθρώπινης ανάπτυξης κι εξέλιξης είναι αποθηκευμένη για μας στην Ψυχολογία των νευρώσεων παρά σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο που μπορούμε να ερευνήσουμε. 123

Κάθε επιθυμία σύντομα μεταβάλλεται σε μια ιδεατή απεικόνιση εκπλήρωσής της. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιμονή στην εκπλήρωση της επιθυμίας στη φαντασία φέρνει ικανοποίηση, παρόλο που η γνώση ότι δεν είναι αυτό η πραγματικότητα δεν εξαφανίζεται. Με τη φαντασία του ο άνθρωπος μπορεί να εξακολουθεί να απολαμβάνει μια ελευθερία έξω από κάθε παρέμβαση του εξωτερικού κόσμου, από την οποία στην πραγματικότητα έχει παραιτηθεί από πολύ καιρό. 123

Μια ονειροπόληση δεν είναι αναγκαστικά συνειδητή και υπάρχουν και ασυνείδητες ονειροπολήσεις. Αυτές οι ασυνείδητες ονειροπολήσεις είναι πηγή εξίσου των ονείρων και των νευρωτικών συμπτωμάτων. 124

Υπάρχει ένας δρόμος από τη φαντασία πίσω στην πραγματικότητα και αυτός είναι η τέχνη. 126

24. Συνηθισμένη νευρικότητα

Η θεωρία των νευρώσεων αποτελεί την ίδια την Ψυχανάλυση. 130

Ένα πρόσωπο αρρωσταίνει από νεύρωση μόνο όταν το Εγώ χάνει την ικανότητά του να αντιμετωπίσει, κατά κάποιο τρόπο, τη λίμπιντο. 146

… η σεξουαλική λειτουργία δεν είναι κάτι καθαρά νοητικό όπως δεν είναι μονάχα κάτι σωματικό. 137

Οι μέθοδοι της Ψυχανάλυσης μπορούν να εφαρμοστούν χωρίς να μεταβληθούν ουσιαστικά στην ιστορία του πολιτισμού, στην ιστορία της θρησκείας και στη Μυθολογία, όπως και στη μελέτη των νευρώσεων. Η Ψυχανάλυση αποσκοπεί στην ανακάλυψη του ασυνείδητου στη ψυχική ζωή, και δεν πραγματοποιεί παρά μονάχα αυτό. 138

25. Άγχος

… το άγχος έχει σχέση με την κατάσταση και αγνοεί το αντικείμενο, ενώ στη λέξη φόβος η προσοχή κατευθύνεται στο αντικείμενο. 145

Η πρώτη αγχώδης κατάσταση γεννιέται με την ευκαιρία αποχωρισμού από τη μητέρα. 146

Το άγχος συνδέεται στενά με το σεξουαλικό περιορισμό. 151

Η ανάπτυξη του αντικειμενικού άγχους είναι η αντίδραση του Εγώ στον κίνδυνο και το σύνθημα για τη φυγή. 153

Η ανάπτυξη του άγχους είναι δεμένη με τη μοίρα της λίμπιντο και το ασυνείδητο. 159

26. Η θεωρία της λίμπιντο: ναρκισσισμός

Η σεξουαλική λειτουργία είναι η μόνη λειτουργία ενός ζωντανού οργανισμού που απλώνεται πέρα από το άτομο και εξασφαλίζει το σύνδεσμό του με το είδος του. 162

Ο αυτοερωτισμός είναι η σεξουαλική δραστηριότητα της ναρκισσιστικής φάσης της λίμπιντο. 164

Ο ναρκισσισμός είναι το συμπλήρωμα του εγωισμού σε λίμπιντο. 165

Γκαίτε: «Η γνήσια ευτυχία του θνητού / είναι να νιώθει την προσωπική του ύπαρξη…. 166 Όταν με φωτίζει [αυτή…] με το είναι της / γίνομαι πολύτιμος για τον εαυτό μου…» 167

Είναι χαρακτηριστικό της λίμπιντο να αρνείται να υποτάσσεται εύκολα στην πραγματικότητα της ζωής, στην ανάγκη. 176

27.Η μεταβίβαση

Υπάρχει όλη αυτή η δυστυχία στη ζωή, που τη περιλάβαμε κάτω από τον όρο «στερήσεις μέσα από την πραγματικότητα», από όπου προέρχεται όλη η απουσία της αγάπης στη ζωή… 179-180

… μια επίμονη σύγκρουση διεξάγεται μέσα στον άρρωστο ανάμεσα στις επιθυμίες της λίμπιντο και τη σεξουαλική απώθηση, ανάμεσα σε αισθησιακές και ασκητικές τάσεις. 180

Η παθογόνα σύγκρουση στο νευρωτικό… είναι μια μάχη ανάμεσα σε δύο δυνάμεις, που η μία από αυτές κατόρθωσε να έρθει στο επίπεδο του προσυνειδητού και του συνειδητού μέρους του νου, ενώ η άλλη περιορίστηκε στο ασυνείδητο. Αυτός είναι ο λόγος που η σύγκρουση δεν μπορεί ποτέ να έχει τελική έκβαση προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση… Μια αποτελεσματική έκβαση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο όταν αντιμετωπίζονται μεταξύ τους στο αυτό έδαφος. 181

… όποιος έχει με επιτυχία εξασκηθεί να αναγνωρίζει και να μαθαίνει την αλήθεια, σε ό,τι τον αφορά, είναι εξασφαλισμένος εναντίον της ανηθικότητας… 182

Επεκτείνοντας το ασυνείδητο στη συνειδητότητα εξαφανίζουμε τις απωθήσεις, καταργούμε τους όρους των σχηματισμών των συμπτωμάτων και η παθογόνα σύγκρουση αντικαθίσταται από μια ομαλή σύγκρουση, που πάνω σε αυτή πρέπει κανείς να πάρει τη μια ή την άλλη απόφαση. 182

Ο σκοπός των προσπαθειών μας: συνειδητοποίηση του ασυνειδήτου, αφαίρεση των απωθήσεων, συμπλήρωση των κενών στη μνήμη. 183

… δείχνοντας στον ασθενή τι έχει απωθήσει, είναι δυνατόν να επιτελέσουμε το έργο μας, να ξεπεράσουμε τις αντιστάσεις, να διασπάσουμε την απώθηση και να αλλάξουμε άτι ασυνείδητο σε κάτι συνειδητό. 185

Η μεταβίβαση μπορεί να εκφράζεται σαν μια παθιασμένη αίτηση για έρωτα ή μπορεί να πάρει πιο συγκαλυμμένες μορφές. 189

… η αρρώστια του ασθενούς δεν είναι κάτι ολοκληρωμένο και σταθερό, αλλά κάτι που μεγαλώνει και συνεχίζει την ανάπτυξή του σαν ένα ζωντανό πλάσμα. 191

Ένα ανθρώπινο πλάσμα τότε μονάχα επηρεάζεται, ακόμα και από διανοητικής πλευράς, όταν είναι ικανό να επενδύει αντικείμενα με λίμπιντο. 192

28. Η ψυχαναλυτική θεωρία

Η ψυχαναλυτική θεωρία είναι ένα είδος επανεκπαίδευσης. 197

Στη Ψυχανάλυση είναι η ίδια το αντικείμενο της θεραπείας, και ανατέμνεται συνεχώς σε όλες τις διάφορες μορφές της. 199

Το καθήκον της θεραπείας συνίσταται στο καθήκον να αποχωρήσει η λίμπιντο από τους προηγούμενους δεσμούς της, που είναι απρόσιτοι στο Εγώ και να το κάνει πάλι εξυπηρετικό του Εγώ. 200

Η μελέτη των ονείρων γίνεται η πιο εύκολη προσπέλαση για να αποκτήσουμε μια γνώση του απωθημένου ασυνειδήτου, όπου η λίμπιντο έχει αποσυρθεί από το Εγώ. 202

Έρχεται η ημέρα που οι ίδιοι οι άνθρωποι βλέπουν τα ίδια πράγματα κάτω από ολότελα διαφορετικό πρίσμα απ’ ό,τι τα έβλεπαν πριν. 207