Το σχολείο στην εποχή μας

Του Νίκου Τσούλια,

“ΤΟ ΑΡΘΡΟ” 13.2.11

Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει
(Η μόρφωση, όπως ακριβώς μια εύφορη γη, φέρνει όλα τα καλά)

Σωκράτης

Ζούμε σε παρακμιακή εποχή. Και αυτό όχι εξ αιτίας της σημερινής πολύπλευρης κρίσης της χώρας μας. Αντίθετα, η εν λόγω κρίση είναι σύμπτωμά της, απόλυτο παράγωγό της. Που στηρίζω αυτή την άποψη; Σε μια συγκριτική προσέγγιση των χαρακτηριστικών της εποχής μας με εκείνα άλλων εποχών που καταγράφηκαν ως εποχές οπισθοδρόμησης. Πρώτον, ποια θεωρείται σήμερα η υπέρτατη αξία; Δε νομίζω ότι κανείς έχει αντίρρηση ότι η σύγχρονη θρησκεία μας είναι το χρήμα.

Με βάση το χρήμα αξιολογούμε τους ανθρώπους, σ’ αυτό αναπτύσσονται όλες οι φιλοδοξίες μας, αυτό ονειρευόμαστε, γι’ αυτό σκοτωνόμαστε να σπουδάσουμε τα παιδιά μας, ακόμα και την τύχη τη θέλουμε για να μας δώσει το χρήμα, δείγμα τα τόσα «τυχερά» παιχνίδια. Και δεν αναφέρομαι στη διάσταση του χρήματος ως αναγκαίου μέσου για να ικανοποιήσουμε τις βασικές μας ανάγκες, κάτι που είναι απαραίτητο και απολύτως θεμιτό. Εννοώ όλη αυτή την καταναλωτική μανία που κυριαρχεί στο νεοελληνικό δημόσιο βίο από τη δεκαετία του ’70 μέχρι σήμερα. Κοντά στο χρήμα αναπτύσσονται οι παραφυάδες του εγωισμού, του ατομικισμού και της απόλυτης απόρριψης κάθε έννοιας συλλογικού, το δικό μας βόλεμα, η μη διαμόρφωση κανόνων για την κοινωνική πρόοδο, το πλιάτσικο στο δημόσιο χρήμα και στο δημόσιο πλούτο, από όποιον μπορεί να το λεηλατήσει.

Μα ποιο μπορεί να είναι το νόημα της ζωής; Να έχουμε ένα ή δύο εξοχικά; άλλα τόσα αυτοκίνητα, 3- 4 τηλεοράσεις μία σε κάθε δωμάτιο; Να έχουμε πρεστίζ, ακούγοντας τον άλλο να ομολογεί: «ξέρεις τι έχει αυτός!». Αυτή είναι η τελείωση της νοηματοδότησής μας! Σκεφτήκαμε ποτέ τι σημαίνει συλλογική αντίληψη, ότι η κοινωνική πρόοδος δεν μπορεί να γίνει αν ο καθένας μας οριοθετεί το ενδιαφέρον του στα όρια της «επιδερμίδας του», ότι σε μια κλασματική κοινωνία ανισοτήτων κανένας δεν μπορεί να είναι εφησυχασμένος έχοντας υλικά αγαθά στην πάρτη του.

Σκεφτήκαμε ότι η πνευματική μας καλλιέργεια είναι ο πιο καθοριστικός παράγοντας και για την κοινωνική και για την πραγματική οικονομική πρόοδο; Σκεφτήκαμε ότι ο άνθρωπος εξελικτικά απέδρασε από τη ζωώδη κατάσταση, ακριβώς γιατί η σκέψη του απελευθέρωσε το σώμα του από τη χρεία των αγαθών και στοχάστηκε στα κλασικά ερωτήματα: ποιοι είμαστε, από πού προερχόμαστε και που πηγαίνουμε; Γιατί αναρωτήθηκε πώς θα καλλιεργήσει τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους; πώς θα δημιουργήσει κοινωνίες με δεσμούς;

Ισχυρίζομαι ότι η σημερινή οικονομική κρίση προέκυψε από την αδυναμία ορθής κρίσης μας. Και έτσι βλέπουμε πολιτικούς όχι να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον (το εθνικό δεν τολμώ να πω), αλλά να «νομιμοποιούν» όποια αυθαιρεσία μπορεί κανείς να φανταστεί. «Να δούμε έναν στη φυλακή», λένε αρκετοί. Δεν πρόκειται, γιατί οι μερικοί θα παρασύρουν πολλούς και δεν θα μπορεί να ελεγχθεί η κατάσταση, γιατί το μαύρο πολιτικό χρήμα είναι εδώ, είναι παρόν, είναι ισχυρό, είναι «νομιμοποιημένο».

Αν ένας πολίτης μελετήσει με την απαραίτητη τεχνογνωσία την εξέλιξη ενός δημόσιου έργου ή μιας δημόσιας σύμβασης και μπορεί να αντιληφθεί τι ακριβώς σημαίνουν όλα αυτά, θα νιώσει μια πλήρη απογοήτευση. Η σχετική άγνοια είναι αυτή που συντηρεί την παρακμιακή κατάσταση της χώρας.

Πώς μπορεί να λειτουργήσει το σχολείο σε ένα τέτοιο σκηνικό; Η ορθή απάντηση σαφώς είναι ότι θα πρέπει να εντείνει τον παιδαγωγικό του και το μορφωτικό του ρόλο, ώστε να καλλιεργεί ανθρώπους και προσωπικότητες με αξίες και οράματα μιας κοινωνίας δικαιοσύνης, αλληλεγγύης, αξιοκρατίας και διαφάνειας. Αλλά δεν είναι αρκετό. Γιατί το σχολείο, μπορεί να επηρεάσει αλλά δεν μπορεί να καθορίσει τη δομή και τις λειτουργίες μιας κοινωνίας. Το πρόβλημα δηλαδή παραμένει.

Το βασικό πεδίο αλλαγής των δεδομένων ήταν και είναι πάντα το πεδίο της πολιτικής, όπου συναρθρώνονται όλες οι προσπάθειες του δημόσιου βίου. Η νέα γενιά καλείται εκ των πραγμάτων να διαμορφώσει μια νέα ορθολογική εικόνα λειτουργίας των θεσμών και της συλλογικής δράσης μας. Η επιλογή για φυγή στο εξωτερικό νέων επιστημόνων είναι μια λύση, που σαφώς μπορεί να ικανοποιήσει σε προσωπικό επίπεδο, αλλά δεν είναι και η κύρια λύση στο πρόβλημα της χώρας.