Κοινωνικοί φορείς και πολιτική της ένταξης

Διεθνείς οργανισμοί και συλλογικοί φορείς εκφραστές της πολιτικής της ένταξης

Του Νίκου Τσούλια

Το δικαίωμα στη μόρφωση διατυπώνεται σε αρκετές Οικουμενικές Διακηρύξεις: στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (10/12/1948), στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (4/11/1950), στο Διεθνές Σύμφωνο του Ο.Η.Ε., στο Πρώτο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και
στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την άσκηση
των Δικαιωμάτων του Παιδιού[1].

Την προάσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία (α.μ.α.) διακηρύσσουν, επίσης, α) η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του παιδιού του Ο.Η.Ε. (20/11/1959, Απόφαση 1386)[2], β) το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα (Νέα Υόρκη, 1966 με τη φροντίδα του Ο.Η.Ε.)[3], γ) η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των πνευματικά καθυστερημένων ατόμων του Ο.Η.Ε. (20/12/1971, Απόφαση 2856), δ) η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των ανάπηρων ατόμων του Ο.Η.Ε. (9/12/1975, Απόφαση 3447), ε) η Διακήρυξη Sundberg της UNESCO (1981, Μάλαγα)[4], στ) Ειδική Σύμβαση του Ο.Η.Ε. (1989, Άρθρα 23, 29)[5], ζ) η «Διακήρυξη στη Μάθησης των Ενηλίκων του Hamburg» (Hamburg Declaration on Adult Learning)[6], η) η Έκθεση της UNESCO (Learning: the treasure within, 1996)[7] και θ) η Σύμβαση των Δικαιωμάτων των Προσώπων με Αναπηρίες (Ο.Η.Ε., 2006)[8].

Στη Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (UNESCO, 1996) σημειώνεται ότι κάθε παιδί έχει το θεμελιώδες δικαίωμα στην εκπαίδευση και πρέπει να του δίνεται η ευκαιρία να κατακτά και να διατηρεί ένα ικανό επίπεδο μάθησης, κάθε παιδί είναι μοναδικό ως προς τα χαρακτηριστικά, τα ενδιαφέροντα, τις ικανότητες και τις ανάγκες μάθησης, και γι’ αυτόν τον λόγο τα σχεδιαζόμενα εκπαιδευτικά συστήματα θα πρέπει να παίρνουν υπόψη τους το εύρος των αποκλίσεων αυτών των χαρακτηριστικών και αναγκών. Παράλληλα αναφέρεται ότι τα «κανονικά» σχολεία, με προσανατολισμό τον σεβασμό της αρχής της ισοτιμίας, συνιστούν το αποτελεσματικότερο μέσο κατά των διακρίσεων, δημιουργώντας κοινότητες που σέβονται τη διαφορετικότητα και επιτυγχάνουν την «Εκπαίδευση για Όλους» ακόμη περισσότερο.

Τα σχολεία αυτά παρέχουν αποτελεσματικότερη εκπαίδευση για την πλειονότητα των παιδιών και βελτιώνουν την απόδοση και τελικά το ανταποδοτικό κόστος του εκπαιδευτικού συστήματος[9], ενώ ταυτόχρονα καταγράφεται στους ειδικούς αντικειμενικούς στόχους, η εμβάθυνση της γνώσης για την ανάπτυξη των μορφών διάκρισης που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν[10]. Ο οργανισμός «Διεθνής της Ένταξης» (Inclusion International, 1996) επισημαίνει ότι εκείνο που χαρακτηρίζει ένα κοινωνικό σύστημα είναι η δυνατότητα των α.μ.α. να συμμετέχουν ολοκληρωτικά σε όλες τις εκπαιδευτικές, εργασιακές, καταναλωτικές, ψυχαγωγικές και οικογενειακές δραστηριότητες[11], γιατί, όπως επισημαίνεται στη 47^η Διεθνή Σύνοδο της Εκπαίδευσης, υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των μαθησιακών αναγκών των νέων και εκείνων που προσφέρουν τα εκπαιδευτικά συστήματα[12].

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, αναφερόμενο στους στόχους της εκπαίδευσης για τα Δικαιώματα του ανθρώπου, σημειώνει στους στόχους εκμάθησης ότι η γνώση, η ικανότητα και η δημιουργία κλίματος προαγωγής των δικαιωμάτων του ανθρώπου θα πρέπει να συνδυαστούν, ώστε να προωθήσουν τις ηθικές αξίες και την ανάλογη στάση για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, σεβασμό στη διαφορά[13], ο δε Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης περιλαμβάνει το δικαίωμα των ατόμων με ειδικές ανάγκες (α.μ.ε.α.) στην κοινωνική ένταξη σε ατομική βάση, στην προσωπική αυτάρκεια και στη συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας[14].

Αυτή η εκπαιδευτική πολιτική θα προωθηθεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ανάπτυξη της Ειδικής Αγωγής (European Agency for Development in S.N.E.), που θεωρεί ότι ό,τι είναι καλό για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ε.ε.α.), είναι καλό για όλους τους μαθητές και η συμπεριφορά, τα κοινωνικά και / ή συναισθηματικά προβλήματα, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στις περιοχές ένταξης των α.μ.ε.α.[15]. Η E.T.U.C.E. θεωρεί την ισότητα σαν ένα θέμα που συνδέεται στενά με την ποιότητα[16], αμφισβητώντας τις παλιές θεωρήσεις του επιλεκτικού σχολείου.

Η Εθνική Εκπαιδευτική Ένωση (National Education Association) των Η.Π.Α. έχει διαμορφώσει κώδικα ηθικής, στην οποία επισημαίνεται ότι ο εκπαιδευτικός, πιστεύοντας στην αξία και στην αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, αναγνωρίζει την υπέρτατη σημασία στην αναζήτηση της αλήθειας, στην αφοσίωση στην αρετή και στην καλλιέργεια των δημοκρατικών αρχών και σημαντικό στοιχείο σε αυτούς τους στόχους θεωρείται η προστασία της ελευθερίας να μαθαίνουμε, να διδάσκουμε και να εξασφαλίζουμε ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες για όλους[17].

Ο συνδυασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της εκπαίδευσης είναι σύνθετος και μπορεί να αναφέρεται σε πέντε περιοχές της πρακτικής και της έρευνας: διδασκαλία ως προς / και για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκπαίδευση ως ένα ανθρώπινο δικαίωμα καθαυτό, ανθρώπινα δικαιώματα στην εκπαίδευση, εκπαίδευση και κατάρτιση των επαγγελματιών που αντιμετωπίζουν θέματα με ανθρώπινα δικαιώματα και εκπαιδευτικές και κοινωνικές όψεις εργασίας των δικαιωμάτων του παιδιού[18].

Οι κοινωνικοί φορείς έχουν αναδείξει το ζήτημα του περαιτέρω εκδημοκρατισμού του εκπαιδευτικού συστήματος. Σήμερα, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα έχουμε περίπου 10 % μαθητών με ε.ε.α. και επίσης 10% μαθητές γονέων οικονομικών προσφύγων και, ως εκ τούτου, απαιτείται ευρεία και γενική συνολική μεταρρύθμιση, η οποία θα λαμβάνει μέριμνα όχι μόνο γι’ αυτά τα μεγάλα τμήματα του μαθητικού πληθυσμού αλλά τις διακηρυγμένες αρχές της πολιτείας και τα θεμελιακά προτάγματα της δημοκρατικής παιδείας.

Η Δ.Ο.Ε. σημειώνει στα συμπεράσματα του 17ου Συνεδρίου της, ότι δεν αρκεί η φιλάνθρωπη αγάπη αλλά η συντροφικότητα του παιδιού και της οικογένειας, όχι μόνο για την εκπλήρωση των στόχων της μάθησης σε μια κοινωνία ισότιμων διαφορετικών πολιτών, αλλά και γιατί αυτό αποτελεί και την ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης[19].

Η Ο.Λ.Μ.Ε. στο 8o Συνέδριό της (1997) θέτει σε προτεραιότητα την υπόθεση της ειδικής αγωγής (ε.α.), διεκδικώντας ειδικά προγράμματα για ομάδες με ιδιαιτερότητες και δυσκολίες στη μάθηση, με στόχο την ενσωμάτωσή τους σε κανονικά σχολεία, με την εκπαίδευση ειδικά εκπαιδευμένου προσωπικού[20], ενώ στο 12ο Συνέδριό της (2005) αναδεικνύει το ζήτημα: α) ζητώντας από το κράτος να πάρει μέτρα, που προλαβαίνουν τον αποκλεισμό από το σχολείο και την περιθωριοποίηση των παιδιών κοινωνικών ομάδων με ιδιαιτερότητες (τσιγγάνοι, μετανάστες, πρόσφυγες, παλιννοστούντες, παιδιά με ε.ε.α.) και β) θεωρώντας ότι οι πολιτικές της ένταξης για τα παιδιά με ε.ε.α. είναι αναγκαίες[21].

Τέλος, η Ο.Ι.Ε.Λ.Ε., θα ζητήσει την ένταξη των παιδιών με ε.ε.α.[22].

---

[1]Πουλής, Π. (2001), Εκπαιδευτικό δίκαιο και θεσμοί, Αθήνα: Σάκκουλας, σ. 42 – 43

[2] ΥΠ.Ε.Π.Θ. (1994), Δελτίο πληροφοριών ειδικής αγωγής, σ. 32

[3]Ροδίτη-Αρβανίτη, Σ. (2004), Η αναγνώριση του δικαιώματος στην εκπαίδευση στα διεθνή κείμενα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Νέα Παιδεία, 112, σ. 34

[4]ΥΠ.Ε.Π.Θ. (1994), Δελτίο πληροφοριών ειδικής αγωγής, σ. 34, 35, 36, 38, 40–42.

[5]Osler, A. (1994), The UN Convention on the Rights of the Child: some implications for teacher education, Educational Review, 46 (2), p. 144, 145, 149

[6]Fouilloux, M. (1998), Learning throughout life: myth or reality?, Education International, 4 (1,2), p. 18

[7]UNESCO (1996), Learning: the treasure within, p. 122

[8]New international convention adopted (2007), Worlds of Education, 21, p. 14

[9]UNESCO (1996), Διακήρυξη της Σαλαμάνκα, σ. 11

[10]Ενοποιημένη στρατηγική της UNESCO για την καταπολέμηση του ρατσισμού, των διακρίσεων, της ξενοφοβίας και της συγγενούς μισαλλοδοξίας, σ. 12

[11]Tilstone, C. (2004), Πρακτικές της ενταξιακής εκπαίδευσης για μαθητές με σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες, στο: Σύγχρονες ενταξιακές προσεγγίσεις, τ. Α΄, σ. 197

[12]Forty–seventh session of the international conference on education (2004), Quality education for all young people: challenges, trends and priorities, p. 4.

[13]Συμβούλιο της Ευρώπης (χ.χ.), Αγωνίσου για τα δικαιώματα του ανθρώπου, Αθήνα: Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου σ. 4

[14]Συμβούλιο της Ευρώπης (1996), Ο Ευρωπαϊκός κοινωνικός χάρτης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Αθήνα: Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου, ( χ.σ.)

[15]European Agency for Development in S.N.E. (2003), Inclusive Education and Effective Classroom Practices, p. 4-5.

[16]E.T.U.C.E. (2003), Future Objectives of the Education and Training Systems in Europe, Luxemburg: E.T.U.C.E., p. 10

[17]Ellis, A., Cogan, J., Howey, K. (1986), Introduction to the foundations of education, New Jersey: Prentice–Hall, p. 68

[18]Lenhart, V., Savolainen, K. (2002), Human rights education as a field of practice and of theoretical reflection, International Review of EDUCATION, 48 (3-4), p. 145

[19]Π.Ο.Ε.Δ./Δ.Ο.Ε. (2003), 17o Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Δασκάλων Νηπιαγωγών, σ. 306

[20]ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ. / Ο.Λ.Μ.Ε. (2001), Οι θέσεις της Ο.Λ.Μ.Ε. για την εκπαίδευση, σ. 18, 76

[21]12^ο Συνέδριο της Ο.Λ.Μ.Ε. (2005), Πληροφοριακό Δελτίο της Ο.Λ.Μ.Ε., σ. 5, 6

[22] Ο.Ι.Ε.Λ.Ε., Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, στο: Παρεμβάσεις στην εκπαίδευση, σ. 38