Πρώτη Φιλοσοφία

Husserl E. ( χ.χ. ), Πρώτη Φιλοσοφία,
Αθήνα: Αναγνωστίδης, σ.

[Οι αποδελτιώσεις δεν αντικαθιστούν το διάβασμα των βιβλίων, αντίθετα το κεντρίζουν. Προσφέρονται ως πρόταση μελέτης του σχετικού βιβλίου και για διευκόλυνση στη δική σας αποδελτίωση.
Ο χρόνος γι’ αυτούς που διαβάζουν έχει … άλλη αξία.
Θεωρώ πως κάθε διάβασμα βιβλίου απαιτεί κορφολόγημα του κειμένου για καλύτερη μελέτη
και για βιβλιογραφική χρήση]

 

Επιμέλεια: Νίκου Τσούλια

Η ιδέα της Φιλοσοφίας και οι ιστορικές αρχές της.

1. Το ιστορικό μας καθήκον: Η ύψωση της φαινομενολογίας στην αξία μιας « πρώτης φιλοσοφίας ».

Μόνο μια αυστηρή πρώτη φιλοσοφία είναι ικανή να δώσει γέννηση σε μια αυστηρή γενικά φιλοσοφία, σε μια διαρκή φιλοσοφία, χωρίς αμφιβολία κάτω από τη μορφή μιας φιλοσοφίας με διαρκές γίγνεσθαι και συνεχή εξέλιξη, στο μέτρο που το άπειρον γίγνεσθαι αποτελεί την ουσία κάθε επιστήμης, αλλά όμως κάτω απ’ την ειδητική μορφή του οριστικού κύρους. 11

Και κοντά σε αυτό ήθελα να δείξω, ότι αυτή έχει ένα κάλεσμα για να αναμορφώσει όλη την επιστημονική μας δραστηριότητα και να μας απελευθερώσει απ’ την τυραννία όλων των επιστημονικών εξειδικεύσεων. 12

Οι μεγάλοι φιλόσοφοι Πλάτων – Σωκράτης και Ντεκάρτ… 14

Ταυτόχρονα [ ο Πλάτων ] και χωρίς να θυσιάσει τίποτε από τις Σωκρατικές παρορμήσεις, πρώτος οδηγεί την ανθρωπότητα πάνω στο δρόμο της εξέλιξης προς τη αυτονομία, δηλαδή της ανάπτυξής της προς μια λογική ανθρωπότητα, περνώντας απ’ την επιστήμη, από την επιστήμη τη μεταρρυθμισμένη στο νέο πνεύμα μιας σαφούς ριζικής κατανόησης της μεθόδου. 15

Αυτό που χαρακτηρίζει τη μεταρρύθμιση της ηθικής ζωής, που προτάθηκε από το Σωκράτη, είναι ότι ερμηνεύει την αληθινά ευτυχισμένη ζωή σαν μια ζωή κυριαρχούμενη από το καθαρό λογικό. 16

Μόνον η αυθεντική γνώση, που πρωταρχικά γεννιέται στην τέλεια σαφήνεια, μας διδάσκει ο Σωκράτης, είναι ικανή να κάνει τον άνθρωπο αληθινά ενάρετο ή πράγμα που είναι το ίδιο να του προσπορίσει την αληθινή ευτυχία, τον πιο υψηλό βαθμό ικανοποίησης. Η αυθεντική γνώση είναι ο αναγκαίος όρος ( και σύμφωνα με τον Σωκράτη και επαρκή ) για μια λογική ή ηθική ζωή. 16 – 17

2. Η πλατωνική διαλεκτική και η ιδέα της φιλοσοφικής επιστήμης.

Ο Σωκράτης … τοποθετούσε στο κέντρο του πρακτικού ηθικού ενδιαφέροντος τη βασική αντίφαση, που δεσπόζει σ’ όλη την άγρυπνη προσωπική ζωή, την αντίφαση ανάμεσα στην ασαφή και στη σαφή γνώση . Στάθηκε ο πρώτος που αναγνώρισε την ανάγκη για μια καθολική μέθοδο του λογικού και κατάλαβε το βασικό νόημα αυτής της μεθόδου, που σε μια πιο νεώτερη γλώσσα εκφράζεται σαν μια ενορατική και εκ των προτέρων κριτική του λόγου. 18

[ Ο Πλάτων ] Μετέθεσε στην επιστήμη τη Σωκρατική αρχή της ριζικής απόδειξης. Γνώση, έρευνα και θεμελίωση θεωρητική δεν είναι αρχικά, πραγματικά, παρά ένας ιδιαίτερος τύπος της βουλητικής και ενεργητικής ζωής. 19

Για να μπορέσει το ανθρώπινο γένος να υψωθεί ως το επίπεδο του αληθινού και γνήσιου ανθρωπισμού, πρέπει να αναπτυχθεί προκαταρκτικά η αυθεντική ( γνήσια ) επιστήμη στην ολότητά της, να ριζώσει και να ενοποιηθεί με τις αρχές της. 23

Η ανάπτυξη της ανθρωπότητας σαν πολιτιστικής διαδικασίας και εξέλιξης δεν πραγματοποιείται μόνον σαν ανάπτυξη του ατόμου, αλλά επίσης σαν μορφωτική ανάπτυξη του « Ανθρώπου εν μεγάλω ». 24

Πραγματικά, αν ο Σωκράτης είχε θεμελιώσει τη λογική ζωή πάνω στη γνώση που αποδεικνύεται από τη σαφήνεια και εμφάνεια, στον Πλάτωνα αυτή η γνώση αντικαθίσταται από τη φιλοσοφία, την απόλυτα αποδεικτική επιστήμη. 26

Κεφ. 2. Η θεμελίωση της λογικής και τα όρια της τυπικής και αποφαντικής αναλυτικής.

1. Η παραδοσιακή λογική αριστοτελικο – στωϊκής καταγωγής, σαν λογική του συμπεράσματος ή της συμφωνίας.

Όμως το αληθινό συμφέρον της γνώσης αποβλέπει στον τρόπο με τον οποίο κάνουμε δυνατή μια γνώση καθολική, στην παραγωγή ενός συστήματος καθολικής και απόλυτα αποδεδειγμένης αλήθειας, με λίγα λόγια μιας φιλοσοφίας με το Πλατωνικό νόημα της λέξης. 39

Κεφ. 3. Οι πρώτες σκέψεις πάνω στη γνωρίζουσα υποκειμενικότητα που αιτιολογούνται από το σκεπτικισμό των σοφιστών.

1. Η ανακάλυψη της ειδητικής γνώσης και οι ελληνικές αρχές των φιλοσοφικών, λογικών επιστημών.

Το πιο σπουδαίο αποτέλεσμα, το πρώτο που απέφεραν οι πρώτες βαθιές σκέψεις πάνω στον υποκειμενικό τύπο της αυθεντικής γνώσης, στάθηκε η ανακάλυψη της ειδητικής γνώσης, που θεωρείται σαν μια γνώση μιας αποδεικτικής αλήθειας. 55

Ο πρώτος συστηματικός στοχαστής ανάμεσα στους κλασικούς της καθαρής μαθηματικής, ο Ευκλείδης, υπήρξε ένας Πλατωνικός. 56

… εκθέτει στα ‘Στοιχεία’ του την πρώτη επεξεργασμένη σκιαγραφία μιας καθαρής λογικής επιστήμης συγκροτημένης σύμφωνα με το ιδεώδες της Πλατωνικής Σχολής. Όμως θα ήτα σωστό να ορίσουμε ακριβώς: η γεωμετρία υπήρξε η πρώτη που νοήθηκε και πέτυχε επιστήμη, έξω από τη γενική θεωρία μεθόδου, σύμφωνα με αυτό το ιδεώδες της λογικότητας που στηρίχτηκε απ’ αυτή. 56

…εφόσον διατηρούμε την Πλατωνική ιδέα της φιλοσοφίας σαν υπέρτατη τελεολογική ιδέα της γνώσης… 59

2. Η απαίτηση μιας θεωρίας της γνώσης που ενυπάρχει στην πλατωνική ιδέα της διαλεκτικής.

Ποια είναι τότε η επιστήμη, που είναι η θέση αυτής της επιστήμης, της οποίας η ‘θεματική’ περιοχή τοποθετείται σ’ αυτή τη διάσταση; Η λογική φυσικά, θα απαντήσει αυτός που έχει συνηθίσει ν’ αντιλαμβάνεται τη λογική σαν την καθολική θεωρία της μεθόδου της γνώσης, αυτός που θέλει ν’ εννοεί μ’ αυτό την επιστήμη, στο απόλυτο νόημα του όρου, που τα θεμέλιά της ανάγονται στην Πλατωνική διαλεκτική. 67

… επειδή η λογική και η καθολική μάθηση που τη περιβάλλει πραγματεύονται με ακρίβεια γενικά, αντικείμενα, κρίσεις ή αλήθειες γενικά και όλους τους τρόπους μέσα στους οποίους τα αντικείμενα είναι αντιληπτά έτσι όπως σ’ όλες τις μορφές δυνατών κρίσεων, όποια και αν είναι τα αντικείμενα. 69

… η καθολική επιστήμη του υποκειμενικού στοιχείου της γνώσης, επιστήμη που έχουμε απαιτήσει, έχει επίσης η ίδια τη μοναδική ιδιότητα να αναφέρεται στον εαυτό της, δηλαδή στα ιδιαίτερα της γνώσης υποκειμενικά στοιχεία της. 71

Ποιος θα μπορούσε να θελήσει να χωρίσει τη γνωρίζουσα υποκειμενικότητα, από την υποκειμενικότητα που εμπνέει, που επιθυμεί, που θέλει και που δρα, από την υποκειμενικότητα που με κάποιο νόημα, όποιο κι’ αν είναι, αξιολογεί και εργάζεται απ’ την άποψη κάποιου σκοπού; 73

Η συνάφεια ανάμεσα στη ζωή της υποκειμενικής γνώσης και τις ενότητες γνώσης, των οποίων αποκτούμε συνείδηση μέσα σ’ αυτή, έχει φανερά το παράλληλό της μέσα στη συνάφεια ανάμεσα στη συναισθηματικο – αξιολογική ζωή, την ενεργητική και δημιουργική ζωή και τις ενότητες αξίας και τις τελεολογικές ενότητες των οποίων παίρνουμε συνείδηση μέσα σ’ αυτή τη ζωή. 74

Καθεμιά από αυτές τις επιστήμες έχει τη δική της περιοχή, καθεμιά και μια διαφορετική περιοχή. Όμως ταυτόχρονα όλα τα αντικείμενα όλων των επιστημών εξαρτώνται μαζί απ’ αυτήν την καθολική επιστήμη της γνωρίζουσας πραγματικότητας και της υποκειμενικότητας της συνείδησης γενικά. 78

Κεφ. 4. Οι ιστορικές αρχές της επιστήμης της υποκειμενικότητας.

1. Η θεμελίωση της ψυχολογίας στον Αριστοτέλη και το βασικό πρόβλημα μιας ψυχολογίας γενικά.

Έτσι γεννήθηκε από την Αρχαιότητα, δημιουργημένη από το μεγαλοφυές πνεύμα ενός Αριστοτέλη, ένα πρώτο σχεδίασμα μια καθολικής επιστήμης, της υποκειμενικότητας, δηλαδή κάτω απ’ τη μορφή μια ψυχολογίας, που όφειλε να διαπραγματευθεί τόσο όλες τις ψυχικές λειτουργίες, όσο και τις λειτουργίες του ανθρώπινου λόγου – έτσι αυτή είναι η μια από τις αντικειμενικές επιστήμες μέσα στη σειρά των εμπειρικών επιστημών που πραγματεύονται το σύμπαν, η άλλη μπαίνει ανάμεσα στις άλλες σε μια προνομιακή σχέση με τη λογική και την ηθική, και με το ενδιάμεσο αυτών, μ’ όλες τις άλλες επιστήμες και τις περιοχές τους. 82 – 83

Σύμφωνα με την αρχέγονη αντίληψή της και τον προορισμό της στην Πλατωνική διαλεκτική, η λογική κρίθηκε ότι είναι η ριζική επιστήμη της δυνατότητας γενικά. 86 – 87

Γιατί αυτός ο κόσμος – με τη σειρά του – δεν είναι ένα γεγονός παρά χάρη στη γνώση και πρέπει να είναι σα γεγονός γνώσης που εξετάζεται στη δυνατότητά του. 87

Εφ’ όσον η γνωρίζουσα υποκειμενικότητα, που πρέπει στη σκέψη να συνδέει όλες τις γνώσεις και τις πραγματικές και δυνατές ( ενδεχόμενες ) επιστήμες σαν το ουσιαστικό τους συσχετικό, δεν ερευνιέται, εφ’ όσον δεν δε θεμελιώνεται μια καθαρή και ενική επιστήμη για κάθε είδος γνωρίζουσας συνείδησης, μέσα στην οποία κάθε αληθινό Είναι θα αποκαλυφθεί ότι είναι μια υποκειμενική παραγωγή, καμιά επιστήμη, όσο λογική και αν είναι άλλωστε, δε θα είναι λογική στο πλήρες νόημα του όρου, σε κάθε νόημα του όρου. 87 – 88

Η ύδρα του σκεπτικισμού γεννάει πάντα νέες κεφαλές και μάλιστα εκείνες που κόβουν, φυτρώνουν αμέσως. 89

2. Ο σκεπτικισμός.

Η ριζική σημασία της ‘αθανασίας’ του, μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας. Το αποφασιστικό βήμα του Ντεκάρτ.

…καθετί που είναι πράγμα δεν είναι αντικείμενο δυνατής εμπειρίας για ένα γνωρίζον υποκείμενο παρά μέσα στα υποκειμενικά και μεταβαλλόμενα σχήματα του εμφανίζεσθαι. 91

Έτσι όπως το εννοεί ο Ντεκάρτ, αλλ’ όχι στο νόημα του αγίου Αυγουστίνου, το
« σκέπτομαι » είναι το ‘αρχιμήδειο σημείο’ πάνω στο οποίο θα στηρίζεται το συστηματικό και απόλυτο βέβαιο οικοδόμημα της ίδιας της καθαρής φιλοσοφίας. 96 – 97

Έτσι το ‘ εγώ σκέπτομαι’ / ‘ ego cogito’ θα είναι το πρώτο και ενιαίο θεμέλιο μιας φιλοσοφίας, που πάνω σ’ αυτό οικοδομείται καθαρά, μιας σοφίας καθολικής. 97

Οι καρτεσιανές ‘Σκέψεις’.

Πίσω από τη φαινομενική κοινοτυπία της περίφημης πρότασής του ego cogito, ego sum ( εγώ σκέπτομαι, εγώ υπάρχω ) ανοίγονται πραγματικά βάραθρα που χάσκουν και πολύ σκοτεινά. 98

… δε συνέλαβε το πιο βαθύ νόημα…, το αυθεντικό νόημα για ένα υπερβατικό θεμέλιο της γνώσης και της επιστήμης που ρίζωσε μέσα στο (ego cogito ). 98 – 99

Υπάρχω, είμαι σκεπτόμενος, είμαι το υποκείμενο αυτής της ζωής της συνείδησης που ξετυλίγεται μ’ αυτές τις αντιλήψεις, αυτές τις κρίσεις, αυτά τα αισθήματα κλπ, και μέσα σ’ αυτή τη ροή, είμαι απόλυτα σίγουρος γι’ αυτή τη ζωή με μια βεβαιότητα απόλυτα αναμφισβήτητη. 100

Ο Ντεκάρτ ιδρύει τις βάσεις της θεωρίας για τις δύο ουσίες, σύμφωνα με την οποία ο αληθινός αντικειμενικός κόσμος, μέσα στην τελευταία του φιλοσοφική αλήθεια, αποτελείται από υλικά σώματα και από πνευματικά όντα ενωμένα με τα σώματα μέσω των δεσμών αιτιότητας, αν και το καθένα υπάρχει καθ’ εαυτό και δι’ εαυτό απόλυτα με τον τρόπο του δικού μου εγώ. 101

… και ότι κάθε απόφανση, κάθε θεμελίωση, κάθε γνώση για μια εξωτερική ύπαρξη είναι μια ενέργεια κρίσης και γνώσης, που παράγεται στο βάθος της ίδιας της γνώσης. 103

4. Πρώτη πραγματική σύνοψη της υπερβατικής επιστήμης. Από τις Καρτεσιανές ‘σκέψεις’ στο Λόκκε.

Στην αρχαιότητα ο Πλάτων είναι ο πρώτος διανοούμενος που αντιμετωπίζει τον σκεπτικισμό, θέτει ριζικά υπό συζήτηση τη δυνατότητα της γνώσης, που εξετάζει πάνω σε μια θετική λύση του ζητήματος κάτω από το όνομα ‘διαλεκτική’, παρουσιάζοντας τα πρώτα σχεδιάσματα. 114

Το ‘Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση’ του Λόκκε, αυτό το βασικό έργο της σύγχρονης αισθησιαρχικής ψυχολογίας, που βασίζεται πάνω στην εσωτερική εμπειρία, αποτελώντας ταυτόχρονα το βασικό έργο του επιστημολογικού ψυχολογισμού, θα έχει μια ιδιαίτερη σπουδαιότητα για το απώτερο πεπρωμένο της σκέψης. 115

… αυτό που είναι κυριολεκτικά το αντικείμενο του στόχου του Λόκκε είναι η γένεση της νόησης, της δεξιότητας του γιγνώσκειν. 116

ΜΕΡΟΣ 2.

Οι πρώτες αρχές του δοκιμίου μια εγωλογίας στο Λόκκε και η μονιμότητα της προβληματικής της.

Κεφ. 1. Ο βασικός προορισμός του ορίζοντος του Λόκκε και οι λόγοι του.

1. Ο αφελής Δογματισμός του αντικειμενισμού.

Η σκόπιμη γνώση ( σαν το επισημαίνειν γενικά ) διακρίνεται από τη γνώση με το πλήρες νόημα του όρου, εφ’ όσον πρόκειται για τη γνώση ( για την ενέργεια του επισημαίνειν στο υψηλό νόημα ) μέσα στην οποία το γνωρίζον υποκείμενο έχει τη συνείδηση ότι έχει επιτύχει αυτό το ίδιο το αντικειμενικό. 124

Θεωρία της γνώσης, θεωρία του λόγου, θεωρία της νόησης… 131

2. Οι εμπειρικές προλήψεις. Ο ψυχολογισμός στην θεωρία της γνώσης.

… οι προκαταλήψεις, όπως μέσα σ’ ένα είδος ύπνωσης, δεν μας κάνουν και πάλι τυφλούς σ’ αυτό που πραγματικά είναι ορατό… 140

3.Ο ρόλος του μοντέλου που παίχτηκε από τις σύγχρονες επιστήμες της Φύσης, παράγων απογοήτευσης, αντιτιθέμενος στην επεξεργασία αυθεντικής Επιστήμης εποπτικής για τη συνείδηση.

… αυτό που ονομάζουμε φυσικοποίηση της συνείδησης. 147

Γιατί, με την ενίσχυση της υπερβατικής θεωρίας της γνώσης, ένα νέο ιδανικό της επιστήμης λάμπει αναμφισβήτητα: δηλαδή το ιδεώδες μιας επιστήμης που περιέχεται και δικαιώνεται μόνη της μέχρι τις τελευταίες πρωταρχικές πηγές όλων των δημιουργιών της γνώσης και μ’ αυτό επίσης του πρωταρχικού αυθεντικού νοήματος κάθε όντος που γνωρίζεται εκεί. 151 – 152

Κεφ. 2. Κριτική εκτίμηση της εμμονοκρατικής αυθεντικής προβληματικής που υπονοείται στις έρευνας του Λόκκε.

1. Τα προβλήματα της εμμονοκρατικής και συνθετικής ενότητας της συνείδησης.

Η φυσικοποίηση της συνείδησης προξενεί τύφλωση όχι μονάχα για το εγώ, αλλά για κάθε τι που είναι ιδιαίτερο στην ουσία της συνείδησης σαν συνείδησης. 161

2. Η απραγματικότητα έμμονων περιεχομένων της σύνθεσης της συνείδησης μέσα στην πολικότητά της εγώ – αντικείμενο και το πρόβλημα της διυποκειμενικότητας.

Αυτό είναι ένα στοιχείο ουσιαστικό της μεθόδου των επιστημών της φύσης, δηλαδή να κατευθύνεται αποκλειστικά προς την αντικειμενικότητα. Πράγμα που υποδηλώνει την απαίτηση να θέσουμε το υποκειμενικό στοιχείο έξω από την έρευνα και μάλιστα – και να το αφήσουμε τολμηρά έξω από το παιχνίδι. 168

Η μέθοδος των επιστημών της φύσης μας κάνει τυφλούς στην πνευματική εμπειρία, στη μέθοδο για να ανακαλύψουμε τις διανοητικές αιτιολογίες, τις κρυμμένες κοινές σημασίες, τις θεωρητικές και πρακτικές προκείμενες κλπ, τέτοια, που την εφαρμόζουμε στην πρακτική ζωή και σ’ όλες τις επιστήμες του πνεύματος. 185 – 186

Το να διαφωτίσουμε τη σκοπιμότητα, σημαίνει να καταλάβουμε με το πνεύμα, να καταλάβουμε τη γνώση και τα προϊόντα της, και ιδιαίτερα τα προϊόντα τέτοια όπως την αλήθεια, νομιμότητα, δηλαδή να καταλάβουμε τα σκόπιμα προϊόντα με τη μεθοδική διαφώτιση των σκόπιμων σχέσεων καταστατικών μαζί και παραγωγικών. 190

Κεφ. 3 Η θεωρία της αφαίρεσης του εμπειρισμού μαρτυρεί ότι πέρασε δίπλα απ’ την ιδέα μιας ειδητικής επιστήμης της καθαρής συνείδησης.

Εποπτεία θα σήμαινε παθητικότητα, θα σήμαινε δεκτικότητα απέναντι σε ένα δεδομένο. Αντίθετα, το σκέπτεσθαι, θα ήταν μια δραστηριότητα μεταβλητή που ξεκινά απ’ αυτό που δίδεται. 197

… τη θεωρία που έγινε περίφημη στην ιστορία με τον τίτλο, που προτάθηκε από τον Χιουμ, της γνώσης των σχέσεων των ιδεών… 203

Σε κάθε περίπτωση, υποστηρίζουμε σταθερά αυτό που μας φαίνεται με λάμψη, αν και ακόμα μακριά στον ορίζοντα: την ιδέα μιας καθολικής επιστήμης της ουσίας της καθαρής υποκειμενικότητας και της ζωής της τής καθαρής συνείδησης, μιας επιστήμης που σαν ειδητική επιστήμη ( ‘απριορική’ ) ερευνά συστηματικά το σύνολο των ιδανικών δυνατοτήτων μιας τέτοιας ζωής και των αντικειμενικοτήτων που σ΄ αυτή συγκροτούνται σύμφωνα με μια ιδανική δυνατότητα, με λίγα λόγια, την ιδέα μιας ειδητικής επιστήμης του εγώ σκέπτομαι. 210

Μέρος Τρίτο

Η ανάπτυξη των πρωτόγονων σκεπτικών μορφών της φαινομενολογίας στον Μπέρκλεϋ και το Χιουμ και ο δογματικός ορθολογισμός.

Κεφ. 1^ο.

Από το Λόκκε στη ριζική συνέπεια που ο Μπέρκλε εξάγει από τη θεωρία του κάτω από τη μορφή μιας καθαρής εμμονοκρατικής φιλοσοφίας.

Ο Ντεκάρτ ανανεώνει την ιδέα μιας καθολικής επιστήμης … ανακαλύπτει πραγματικά μέσα στο εγώ σκέπτομαι το αρχιμήδειο σημείο… 217

Όπως τότε παράλληλα με τον Πλατωνισμό και το ρεύμα της ορθολογιστικής φιλοσοφίας, που βγήκε από αυτόν, αναπτύχθηκε το ρεύμα των σκεπτικιστών, το ίδιο και στη σύγχρονη εποχή, παράλληλα με τον Καρτεσιανισμό και το ρεύμα της ορθολογιστικής φιλοσοφίας, που προέρχεται απ’ αυτόν, αναπτύσσεται το αντιρεύμα από τις εμπειριστικές φιλοσοφίες. Μπορούμε να πούμε τότε για τις δύο περιπτώσεις ότι: ο ανεκρίζωτος χαρακτήρας του σκπετικισμού αποδείχνει ότι ο ορθολογισμός δεν ήταν ακόμα ένας αληθινός ορθολογισμός, δηλαδή δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει την ιδέα μιας αληθινά λογικής επιστήμης, μιας επιστήμης που αυτοδικαιώνεται με το πλήρες και απόλυτο νόημα του όρου και επομένως, κατά μείζονα λόγο, την ιδέα ενός συστήματος καθολικά ενιαίου αυτών των επιστημών. 219

Άλλωστε – το ίδιο το πνεύμα είναι ουσία, είναι το μοναδικό νοητό ον που υπάρχει καθ’ εαυτό, ανεξάρτητα από κάθε άλλο Είναι, και υπάρχειν δι’ εαυτό σημαίνει έχειν συνείδηση, αντιλαμβάνεσθαι, και από την άλλη πλευρά, είναι δραστήριο, και ασκεί μια αληθινή αιτιότητα. Η αληθινή πραγματικότητα ανάγεται στην ύπαρξη των πνευμάτων. 230

Κεφ. 2^ο

Ο θετικισμός του Χιουμ συμπλήρωμα του σκεπτικισμού και αποφασιστικό βήμα, που οδηγεί σε μια επιστήμη βασικά υπερβατική.

… αν θέλω να συλλάβω το έργο της γνώσης γενικά και της επιστημονικής γνώσης ιδιαίτερα, πρέπει να μελετήσω αυτό το ίδιο στη καθαρή πρωταρχικότητά του, επομένως, να τη ζητήσω στην πρωταρχική θέση της καθαρής υποκειμενικότητας. 254

Τα αισθητηριακά δεδομένα στη συνείδηση, συνείρονται ( συνδέονται ) για να μορφώσουν συμπλέγματα αισθημάτων. 262

Η σκεπτική τέχνη του Χιουμ συνίσταται στο ότι πραγματεύεται την ανθρώπινη γνώση σαν μια σκηνή πάνω στην οποία ο λόγος και η φαντασία παρουσιάζονται σαν ηθοποιοί, με αμείωτες αντιθέσεις και καταστρέφονται αμοιβαία. 270

Κεφ. 3^ο

Ορθολογισμός και μεταφυσική στη σύγχρονη εποχή.

… μια αντικειμενικότητα χωρίς υπερβατική υποκειμενικότητα είναι ακατάληπτη. 277

Εξαιτίας αυτού βρισκόμαστε μακριά από το να σημειώσουμε ότι ολόκληρη η φυσική εμπειρία και έτσι κατά γενικό τρόπο η στάση του πνεύματος που προσηλώνει το βλέμμα του μονόπλευρα πάνω στις θετικές πραγματικότητες, ενεργεί ένα είδος αφαίρεσης και οδηγεί τη φιλοσοφική σκέψη να χαρακτηρίσει σαν απόλυτο, απλές αφηρημένες οντότητες – ότι, επομένως χωρίς την εξάλειψη μιας τέτοιας αφαίρεσης με μια τοποθέτηση στο φως της υπερβατικής υποκειμενικότητας, που μέσα στη φυσική στάση κρύβεται στον εαυτό της, και με τη συστηματική μελέτη αυτής της υποκειμενικότητας, νοούμενης σαν υποκειμενικότητας που συγκροτεί όλα τα είδη θετικής πραγματικότητας, μια γνώση πραγματικά συγκεκριμένη είναι αδύνατη. 278

… μια υπερβατική φιλοσοφία φαινομενολογικού τύπου, είναι το αναγκαίον ένα ( unum necessarium ), ο όρος της δυνατότητας μιας έσχατης γνώσης και μιας επιστήμης που είναι έσχατη επιστήμη, καμιά από τις επιστήμες μας, που ονομάζεται μαθηματική και ακριβής επιστήμη της φύσης, ή επιστήμη του πνεύματος, όσο αξιόλογη κι αν είναι από μεθοδική άποψη, δεν είναι επιστήμη μ’ αυτό το τελευταίο νόημα. 280

… και ιδιαίτερα για τη μεταφυσική, νοούμενη σαν καθολική θεωρία του Είναι. 281

… προς μια αληθινή και απόλυτα αναγκαία φιλοσοφική μέθοδο, τη φαινομενολογική μέθοδο. 281

… η Καρτεσιανή σχολή είχε την τάση να επεξεργάζεται μια μεταφυσική από τη πλευρά των κινήτρων που ωθούν στο να συμφιλιώσουμε την αιτιοκρατική με τη θεοκρατική αντίληψη του κόσμου… 283

Η εποχή ως τον Καντ δε θα μπορέσει να χάσει από την άποψή της την υποκειμενικότητα και την εμφάνεια των βιωμένων υποκειμενικών γεγονότων, αλλά έχει μπροστά της τον εποπτικό κόσμο και τις συγκροτημένες ήδη αντικειμενικές επιστήμες, έχει τις θρησκευτικές και ηθικές πεποιθήσεις της, πάνω στις οποίες τοποθετείται για να σκεφθεί και πάλι: πώς πρέπει να τις ερμηνεύσουμε για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μαζί της επιστήμης, της θρησκείας και της ηθικής; κι ακόμα, κι αυτό δεν είναι το μικρότερο από τα καθήκοντά της, να ανταποκριθεί επίσης σ’ αυτές τις απαιτήσεις, τις οποίες έκαναν να ισχύουν η εμμονοκρατία της γνώσης; 289 – 290

… κάθε είδος γνώσης, για να αρχίσουμε από την απλή εμπειρική γνώση ως την επιστήμη, όποιου είδους κι αν είναι αυτή, πρέπει να εξετάζεται σαν προβληματική από την άποψη της θεωρίας της γνώσης… 293