Νέο Λύκειο για το “αύριο”…

Του Νίκου Τσούλια

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η επιστημονική προσπάθεια του ανθρώπου σε παγκόσμιο επίπεδο κατατείνει αφενός μεν στο να κατανοήσει το σύνολο της πραγματικότητας και αφετέρου να μετασχηματίσει τη Φύση, ώστε να βελτιώνει αενάως τη θέση του πάνω στη Γη.
Γνώση και μετασχηματισμός της Φύσης ακονίζουν τη σκέψη μας, ωθούν την οικονομία μας, κινούν την ιστορία μας, δημιουργούν το μέλλον μας, αρδεύουν το στοχασμό μας, δίνουν διαρκώς νέα ερεθίσματα στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου.

Τι είναι το είναι; Τι είναι το ον, Τι είναι η ζωή; Τι είναι ο άνθρωπος; Πώς αναδυόμαστε από την ανυπαρξία στην ύπαρξη; Είμαστε μόνοι μέσα στην απεραντοσύνη του Σύμπαντος; Ποιο είναι το νόημα τη ζωής; Ποια είναι η σχέση του επέκεινα με το ενθάδε; Ποια είναι η συνάφεια του αόρατου / μεταφυσικού με το ορατό / φυσικό; Πώς θα είναι ο κόσμος αύριο; Ή πιο συνοπτικά, για να θυμηθούμε και τον Γκωγκέν, από πού ερχόμαστε; ποιοι είμαστε; πού πηγαίνουμε;

Ο Κόσμος αλλάζει. Αλλάζει διαρκώς και η ματιά που ρίχνουμε στον Κόσμο. Παλιότερα ο άνθρωπος προλάβαινε στην κλίμακα του βίου του να συλλαμβάνει το κύριο μέρος των διεργασιών και των εξελίξεων. Τώρα ούτε οι επιστήμονες δεν μπορούν να κατανοούν το σύμπαν των δρώμενων σε μια έστω γενική θεώρηση. Η αναπόφευκτη (;) εξειδίκευση διέβρωσε την εικόνα του Homo Universalis, αν βέβαια υπήρξε ποτέ πέραν των δύο διαφωτισμών της ανθρώπινης ιστορίας.  

Η καίρια πρόκληση για το σημερινό σχολείο – σε κοινωνίες της πληροφορίας και της γνώσης – είναι σαφής, προκύπτει από την ίδια την ιστορικότητα της εποχής και οφείλει να την υπηρετεί: Μπορεί να υπάρξει ένας νέος διαφωτισμός, για να επαναπροσδιορίσει τη σχέση μας με την ίδια την ιστορία μας; για να δώσει ένα νέο κύμα ανθρωπισμού;

Και ενώ ο επιστημονικός εγγραμματισμός τίθεται επικεφαλής του όλου εγχειρήματος του σύγχρονου ανθρώπου για να εισέλθει πιο ορμητικά στη μεταμοντέρνα περίοδο, ενώ ο επιστημονικός εγγραμματισμός ανασυντάσσει την έννοια και το περιεχόμενο της κλασικής παιδείας σε όλο τον κόσμο, στη χώρα μας ο σχεδιασμός των επιμέρους θεσμών του εκπαιδευτικού μας συστήματος εμφανίζεται σαν μια «αυτιστική» δομολειτουργική ενότητα, που δεν αντιλαμβάνεται τις πολλές «μικρές» ανατροπές της επιστήμης και της έρευνας, οι οποίες προετοιμάζουν τη δημιουργία της μεγάλης κοίτης, την αλλαγή «παραδείγματος», την αλλαγή σελίδας στην ιστορία του ανθρώπου.

Οι σχεδιαστές της εκπαιδευτικής πολιτικής προσπαθούν να κάνουν επιμέρους τακτοποιήσεις του τύπου «λίγο από εδώ και λίγο από εκεί», προσπαθούν να επικεντρώσουν το βάρος τους στο «σύστημα πρόσβασης» – που επισύρει αυτονόητα ένα κοινωνικό ενδιαφέρον, αλλά σε κάθε περίπτωση αποτελεί ένα εξωτερικό και δευτερεύον σημείο της εκπαίδευσης – δεν αντιλαμβάνονται τις βαθύτερες διεργασίες, δεν διερευνούν το ποια είναι η ουσία της παιδείας και της μόρφωσης του αυριανού πολίτη, δεν μπορούν να εκφράσουν την πνοή της θεσμικής εκπαίδευσης.

Η όποια διαχρονική καθήλωση του λυκείου οφείλεται σε τέσσερις βασικούς λόγους, οι οποίοι με χρονολογική σειρά είναι: α) η πολύχρονη διαμάχη του γλωσσικού ζητήματος, β) η “τεταμένη” σχέση του με τον παράλληλό του θεσμό της τεχνικής – επαγγελματικής εκπαίδευσης (Τ.Ε.Ε.), λόγω της γενικότερης απαξίωσης της Τ.Ε.Ε., γ) η διαρκής εισαγωγή διαφορετικών κάθε φορά γνωστικών αντικειμένων, λόγω συντεχνιακών πιέσεων, με αποτέλεσμα την μη προαγωγή της γενικής παιδείας και δ) η ελλιπής αρχική εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών – αυτό το σημείο είναι φυσικά διαχρονικό.       

Οι πολιτισμοί “συναντώνται” σήμερα πιο πολύ από ποτέ άλλοτε και ανιχνεύουν έναν πολιτισμό των πολιτισμών, το θετικοεπιστημονικό κοσμοείδωλο γονιμοποιεί δημιουργικά την ανθρωπιστική παιδεία, ο γενετικός και γονιδιακός αναγωγισμός (αν και έχει καταστεί υπερβολικός) επικυριαρχεί στην έρευνα αιχμής και οι επενδύσεις συσσωρεύονται εδώ αλλάζοντας τη δομή της μεταβιομηχανικής οικονομίας πριν ακόμα προλάβει να αποκτήσει τα πρώτα χαρακτηριστικά της, το DNA – το μόριο της ζωής, στοιχείο ταυτότητας για ό,τι θεμελιακό συμβαίνει στη Γη, εξαίσια αισθητική δομή και παγκόσμιο πολιτισμικό σύμβολο – με τη χαρτογράφηση των γονιδιωμάτων θέτει σε νέα βάση τα κεφάλαια των ασθενειών, της κληρονομικότητας και της μηχανικής γενετικής, αποτελεί βασικό όρο του καθημερινού μας λεξιλογίου, προσφέρει έδαφος για μια “συνάντηση” βιοτεχνολογίας και πληροφορικής, όπου μια ελάχιστη ποσότητα ύλης θα έχει φοβερές δυνατότητες αποθήκευσης και μετάδοσης πληροφοριών, όπου οι μετασχηματισμοί της άβιας αφενός και της έμβιας αφετέρου ύλης συναντώνται σε ένα δημιουργικό πεδίο που φιλοδοξεί να αλλάξει την εικόνα του κόσμου και του ανθρώπου.

Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν σήμερα, οι σχεδιαστές της εκπαίδευσης του αύριο δεν έχουν κατανοήσει την ουσία των εξελίξεων, δεν έχουν αντιληφτεί ότι το σημερινό λύκειο διαμορφώνει το σχήμα του πολίτη του 2030 και εφεξής, ένα σχήμα μαγικά προκλητικό και φοβερά απαιτητικό. Εμφανίζονται σαν να τακτοποιούν εκκρεμότητες του παρελθόντος, σχεδιάζουν μια εκπαιδευτική πολιτική με μπαλώματα. Δεν συλλαμβάνουν την ουσία της εκπαίδευσης, που εκφράζει τις σύγχρονες επιστημονικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διεργασίες για να διαμορφώσει το πορτρέτο του αυριανού πολίτη, που κατατείνει στη διαρκή καλλιέργεια της παιδείας και της μόρφωσης, που αποσκοπεί στην ανάδυση ανήσυχων πνευμάτων, ελεύθερων συνειδήσεων, χειραφετημένων πολιτών.

Όλες οι μεταρρυθμίσεις που συνέργησαν στην γενικότερη πρόοδο της Ελλάδας και άφησαν παρακαταθήκη στο λαό και στον τόπο μας:
είχαν σχεδιαστεί από εμπνευσμένους παιδαγωγούς και επιστήμονες,
εξέφραζαν τις προκλήσεις των εποχών τους, 
αποσκοπούσαν στον εκδημοκρατισμό και στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος,
είχαν όραμα μορφωτικό. 

Το Λύκειο είναι ο πιο κρίσιμος θεσμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Και ο σημερινός σχεδιασμός του:
οφείλει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις αναζητήσεις του αύριο,
οφείλει να ανιχνεύει και να δημιουργεί το μέλλον – γιατί το μέλλον ανήκει σε εκείνους που το σχεδιάζουν,
οφείλει να ακτινοβολεί με το φως της έρευνας και της επιστήμης, με το φως της παιδείας και της πνευματικής καλλιέργειας.